دوری جهان عرب از آمریکا

قاسم غفوری
بسیاری از کشورهای عربی به دلیل موقعیت جغرافیایی و دارا بودن منابع عظیم انرژی همواره کانون توجه قدرت های بزرگ بوده اند. در طی چند دهه اخیر (پس از جنگ جهانی دوم و استقلال یابی بسیاری از کشورها از استعمار فرانسه و انگلیس) آمریکا به عنوان بزرگترین بازیگر در این کشورها حضور یافته است، چنانکه بخش اصلی روابط این کشورها باآمریکا بوده و حتی بسیاری آنها را جزئی از قلمرو این کشور دانسته اند. با این تفاسیر آنچه در روابط آمریکا با کشورهای عربی (بویژه خاورمیانه) مشهود است نوعی دگرگونی بنیادین در نحوه تعامل میان آنها است. به عبارتی دیگر مشاهده می گردد که بسیاری از این کشورها به دنبال تعدیل روابط و کاهش نفوذ آمریکا در کشورشان می باشند. مخالفت با سیاست های منطقه ای واشنگتن و اعلام نتایج نظرسنجی هایی که حکایت از انزجار 80 درصد مردم جهان عرب از آمریکا دارد، خود گواهی بر آغازی بر انحطاط نفوذ آمریکا در جهان عرب دارد. این روند چنان نمود یافته است که بسیاری از ناظران سیاسی رویکرد آمریکا به لیبی و کشورهای عربی آفریقا را به دلیل تزلزل موقعیت آن در میان کشورهای عربی خاورمیانه ارزیابی نموده‌اند.
با توجه به تحولات جهانی و سیاست های آمریکا مهمترین عوامل تاثیرگذار در روابط ممالک عربی با آمریکا را می توان چنین ارزیابی کرد:
الف) به منظور اجرای طرح اصلاحات آمریکایی،احزاب مخالف دولت ها تقویت شده و برای حضور آنها در صحنه فشارهای بسیاری از جانب واشنگتن اعمال گردیده است. از سوی دیگر این اصلاحات در بخش های اجتماعی نیز صورت گرفته که هدف اصلی آن زدودن دین از جامعه و ایجاد گرایش های سکولاری در میان مردم بوده که مورد مخالفت دولتمردان جهان عرب قرار گرفته است.
ب) با جنگ عراق که پرده از ماهیت توسعه طلبانه و زیاده خواهانه آمریکا برداشت، کشورهای عربی دریافتند که برای کاخ سفید، متحد معنی و مفهومی ندارد و آنها صرفا برای منافع خود فعالیت می کنند، لذا همسویی با آمریکا تضمینی برای آینده آنان نخواهد بود.
ج) سیاست های مغرضانه و یکجانبه آمریکا در قبال تحولات فلسطین و عملکرد آن در سوریه و لبنان نیز از عوامل تاثیرگذار بر روابط و نگرش جهان عرب با آمریکا بوده است.
از یک سو در حالی که جهان عرب به حمایت از ملت و دولت فلسطین می پردازد و برای تحقق صلح تلاش می کند، دولتمردان واشنگتن، با حمایت از جنایات رژیم صهیونیستی مانع از اجرای این مهم می گردند. از سوی دیگر مداخلات این کشور در تحولات لبنان و سوریه، منطقه را به شرایط بحرانی سوق داده است.
د) از چالش های آمریکا، افزایش انزجارهای جهانی از سیاست های این کشور و نیز ظهور و قدرت یابی نهضت هایی است که روندی مغایر با اهداف آن را می پیمایند. نهضت هایی که در آمریکای لاتین، شرق آسیا و خاورمیانه شکل گرفته اند تاثیر بسیاری بر دیدگاه جهان عرب به آمریکا داشته‌اند.
با توجه به آنچه ذکر شد، کشورهای عربی برای کاهش وابستگی به آمریکا، راهکارهایی را در پیش گرفته اند که تاکنون نتایج مثبتی را برای اهداف آنها در پی داشته است از جمله: 1) تلاش برای ارتقای روابط با سایر کشورهای اسلامی. در این راستا آنها اقدامات بسیاری را برای برقراری روابط دو جانبه و چند جانبه صورت داده اند. مهمترین کارکرد آن تلاش برای ساماندهی سازمان کنفرانس اسلامی و نزدیکی بیشتر به کشورهای اسلامی در آفریقا و شرق آسیا می‌باشد.
2) از نکات بارز در سیاست های کنونی جهان عرب، همگرایی منطقه ای آنها است.
در حالی که غرب تلاش دارد تا با بحران آفرینی در منطقه مانع اتحاد کشورها گردد، اما حرکت کشورهای عربی، روندی دیگر را تجربه می کند، اولا آنها سعی در تقویت شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب دارند. ثانیا در مسیر تکمیل همگرایی منطقه ای، گرایش به ایران را در دستور کار قرار داده اند. چنانکه نمود این سیاست را در حمایت قاطع آنها در زمینه فعالیت های هسته ای از ایران مشاهده می‌گردد.
3) یکی از مهمترین چارچوب های کاری جهان عرب گرایش به شرق بویژه چین می باشد. این اقدام که در ماه های اخیر روندی رو به رشد داشته در اجلاس مشترک کشورهای عربی با چین در پکن و دیدارهای بسیاری از سران کشورهای عربی از این کشورها در مرحله جدیدی گام نهاده است. این رویکرد را می توان اقدامی اساسی برای کاهش وابستگی به آمریکا و حتی اروپا ارزیابی کرد. چرا که چین به عنوان قدرتی نوظهور، به سدی در برابر غرب مبدل شده که بسیاری از کشورهای استقلال طلب به آن روی آورده اند. در همین حال گسترش روابط با غیرمتعهدها نیز در دستور کار جهان عرب قرار دارد چنانکه آنها در اجلاس اخیر این جنبش در مالزی بر این رویکرد تاکید نمودند. در نهایت می توان گفت که کشورهای عربی یکی از چارچوب های کاری خود را مقابله با سیاست های آمریکا و کاهش وابستگی به آن تدوین نموده اند. در این راستا آنها ضمن دوری از این کشور همگرایی منطقه ای را در اولویت قرار داده اند. البته این نکته قابل ذکر است که تحقق این مهم در کوتاه مدت امکان پذیر نمی باشد چرا که صنایع و اقتصاد بسیاری از این کشورها به آمریکا وابسته است، با این وجود این تلاش ها نویدبخش ایجاد نگرش استقلال خواهی در جهان عرب می باشد که در آینده می تواند موجب پایان حضور آمریکا و حتی غرب در این کشورها گردد.