نیروهای مسلح نیازمند مفاهیم بنیادی

جلسه با پاسخ به این سوال که «در تدوین نقشه جامع علمی کشور، تا چه میزان بخش دفاعی مورد توجه قرار گرفته است و تا چه حد این موضوع ضرورت دارد؟» آغاز می شود.
ابتدا مهندس طرهانی در رابطه با جایگاه نقشه علمی، فرهنگ سازی، کارکرد آن، ملاحظات اجرایی تدوین نقشه و مشخصات نقشه، می گوید: نقشه علمی که الگویی برای برنامه ریزی علمی کشور است اقدامات و ایده هایی که باید در آن منظور شوند، مجموعه ای جامع، هماهنگ و پویا از اهداف ، سیاست ها، برنامه ها و الزامات برنامه ریزی تحول راهبردی علم، فناوری و نوآوری مبتنی بر ارزش های اسلامی: ایرانی و آینده نگر برای دستیابی به اهداف چشم انداز کشور است.
رئیس مرکز مدیریت و توسعه فناوری ادامه می دهد: علاوه بر این در چشم انداز 20 ساله کشور و در قانون برنامه چهارم توسعه که سیاست های کلی نظام برای رشد و توسعه علم و تحقیقات و فناوری آمده است نیز بندهایی مرتبط با علم و فناوری و اقتدار دفاعی وجود دارد.
دکتر مهدی نژادنوری نیز عقیده دارد: ابتدا باید بفهمیم نقشه چیست؟ زیرا در فرمایشات مقام معظم رهبری نقشه به معنای سند توسعه علم و فناوری نیامده است بلکه ایشان نقشه را از الزامات این سند می دانند. در واقع منظور از نقشه، جانمایی یا مکان یابی موضوعات علمی است، این که چگونه می خواهیم پیاده کنیم، بسیج علمی کنیم، منابع را چگونه تخصیص دهیم، ارزش های تحقیقات را تعیین کنیم و غیره، همه سند توسعه علم و فناوری است.
وی ادامه می دهد: با تعریفی که از نقشه داریم می توانیم کارکردهایش را نیز بیان کنیم یعنی نقشه این است و این کارها را می کند و برای اینکه به هم ریختگی ایجاد نشود و انبوهی از اطلاعات مرتبط و غیرمرتبط هم جمع نشود باید به سوالات اساسی جواب دهیم و بگوییم تلاش هایی کرده ایم و هر تلاشی نتیجه ای داشته است.
دکتر ولوی نیز می گوید: بحث اول چرایی کار، دوم چیستی آن و سوم چگونگی آن است. یعنی برای تحقق این کار و تدوین نقشه جامع چگونه این کار انجام می شود و برای بخش چهارم نتایج کار یعنی نتایج تدوین نقشه چه خواهد بود را می توان مرور کرد.
دکتر بوشهری هم به دو گروه مختلفی که راجع به این موضوع کار کرده اند اشاره می کند و اظهار می دارد: بحث مورد اشاره دکتر مهدی نژاد نگاشت دانشی نقشه است که به عنوان یکی از اجزای نقشه در نظر گرفته شده بود ولی چون این مورد زمان زیادی را می طلبید تاکنون هیچ نسخه ای از آن بیرون نیامده است، زیرا نقشه باید علاوه بر داشتن استراتژی کلان، مبانی ارزشی نیز داشته باشد و تکلیف سازمان ها و دستگاه هایی که در علم و تکنولوژی مطرح هستند را هم مشخص کرده باشد. بنابراین باید با تعمق بیشتری به آن نگاه کنیم و ببینیم کاری که در دفاع می خواهیم انجام دهیم آیا متفاوت با این نقشه است یا خیر؟
دکتر ولوی با تأکید بر اینکه اولین مشکل خروجی است که به عنوان نقشه ارائه می شود، اظهار می دارد: این نقشه ای که می بینیم، نقشه ای است که بیشتر اصول، سیاست ها و راهبرد را نشان می دهد. این سطح راهبرد توسعه علم و فناوری را مشخص می کند و جزء الزامات است. از این رو نقشه مورد بحث یک نقشه راه برای توسعه علم و فناوری به منظور تحقق اهداف چشم انداز است.
مهندس شعبانی نقشه جامع را از جنس نقشه پویا می داند و می گوید: از الزامات چنین نقشه ای وجود نقشه های استاتیکی در مقاطع زمانی مختلف است که باعث رسیدن ما به هدف نهایی می شود. مثل نقشه آب و هوایی که نشان می دهد کجا برف و باران می آید و تغییرات هوا را نشان می دهد ولی در خود نقشه این که چه عواملی باعث می شود جریانات هوا تغییر بکند را نشان نمی دهد.
وی با اشاره به اینکه منظور از نقشه علمی، رفتاری علمی و عالمانه برای رسیدن به اهداف استراتژیک است، اظهار می دارد: باید برای زمان ها و حوزه های مختلف مانند حوزه های علمی، فناوری و دفاعی یک نقشه پویا ترسیم کنیم و در کنار این باید دشمنان را هم رصد کنیم و براساس آن برنامه هایمان را مورد بازنگری قرار دهیم.
دکتر حسنوی نیز عنوان می کند: قطعاً چشم انداز 20 ساله کشور و یک لایه پایین تر یعنی برنامه های پنج ساله توسعه چهارم می تواند محدوده های نقشه را مشخص کند.
مهندس ادبی هم با ارائه پیشنهادی می گوید: برای نقشه علمی دفاعی، از نقشه راه تکنولوژی که یک نقشه شناخته شده است می توانیم الگو بگیریم. براساس این دیدگاه نقشه، الگویی است که کلیاتش نشان داده می شود و گره ها هم می تواند به وسیله خبرگان رفع شود.
در ادامه سیدجواد امینی می گوید: وقتی نقشه طرح می شود چگونه باید اجرا شود زیرا در سیاست گذاری مرحله اول تدوین است و اجرا، نظارت و ارزیابی در مراحل بعدی قرار دارند. از این رو نهادها باید خود را برای اجرای این نقشه ملزم کنند و از اقدامات جزیره ای پرهیز کنند. یعنی همه اقدامات و برنامه های عملیاتی را در نهادهای آموزشی و پژوهشی به سمت سیاست گذاری 20 ساله آینده تنظیم کنند.
دکتر حسنوی عقیده دارد: بخش دفاع رسالت و چشم انداز و دکترین هایی برای خود قائل است که براساس این دکترین ها باید محصولات و فناوری های مورد نیاز بخش دفاع لیست شود و چون این محصولات و فناوری ها دارای دانش ها و علوم خاص خود هستند، مشخص شدن حوزه های دانشی و علوم برای آن محصولات و فناوری ها امری ضروری است.
دکتر ولوی در ادامه اظهار می دارد: یکی از اصلی ترین مسائلی که ما در حوزه دفاعی داریم پیچیدگی تهدیدات است، یعنی با توجه به شرایطی که در مباحث فناوری پیش آمده همه دوستان می دانند که صحنه نبرد متحول شده و از فرم کلاسیک و فیزیکی خود خارج شده و به سمت مباحث جدیدی پیش می رود از این رو حوزه نرم به حوزه فیزیکی مسلط است و این نشان می دهد که زیربنای همه این ها علوم است.
وی درباره این سخن مقام معظم رهبری که: «علم را باید به قدرت تبدیل کنیم.» می گوید: تبدیل علم به قدرت، ثروت، رفاه، امنیت اجتماعی و عدالت را در جامعه ایجاد می کند و قدرت هم به کمک ابزار دفاعی، تولید امنیت می کند و بازدارنده است. پس باید توجه ویژه ای به علم داشته باشیم و نقشه ها باید هم راستا شوند تا باعث هم افزایی و تضمین کننده قدرت گردند.
رئیس حوزه علوم، تحقیقات و توسعه فناوری با بیان اینکه یکی دیگر از ضرورت ها، فرآیند مدیریت دانش است که موجب اثربخشی می شود، می افزاید: بدین جهت بخش های مختلف باید در این پازل شرکت داشته باشند مثلا پشتیبانی دفاعی که به وزارت دفاع و محصولات دفاعی باز می گردد، سامانه های دفاعی را به وجود می آورد اما بخش دیگر آمادگی نظامی است و چون حوزه علمی اش وسیع است، نقشه می خواهد، تاکتیک های عملیاتی می خواهد، در بخش دیگر می توان از دیپلماسی فعال نام برد که دفاع همه جانبه است. بخش بعدی، امنیت ملی است که بخش های مختلف واحدهای انتظامی و غیره را دارد. وی با اشاره به اینکه بسیج نیز از دیگر مولفه های دفاعی محسوب می شود، می افزاید: حوزه دیگر حوزه پدافند غیرعامل است که خودش جزء مولفه های اقتدار دفاعی محسوب می شود. در واقع این ضرورت ها تاکتیکی است، بنابراین از لحاظ پشتیبانی دفاعی و بعد فناوری، موضوعات را باید تقسیم بندی و شناسایی کنیم و سپس با مشخص کردن لایه های دوم و سوم روابط شان را تعریف کنیم.
مهندس مشاق نیز درباره ضرورت تدوین نقشه علمی دفاعی کشور می گوید: ضرورت تدوین نقشه به مباحث مدیریتی و برنامه ریزی برمی گردد و معمولا به افزایش اثربخشی و ارتقای منابع نیز می پردازد که در هم راستایی این منابع، کمک به برنامه استراتژیک و طرح اقدام، افزایش اثربخشی برنامه ریزی، استفاده مناسب از منابع مالی، ایجاد هم گرایی و هم راستایی در برنامه ها و مدیریت یکپارچه را هم در نظر می گیرند.
اما مهندس زندی با اعتقاد بر اینکه چیزی را که به عنوان ضرورت می شود پیش بینی کرد بحث جلوگیری از رشد بی رویه بخش هایی از حوزه ها مثل حوزه آموزشی، پژوهشی، نظامی و انتظامی است، می گوید: تعیین چشم انداز می تواند یکی از راهکارهای کمک به تدوین نقشه باشد.همچنین روشن نمودن تکلیف متولیان مختلف و نقش آفرین در این حوزه ها و شناسایی نیازهای آتی در حوزه های مورد نظر نیز می توانند به عنوان ضرورت دیده شوند.
مهندس پیری هم درباره چگونگی تدوین نقشه خاطرنشان می کند: سازمان ها برای کمک به چگونگی تدوین نقشه، باید فناوری های کلیدی و مراکز شایستگی شان را مشخص کنند و در واقع یک اطلس فناوری برای خود تدوین کنند همچنین باید برای هر یک از حوزه های کلیدی هم نقشه راهی تدوین کنند.
مهندس شعبانی با اشاره به اینکه این کار به راهبرد ما در خصوص نحوه رسیدن به اقتدار دفاعی برمی گردد، می افزاید: در تدوین نقشه دو رویکرد داریم، ابتدا هدف گذاری کنیم سپس براساس آن معماری، اهداف سازمان های تابعه را مشخص می کنیم. وی ادامه می دهد: رویکرد دوم این است که ببینیم امکانات دشمن در ناکارآمد کردن ما چیست و روی قابلیت های کلیدی آن کار کنیم که این ممکن است ما را به گمراهی بکشاند چون حوزه های فناوری در دنیا در حال پیشرفت است. بنابراین توجه به این نکته خیلی ضروری است که اساسا با یک رویکرد جدی و راهبردی وارد این صحنه شویم.
دکتر ولوی در ادامه بحث با ارائه رویکردی جهت اتصال دادن توسعه علمی به بخش دفاعی می گوید: در کشورهایی که مستقل و صاحب سبک هستند یعنی مبانی نظری در آنها حاکم است، بخش دفاع می تواند به عنوان مبنای نظامی برای خود تعریف داشته باشد.
وی ادامه می دهد: در کشور ما چون مبانی نظری بنیادی وجود دارد و به لحاظ اینکه دائم در معرض تهدید است پس موضوع دفاع و امنیت به شدت با مسائل کشور آمیخته شده است از این رو به نظر می آید این عامل می تواند محرکی برای توسعه علمی کشور باشد و اگر با این ادبیات به نقشه نگاه کنیم شاید مفاهیم و چگونگی اقدام هم عوض شود.
دکتر ولوی محیط شناسی نقشه را بسیار مهم دانسته و اظهار می دارد: در مرحله اول محیط شناسی نقشه بسیار مهم است و باید در چگونگی کار به دقت مورد بررسی قرار بگیرد. سپس ارتباطش با نقشه جامع کشور تحلیل شود تا در محیط خودمان تهدیدشناسی گردد در ادامه نیز باید دفاع و امنیت را خوب تحلیل کنیم تا به لایه بعدی برسیم. در واقع اینجا است که توسعه علم و فناوری و ایجاد سامانه ها معنی دار می شود.
وی با تأکید بر این نکته که علم در صحنه های دفاعی برای نیروهای مسلح مهم است، می گوید: مفاهیم بنیادی باید در نیروهای مسلح شکل بگیرد تا نقشه راه علمی برای بحث های دفاعی داشته باشند.
در ادامه بحث دکتر مهدی نژاد ضرورت توجه به نیاز محوری را بیان می کند و در این باره می گوید: اگر به نیاز توجه کنیم نیاز یا تصریحی یا ضمنی است. نیاز تصریحی یعنی این که یک سری تهدیدات برای ما شفاف و روشن است مثلا از تهدیدات می فهمیم که سیستم های خود را هوشمند کنیم. گام اول در هوشمندی، حس کردن است و یکی از چیزهایی که حس را به سیستم می دهد لیزر است پس مورد نیاز است و باید روی آن کار کنیم بنابراین با یک تحلیل ساده عملیاتی می توانیم به این برسیم. در واقع از یک نیازی که مشخص است می توانیم به یک نیاز تصریحی برسیم.
وی با بیان اینکه زمان دسترسی هم خیلی مهم است، تصریح می کند: یک سری نیاز ضمنی هم وجود دارد که تکیه بر آینده پژوهی و آینده نگاری دارد و مورد دیگر که خیلی مهم است بخشی است که بنا بر فرموده مقام معظم رهبری می خواهیم از این دنباله روی مستمر و ممتد خودمان را نجات دهیم و صاحب ایده راه و روشی شویم که یک مکتب، جریان، پیش تازی و قوت ایجاد کند.
رئیس دانشگاه صنعتی مالک اشتر می افزاید: نقشه جامع علمی دفاعی کشور را باید از دو زاویه نگاه کنیم یک زاویه مبتنی بر نیازها با دسته بندی تصریحی و ضمنی و دیگری مبتنی بر فشار علمی یا بحث تولید ایده ها و بحث های زمینه سازی و توسعه قابلیت ها که تکیه بر تقویت قابلیت ها دارد.