ضرورت بومی‌سازی امنیت

دکتر قصری: در جلسه امروز می خواهیم راجع به اقتدار علمی و امنیت عمومی صحبت کنیم. برای اینکه زمینه بحث مفهوم شناسی اقتدار علمی به عنوان اولین محور میزگرد فراهم گردد، مقدمه ای را در این خصوص بیان کنم. اقتدار از قدرت نشأت می گیرد. در مباحث راهبردی منابع قدرت ملی را به صورتی متنوع بیان می کنند. اقتدار اقتصادی، اقتدار نظامی، اقتدار سیاسی و اقتدار فرهنگی که همه مصادیقی از قدرت یا اقتدار ملی محسوب می شوند. از عصر کشاورزی ، صنعت، اطلاعات گذشته، اکنون به عصر علم و دانش رسیده ایم. اگر ما در کشور به اقتدار علم برسیم، دیگر نیازی به قدرت نظامی نداریم. لذا رویکرد امروز کشورمان این است که از مسیر توانمندی های علمی به یک قدرت جهانی تبدیل شویم. حال این سوال مطرح است که اقتدار علمی در بخش امنیت چگونه باید تعریف شود و ما اگر به چه چیزی دست یابیم، می توانیم بگوئیم از سیر اقتدار علمی به یک اقتدار انتظامی و امنیتی دست یافته ایم، که می توانیم امنیت را به نحو مناسب برقرار کنیم. آیا اصولاً اقتدار علمی در حوزه امنیت می تواند تعریف های خاص برای خود داشته باشد که این تعریف اقتدار علمی با تعاریف و کارکردهای اقتدار در سایر حوزه ها، از قبیل دفاعی یا اقتصادی و یا سیاسی متفاوت باشد. به ویژه آن که بر این باوریم این مولفه - که روزی نقش کمکی را برای سایر مولفه های دیگر قدرت داشته است- در مسیری قرار گرفته که می تواند به یک عامل اصلی و تعیین کننده تبدیل شود.
سردار ذوالفقاری: از آنجا که محیطی که قرار است امنیت در آنجا حاکم شود جامعه است و جامعه متشکل از انسان ها است و چون انسان را به سختی می توان به آزمایشگاه برد و در موردش شناخت پیدا کرد، لذا کمبودهایی در این زمینه مشهود است. بر خلاف محیط عملکرد دفاعی که دشمن است، دشمنی که در پی نابودی و براندازی ما است این جا محیط عملکرد بخش امنیت، علوم انسانی یا علوم اجتماعی، یعنی جامعه و انسان هایی است که در تعامل با یکدیگرند. لذا نیازمند شناخت انسان هستیم و اقتدار علمی در حوزه امنیت را می توان پایداری امنیت در محیط جامعه دانست. یعنی دستیابی به یک امنیت پایدار از مسیر ابزار علمی.
با گذشت زمان، انسان از دوران هایی که اندیشمندان برای بشر قائل شده اند مانند دوران شکار- دوران کشاورزی - دوران صنعتی- دوران فراصنعتی گذشته و در حال حاضر به عصر حکمت رسیده است. با توجه به این مهم که ما در عصر حکمت به سر می بریم، اهمیت دانش بیشتر هویدا می گردد.
در یک مقطع خاصی از تاریخ، امنیت را صرفاً منبعث از قدرت و توان نظامی می دانستند. با گذر زمان این دیدگاه مورد چالش قرار گرفت. مواردی دیگر را که به نوعی بر امنیت تأثیرگذار بودند، تعیین کردند. از قبیل؛ عوامل زیست محیطی. به عبارت دیگر محیط زیست نیز در تأمین امنیت عمومی موثر بود ولی مهمترین عامل در ایجاد امنیت بنیادی می تواند توسعه علمی باشد و به لحاظ جایگاهی که هر کشوری می تواند داشته باشد، باعث افزایش قدرت اقتصادی ، قدرت سیاسی و یا دیپلماسی در جهان می شود. توان علمی از میان سایر مولفه ها مهمترین آن ها محسوب می شود، زیرا ما این اصل را پذیرفته ایم که امروز دانش، عظیم ترین سرمایه یک ملت است. مقام معظم رهبری از اقتدار علمی و یا تولید دانش در مناسبت های مختلف نام برده اند و ارزش و اعتباری خاص برای علم قائل شده اند. به وسیله علم انسان قادر است دو کار را انجام دهد؛ می تواند انسان را قادر کند بر این که تغییر را کنترل و پیش بینی کند، دوم تسهیل یادگیری است. چگونگی انجام دادن کار و چگونگی همزیستی کردن از نتایج آن به حساب می آید. یادگیری، جهت دهی مناسب و منطقی کاری ما را میسر می سازد.
سردار جعفری: لازم می دانم در سیر مفهوم شناسی اقتدار علمی در حوزه امنیت عمومی ابتدا مقدمه ای عرض کنم.
در این عنوان یک ابهام وجود دارد و آن این که آیا احتمال دارد تا قدرت علمی داشته باشیم، ولی اقتدار علمی نداشته باشیم. در سایر زمینه ها بین قدرت و اقتدار، تمایز وجود دارد ولی ماهیت علم اقتضا می کند قدرت داشتن با اقتدار داشتن در حوزه علمی مترادف باشد. علم از جمله مفاهیمی است که در مورد تعریف آن زیاد اتفاق نظر وجود ندارد. اما در مورد اثر علم می توانیم بگوییم علم در هر حوزه ای که ما وارد آن می شویم، باید قدرت کنترل به ما بدهد تا بتوانیم تغییرات و تحولات را مدیریت و کنترل کنیم. در حوزه امنیت هم همینطور است و این همان قدرت علمی است که به نظر من مترادف اقتدار علمی می باشد.
سردار تشکری: رویکرد گفتار من به طرف اقتدار به مفهوم خاص خودش است. باید یک مفهوم سازی متناسب با فرهنگ اسلامی انجام دهیم. در مفهوم عرفانی و اسلامی علم باید در جهت ارتقای ارزش های اسلامی و تعالی بخشیدن باشد و معرفت به همراه علم باشد.
اگر علم جهت نداشته باشد، تبعات منفی به دنبال دارد. در غرب علم مثلثی است که سه ضلع دارد؛ لذت، سود، قدرت. یعنی قدرتی داشته باشند که سود ببرند و به تبع این سود لذتی ببرند و این در مفاهیم اسلامی امر پسندیده ای نیست، لذا باید مفهوم علم را متناسب با فرهنگ اسلامی ببینیم. ما باید به عنوان اولین گام، علم را با مفاهیم ارتقابخشی تطبیق دهیم تا همراه معرفت، مشروعیت هم داشته باشد. همچنین باید در حوزه امنیت عمومی خود، امنیت به طور مشخص تعریف شود. باید امنیت در راستای هنجارهای حاکم بر جامعه سنجیده شود و مفهوم سازی جدید شود. در حوزه مفهوم شناسی اولین گام این است که فرهنگ خودمان را به نتیجه برسانیم.
دکتر قصری: نکته ای را می خواهم در این قسمت بحث مطرح کنم که به نوعی نقطه مشترک مفهوم شناسی و کارکردشناسی اقتدار علمی به حساب می آید. در بحث مفهوم شناسی علاوه بر ریشه ادبی و لغتی نگاهی نیز به جایگاه آن دارد که می تواند به نوعی کارکرد نیز تلقی شود. امنیت عمومی در محیط اقتدار علمی و اقتدار ملی، گاه به عنوان یک متغیر وابسته و گاه به عنوان یک متغیر مستقل به حساب می آید.
در برخی مواقع نیز به عنوان یک متغیر واسطه نقش تسهیل کنندگی را برای تحقق مناسب تر تأثیر اقتدار علمی بر اقتدار ملی ایفا می نماید. حال سوال این است، آیا اقتدار ملی می تواند بدون واسطه از امنیت عمومی به اقتدار ملی منجر شود و یا برعکس آن برداشت متفاوت از رویکردهای امنیتی می تواند مانع از تأثیر اقتدار علمی بر اقتدار ملی شود.
سردار جعفری: لازمه اقتدار ملی وجود امنیت ملی است. این گزاره بدیهی است و نیاز به استدلال ندارد. امنیت ملی و امنیت عمومی، عموم و خصوص مطلق هستند. تمام امنیت عمومی، بخشی از امنیت ملی است. اگر امنیت عمومی وجود نداشته باشد، امنیت ملی نقصان دارد.
گزاره سوم، رابطه این دو مفهوم با اقتدار ملی است. وقتی می گوییم اقتدار علمی داریم که توانایی کنترل تغییرات و تحولات را داشته باشیم. اگر در هر حوزه ای نتوانیم آنها را کنترل کنیم و مدیریت نماییم، در واقع اقتدار علمی ما نقصان دارد. بنابراین اقتدار عملی از طریق ایجاد امکان کنترل بر عوامل ناامنی در امنیت من جمله امنیت عمومی موثر است.
سردار تشکری: هر چه سرمایه اجتماعی بالاتر رود، مشروعیت نظام و اعتماد مردم به حاکمیت بالاتر می رود و طبیعتاً مردم به امور حاکمیت، اظهار همدردی و مشارکت ابراز می نمایند. لذا بخش عمده توان و هزینه صرف حل و فصل مسائل و معضلات داخلی نمی گردد و همین طور هر چه مشروعیت و پشتوانه مردمی نظام بالاتر باشد، سرمایه کمتری صرف حل و فصل مسائل داخلی می شود و لذا هر چه یک نظام از مسائل داخلی فارغ تر باشد، پشتوانه مردمی داشته باشد، مشروعیت آن بالا باشد، توان آن را صرف تهدیدات خارجی می نماید. طبیعتاً در این موضوع این عوامل به یکدیگر کمک می نماید و سبب می شود همین سرمایه صرف رفاه، آرامش، بهداشت و غیره جامعه گردد. بدین ترتیب مولفه های اقتدار ملی محقق می شود و از هر گونه تهدیدی مبرا خواهد بود.
دکتر قصری: می خواهم به طور مشخص این سوال را مطرح کنم؛ آیا به نظر شما امنیت موجب افزایش اقتدار علمی در کشور می شود و یا در شرایطی ممکن است اولویت های امنیت مانع پشتیبانی یک کشور به اقتدار علمی شود؟
سردار ذوالفقاری: اندیشمندان برای حضور در یک نقطه از دنیا انگیزه های مختلفی دارند مانند امنیت سرمایه، موقعیت ایشان در آن کشور، اعتبار و جایگاه آن کشور از نظر فضای امنی که در آنجا احساس می کنند، لذا به صورت عام وجود امنیت، زمینه ساز حضور این افراد است ولی ممکن است نوع امنیتی که در آن کشور برقرار می شود و نوع هنجارهایی که در آن کشور حاکم است با خواست آن افراد در تضاد باشد. تضاد میان ارزش های حاکم بر یک جامعه و خواست نخبگان و اندیشمندان علمی و غیرعلمی، طبیعی است. اگر کسانی قصد داشته باشند در کشور امنیتی را برای خود تعریف کنند که در اصل برای ما ناامنی است، دیگر این امنیت بسترساز نخواهد بود.
دکتر قصری: امنیت عمومی یکی از مولفه های اقتدار امنیتی محسوب می شود، به نوعی می توان اقتدار امنیتی را اقتداری بدانیم که پلیس در جامعه متولی اصلی آن به حساب می آید. می خواهم به این بهانه وارد مرحله دوم بحث که کارکردهای اقتدار علمی در حوزه امنیت عمومی است، بشوم. کشف علمی جرائم به عنوان مصداق مناسبی از یک روش پسندیده کشف جرم در مقایسه با سایر روش ها به حساب می آمده و از مدت ها قبل در ساختارهای انتظامی جایگاه داشته، آیا انجام آن می تواند ملاک پلیس علمی باشد یا پلیسی که با ابزار اقتدار علمی انجام وظیفه می نماید؟
سردار ذوالفقاری: سه مولفه وجود دارد که می تواند در چرخه ای که در آن به دنبال امنیت هستند، از یک محیط بزرگتر تأثیرپذیرند. اقتدار علمی می تواند، موجب تولید ثروت شود، موجب ارتقای جایگاه یک کشور در سطح بین الملل شود و در تولید قدرت سخت موثر باشد. این سه می توانند موجب ارتقای امنیت ملی شوند، ارتقای امنیت ملی می تواند موجب تأثیر بر امنیت عمومی باشد و امنیت عمومی می تواند بر اقتدار ملی تأثیرگذار باشد. اقتدار ملی باعث ارتقای علمی جامعه می شود. هر چه عناصر علمی شناخته شوند، می توانند جامعه را به سمت علمی شدن سوق دهند. منظور تولید علم و دانش از نوع برترین آن نیست. بلکه حتی پایین ترین سطح رشد علمی هم مدنظر قرار دارد. اقتدار علمی قدرت نرم تولید می کند، توان اغناسازی و مشروعیت بخشیدن را از درون و برون افزایش می دهد. هر چه قدرت علم خود را بالا ببریم، بیشتر می توانیم به توسعه رفاه اجتماعی بپردازیم. این بخش از تأثیر غیرمستقیم است. به صورت مستقیم نیز اقتدار علمی می تواند بر مدیریت امنیتی کشور که نوک پیکان امنیت عمومی به حساب می آید، اثرگذاری داشته باشد. شناخت رشته های ناامنی به صورت علمی، ارزیابی علمی تحولات به عنوان چراغ راه برقرارکنندگان نظام و امنیت عمومی، مدیریت بر اقناءسازی مردم در انجام مأموریت و توسعه مشارکت ها که منجر به بی نیازی از به کارگیری سایر ابزارهای سخت قدرت باشد.
سردار جعفری: کارکردشناسی اقتدار علمی در سه سطح قابل شناسایی است: نخبگان، دستگاه های تولیدکننده امنیت عمومی و سطح عمومی یا عامه مردم.
نخبگان باید در دو حوزه کارکرد داشته باشند، یکی کشف معارف (جنبه های نظری) مثل اینکه امنیت عمومی چیست و مولفه های آن کدامند و تولید مفاهیم در دستگاه فلسفی خودمان و دیگری تولید مدل های کاربردی که شامل مدل ها و ابزارهایی است که احتمال دارد خاص خودمان باشد.
اما سطوح دوم، یعنی دستگاه های مولد امنیت که کارکرد کلی اقتدار علمی در این سطح توانمندسازی است و شامل سه حوزه می شود:
1- حوزه تولید راهبردهای امنیت عمومی اقتدار ملی
2- تعیین ساختار یا روش ها. (در این دستگاهی که ما داریم ساختار لازم برای تولید امنیت عمومی چیست؟)
3- حوزه منابع که در این حوزه سرمایه های انسانی از اهمیت ویژه برخوردارند.
اقتدار علمی باید ما را قادر سازد تا در توانمندسازی منابع به ویژه سرمایه انسانی صحیح عمل کنیم. سطح سوم یعنی سطح عمومی یا عامه مردم که همان جامعه است باز هم شامل سه حوزه است، نظام تمایلات، نظام تفکرات، نظام رفتار.
سردار تشکری: دانایی،توانایی می آورد. تولید علم اساس دانایی است و دانایی اساس توانایی. مقام معظم رهبری می فرمایند: «ضعف علمی، ضعف نظامی، ضعف اقتصادی و ضعف نفوذپذیری را زیاد می کند و باعث به خطر افتادن حوزه امنیت علمی می شود.» علم، قدرت و ثروت می آورد. یعنی پشتیبانی از ارزش های نظام که عامل بازدارنده ای در برابر تهدیدات و زورگویی است را سبب می شود. در بخش های مختلف اقتصادی، نظامی، سیاسی برتری پیدا کنیم و زیرساخت های جامعه تقویت شود، امنیت عمومی برقرار شود، اما همین توسعه به مثابه شمشیر دو دم عمل می کند. یعنی توسعه زیاد باعث می شود درخواست مشارکت مردمی در سرنوشت سیاسی خودشان افزایش یابد و اگر نظام این توقع را محقق نسازد، مجبور به مقابله با توسعه می شود. پس توسعه بدون داشتن سطح علمی مورد نیاز و دانش مربوط محقق نمی شود.
اقتدار علمی و ارتقای دانش می تواند بر حوزه امنیت عمومی تأثیر بگذارد. مرجع امنیت عمومی در حفظ جان، مال، عرض و آبروی مردم است، افزایش دانش مردم و نهادها، تولید علم که در همه حوزه ها تأثیر می گذارد. با افزایش باورهای دینی - اعتقادی، کم شدن تعرض به یکدیگر. افزایش دانش مردم باعث می شود برای یکدیگر احترام قائل شوند و همچنین فضای عمومی جامعه، فضای حاکمیت ارزش ها و فضای هنجاری و مسائل اخلاقی می شود.
دکتر قصری: اقتدار ملی مستلزم امنیت ملی است. تا امنیت ملی نباشد، نمی توانیم بگوییم به اقتدار ملی رسیده ایم. هر چه امنیت ملی پایدارتر باشد، بیشتر قابل ارزش گذاری است.
هر چه رضایتمندی نخبگان یک جامعه بیشتر باشد، امنیت پایدارتر است. هر چه امنیت عمومی بر پایه علم و دانش باشد، پایدارتر است. هر چه عملیات ها و اقدامات اجرایی امنیتی مبتنی بر پژوهش های عملی باشد، پذیرش جامعه بیشتر است. تمامی اینها قبل از آنکه کارکردهای اقتدار علمی در حوزه امنیت عمومی به حساب می آید، هدایت کننده اذهان اندیشمندان به طرف تبعات ناشی از انحرافات روشی یا هدفی آن می گردد که می توان مبحث آسیب شناسی را به عنوان محور سوم این میزگرد اختصاص داد.
وقتی صحبت از آسیب شناسی می کنیم، باید توجه داشته باشیم که حتی مثبت ترین و کارآترین مسائل هم می بایست مورد کالبدشکافی و آسیب شناسی قرار گیرند و این کار فقط با هدف یافتن نکات منفی انجام نشده و می تواند توجه ما را به یافتن نکات مثبت یا منفی هدایت و جلب نماید.
سردار ذوالفقاری: ما در رابطه با آسیب شناسی اقتدار علمی نمی توانیم جدا از سایر حوزه ها عمل کنیم. من نظرات جنابعالی را قبول دارم کاملاً درست است و اهمیت موضوع را تکرار می کنم. ولی با توجه به منابع اسلامی که ما در اختیار داریم و از هر نظر غنی هست، می بینیم نظرات دانشمندان غیراسلامی در دانشگاه ها نقل می شود، منکر نقل قول خوب نیستم، ولی ما هنوز نتوانستیم از منابع دینی خود برای کار و عمل مدل سازی کنیم و این در حوزه مسائل امنیتی خودش را بیشتر نشان داده، مرتب همان استراتژی ها و سازوکارها و معانی و مفاهیم دیگران را تکرار می کنیم. یکی از آسیب های جدی در حوزه امنیتی این است که عمدتاً از منابع بیرونی استفاده شود و منابع داخلی و اسلامی مورد استفاده قرار نگیرد. مطلب دوم این که نقشه علمی لازم داریم و از فرمایش مقام معظم رهبری باید استفاده کنیم و چهارچوبی را تعیین کنیم. مطلب سوم صنعت مفهوم سازی در حوزه امنیت است. مفاهیمی که الآن مورد استفاده قرار می گیرد از خاستگاه اجتماعی ما نشأت نگرفته، در برخی موارد با مفاهیم دینی ما در تعارض است، در مفهوم سازی ضعف داریم و استاندارد لازم برای تولید علم نداریم. در برخی جاها به جای حرکت روبه جلو، دچار سردرگمی شده ایم. حوزه هایی که شاید بتوان اسمش را تولید گذاشت عمدتاً یادگیری و بیان است. مقداری قدرت جسارت را از دانشجویان در ابراز نظراتشان و در کار تحقیقی می گیریم. هیچ وقت 10 درصد نمره را به آن چه که دانشجو خودش به آن رسیده نمی دهیم. حرف هایشان در حد نظریه پردازی است، ولی به آن بها داده نمی شود.
سردار جعفری: مهمترین آسیب در این حوزه واردات غیراصولی اندیشه است. به صورت ترجمه مستقیم یا ترجمه غیرمستقیم که فردی در دستگاه فکری دیگر تحصیل کرده و ظاهراً حرف خودش را می زند، ولی در اصل ترجمه حرف آنها است، تعریف امنیت و چیستی امنیت باید حتماً تولید داخلی باشد. بعضی می گویند مدل ها را از خارج می توان آورد، لیکن باید بدانیم که هر مدل نتایج دستگاه فکری خودش را تولید می کند. به هر حال جدی ترین آسیب واردات غیراصولی و بی رویه فکر است.
سردار تشکری: در حوزه مفهوم سازی باید مفاهیم را بومی کنیم و از مفاهیم بومی خودمان استفاده کنیم. ما هنوز دارای مفهوم جامع و واحدی نیستیم، مرجع امنیت عمومی کیست؟
حریم خصوصی و حقوق شهروندی کجاست؟ امنیت فردی باید مدل سازی شود و به یک توافق برسیم. چون اینها بستر سازوکارهای بعدی ما است. حوزه مربوط به جوان ها، حجاب و غیره را باید کارشناسان حوزه علمیه و طلاب شفاف کنند تا حیطه وظایف مراجع امنیت عمومی مشخص شود.
نتیجه گیری:
دکتر قصری: در پایان توجه به موارد زیر ضروری به نظر می رسد:
1-ضرورت تداوم بحث و بررسی پیرامون نقش و جایگاه اقتدار علمی در حوزه امنیت عمومی به عنوان یکی از جدیدترین راهبردهای کسب اقتدار و قدرت ملی
2-تبیین مفهوم و جایگاه اقتدار علمی در حوزه امنیت نیازمند توجه و بومی سازی مناسب نظریه مرتبط با آن بوده و نهایتاً می توان از آن به عنوان راهبردی در برقراری نظم و امنیت عمومی در مسیر علم و عقلانیت نام برد که توجه لازم به زیرساخت های مورد نیاز و همچنین شاخص میزان توانایی حاصل از کنترل تغییرات و تحولات از مقدمات آن به حساب می آید.
3-از اساسی ترین آسیب های توجه به علم و دانش در محیط امنیت عمومی همچون محیط ملی بی برنامه بودن و یا به عبارت رایج آن نداشتن یک نقشه راه مناسب است. از طرف دیگر عدم توجه به زیرساخت های مورد نیاز چنین اقدامی، سبب ورود اندیشه و یا دستگاه های فکری نامتوازن یا ناهماهنگ با خاستگاه فکری، فرهنگی و اجتماعی گردیده که می تواند شرایط ناامیدی عمومی یا سازمانی را از سرمایه گذاری بر آن به وجود آورد.