(روزنامه اطلاعات - 1395/03/25 - شماره 26463 - صفحه 12)
«صباح زنگنه» کارشناس مسايل خاورميانه در گفتگو با ايرنا اظهار داشت،به دليل پيچيدگي منطقه فلوجه و پيشينه حضور نيروهاي بعثي و تکفيري در اين شهر، به نظر مي رسد عمليات آزادسازي فلوجه از آزادسازي موصل مرکز اصلي داعش در عراق نيز دشوارتر باشد.پس از ماه‌ها تلاش و آماده سازي نيروها، دولت عراق عمليات آزادسازي شهر فلوجه از نيروهاي داعش را آغاز کرد. شهر فلوجه از معدود شهرهايي است که همچنان در کنترل داعش قرار دارد و با آزادسازي آن استان «الانبار» به صورت کامل از حضور نيروهاي اين گروه تروريستي پاکسازي مي شود.
اين رخداد دولت عراق را يک گام ديگر به آزادسازي شهر موصل و شکست کامل داعش نزديک تر مي کند. به دليل اهميت اين عمليات و پيامدهاي برجسته آن براي عراق، گروه پژوهش و تحليل خبري خبرگزاري جمهوري اسلامي (ايرنا) براي بررسي ابعاد عمليات آزادسازي فلوجه و نتايج آن با زنگنه کارشناس مسايل خاورميانه به بحث و گفت وگو پرداخت .
زنگنه معتقد است: فرماندهي نظامي عراق با شيوه خاصي از چينش و هدايت نيروها تلاش دارد عمليات را به بهترين شکل ممکن پيش برد. به گفته وي نيروهاي ارتش و نيروهاي ويژه به همراه عشاير در خطوط مقدم آزادسازي شهر حرکت مي کنند و نيروهاي «حشد الشعبي» به دليل حساسيت‌هاي مذهبي که وجود دارد عقبه عمليات را پيش مي برند.به نظر وي، مهم ترين مانع اين عمليات اين است که در برخي مناطق شهري، داعش و بعثي‌ها مردم را در گروگان خود نگه داشته اند و تلاش مي‌کنند از اين طريق از پيشروي عمليات نيروهاي عراقي جلوگيري کنند.در ادامه مشروح گفت و گوي ايرنا با صباح زنگنه آمده است:
* وضع جغرافيايي و موقعيت مکاني شهر فلوجه را از منظر ويژگي‌هاي مهم انجام عمليات نظامي چگونه ارزيابي مي‌کنيد؟
** فلوجه يک شهرستان است که از چندين منطقه پيراموني و متصل به آن يا با فاصله اندک از آن تشکيل شده است. اين شهر در کنار رودخانه «فرات» قرار دارد، با شهر «رمادي» به عنوان مرکز استان الانبار ارتباط دارد، با شهرهاي موصل و «نينوا» نيز ارتباط جاده اي دارد و در فاصله اندکي با شهر بغداد واقع شده است. همچنين، فلوجه و نواحي اطراف آن از روز سرنگوني «صدام حسين» ديکتاتور پيشين عراق مرکز نيروهاي بعثي و هم نيروهاي متعصب تکفيري بوده است. بنابراين به دليل موقعيت جغرافيايي و وضعيت تاريخي- اجتماعي فلوجه، اين شهر از موقعيت ويژه‌اي در استان الانبار برخوردار است.
* چه نيروهايي در عمليات آزادسازي فلوجه مشارکت دارند؟
** نيروهايي که در عمليات آزادسازي فلوجه شرکت دارند شامل ارتش عراق، نيروهاي پليس، گردان‌هاي ويژه ارتش عراق، نيروهاي حشد الشعبي و نيروي عشايري مي شود. در کنار اين‌ها، نيروهاي آمريکايي نيز با حملات هوايي به اين عمليات کمک مي کنند.
* وضعيت و شکل عمليات آزادسازي فلوجه را چگونه ارزيابي مي کنيد و پيش بيني شما از آينده اين عمليات چيست؟
** نيروهاي نظامي عراق با شيوه خاصي از تقسيم بندي نيروها تلاش دارند عمليات را به بهترين شکل ممکن پيش برند. نيروهاي ارتش و نيروهاي ويژه به همراه عشاير در خطوط مقدم آزادسازي شهر حرکت مي‌کنند و نيروهاي حشدالشعبي به دليل حساسيت‌هاي منطقه‌اي و داخلي که در مورد آنها وجود دارد عقبه عمليات را پيش مي‌برند و کنترل و حفظ امنيت نواحي اطراف شهرها و روستاها به آنها سپرده شده است. همچنين، در مناطقي که ديگر نيروها در پيشروي دچار مشکل مي‌شوند از نيروهاي حشدالشعبي کمک گرفته مي‌شود. بنابراين، با يک عمليات منسجم و همه جانبه کار آزادسازي فلوجه به پيش مي رود. اکنون نيروهاي عراقي به نزديکي مرکز شهر فلوجه رسيده‌اند و به نظر مي‌رسد چند هفته عمليات ادامه يابد.
* مهم ترين موانعي که ممکن است سد راه عمليات آزادسازي فلوجه شود شامل چه مواردي مي شود؟
** مهم ترين مانع اين عمليات اين است که در برخي مناطق شهري داعش و بعثي‌ها مردم را در گروگان خود نگه داشته اند و تلاش مي کنند با نگه داشتن خانواده‌ها از پيشروي عمليات نيروهاي عراقي جلوگيري کنند. البته نيروهاي اطلاعات عمليات ارتش و حشد الشعبي با همکاري عشاير و نيروهاي محلي توانسته اند از محل تمرکز اين خانواده‌ها اطلاعات خوبي به دست آورند. به همين دليل نيروهاي عراقي تلاش مي کنند عمليات را از سه مسير به سمت شهر فلوجه پيگيري کنند و يک مسير براي خروج اين خانواده‌هاي محاصره شده باز باشد.
مردمي که از اين مناطق فرار مي‌کنند به فرماندهي عمليات بغداد تحويل داده مي‌شوند و آنها موضوع اسکان، تغذيه و رسيدگي‌هاي بهداشتي-درماني اين خانواده‌ها را بر عهده مي‌گيرند.همچنين، داعش و نيروهاي همراه آن بسياري از محله‌هاي تردد، پل‌ها، خيابان‌ها، کوچه‌ها، و پناهگاه‌هاي شهر را با مواد انفجاري تله‌گذاري کرده‌اند تا مانع از پيشروي نيروهاي عراقي شوند. بنابراين نيروهاي عراقي نياز دارند هم از توان اطلاعاتي بيشتري برخوردار باشند و هم با توان بيشتر و به موقع دست به اقدام بزنند تا کمترين تلفات مردمي در اين عمليات برجاي بماند.
* آزادسازي فلوجه چه تاثيري بر پيشروي ارتش عراق عليه داعش به ويژه در شهر موصل خواهد داشت؟
** به دليل پيچيدگي منطقه فلوجه و پيشينه حضور نيروهاي طرفدار صدام و نيروهاي تکفيري در اين شهر، به نظر مي رسد عمليات آزادسازي فلوجه از آزادسازي موصل نيز دشوارتر باشد.فلوجه نخستين شهري بود که اعتصاب‌ها و تحصن‌ها عليه دولت «نوري المالکي» نخست وزير پيشين عراق در آن شکل گرفت و نخستين شهري بود که القاعده در آن رشد و مرکزيت پيدا کرد. فلوجه نخستين شهري بود که داعش در آن ايجاد شد و از آن جا به سوريه و ديگر مناطق عراق گسترش يافت.بنابراين، فلوجه يک منطقه بسيار حساس و پيچيده است که به دليل بافت قبيله اي- طايفه اي آن و همچنين به دليل عمق اجتماعيِ مخالفت با دولت عراق که در اين شهر وجود دارد، برخورد با آن بسيار دشوار خواهد بود. به همين دليل، آزادسازي اين شهر مي تواند نقطه عطفي در پيشروي‌هاي ارتش عراق عليه داعش باشد.
در اين حال،مشاور وزارت خارجه عراق با بيان اينکه نيروهاي مشترک عراقي پس از آزادسازي شهر راهبردي فلوجه در استان الانبار به سوي موصل پيش مي‌روند، تاکيد کرد، آزادي فلوجه با مشارکت شيعه و سني درس بزرگي به سياستمداران عراقي داد .
«محمد الحاج حمّود»، معاون وزير خارجه سابق عراق و مشاور وزارت خارجه اين کشور تاکيد کرد که آزادسازي شهر فلوجه مرحله بسيار مهمي در تاريخ معاصر عراق خواهد بود.وي افزود: پس از آزادسازي فلوجه به سوي آزادي موصل از چنگ تروريست‌هاي داعش پيش مي‌رويم و اين امر انگيزه‌اي براي وحدت بين عراقي‌ها و ساختن عراقي يکپارچه مي‌شود، به گونه‌اي که از اختلافات طائفه‌اي که به زيان جامعه عراق تمام شده و مانعي در مسير توسعه آينده عراق است، خلاصي مي‌يابيم.اين مقام عراقي آزادسازي فلوجه و مشارکت همه طيف‌هاي طائفه‌اي در آن را نشانه وحدت عراقي‌ها در رد همه اشکال تروريسم و طرف‌هاي حامي آن توصيف کرد.
حمّود با بيان اينکه آزادسازي فلوجه بازتاب مستقيمي بر روابط خارجي عراق خواهد داشت، گفت: آزادي فلوجه درس مهم و حساسي به همه سياستمداران عراقي داد تا به دنبال ايجاد روابط بين‌المللي متوازني بدون جانبداري از طرفي خاص باشند.
معاون وزير خارجه سابق عراق تاکيد کرد، عراق امکانات مادي و انساني و موقعيت جغرافيايي مهمي در اختيار دارد تا به عنصر مثبتي در ارتباط با کشورهاي همجوار و حتي با کشورهاي موثر در عرصه بين المللي مبدل شود.وي افزود عراق به شرطي مي‌تواند به سازندگي ادامه بدهد که همه عراقي‌ها در آن شريک باشند چرا که هيچ پيشرفتي در عراق بدون وحدت ملي آن محقق نخواهد شد.معاون وزير اسبق خارجه عراق تاکيد کرد: اقدام سياستمداران عراقي در ايجاد روابطي متقابل و متوازن با همه کشورهاي همسايه که مبتني بر منافع مشترک باشد عراق و همه منطقه را از فتنه‌هاي طائفه‌اي و خصمانه نجات مي‌دهد.حمّود، عراق و سوريه را دو عنصر اصلي منطقه و آينده آن توصيف و تاکيد کرد: در مدت پيش رو همه تلاش‌هاي عراق و سوريه و دوستانشان در مسير سرکوب تروريسمي است که بيگانگان وارد کشورمان کردند.
رسانه‌هاي سعودي از زمان تصميم دولت عراق براي آزادسازي فلوجه با جريان سازي و ايجاد جو رسانه‌اي عليه نيروهاي بسيج مردمي که در اين عمليات شرکت دارند به دنبال ايجاد اختلاف بين شيعيان و اهل سنت بودند.عربستان به عنوان کانون پرورش گروه‌هاي تروريستي در سوريه و عراق از آزاد سازي فلوجه ناراحت است و تلاش دارد اقداماتي را که در حال انجام است به نوعي جنگ شيعه و سني تلقي کند در حالي که نيروهاي داوطلب مردمي شرکت کننده در عمليات فلوجه اعم از شيعه و سني هستند.فلوجه در ژانويه 2014 به دنبال تحرکات سياسي که بسياري از کارشناسان عراقي آن را مشکوک و متصل به برخي دولت‌هاي عرب منطقه مي دانند، به دست داعش افتاد و اکنون بعد از گذشت حدود 900 روز در حال بازگشت به دامان عراقي‌هاست.
بافت اجتماعي اين منطقه بستر مناسبي براي داعش تلقي مي‌شود و گروه تروريستي داعش از مدتها قبل با تصرف اين شهر تلاش کرد که حوزه جغرافيايي خود را به حوزه فرات ميانه و مرکز عراق گسترش دهد و با توجه به نزديکي فلوجه به بغداد اين امکان براي داعش وجود داشت که عمليات انتحاري بزرگي در آن منطقه انجام دهد.حيدرالعبادي اولويت خود را آزاد سازي فلوجه و موصل قرار داده و طبق آخرين اخبار قسمت‌هايي از شمال شهر فلوجه از دست گروه‌هاي تروريستي خارج شده و پيشروي براي آزاد سازي مناطق جنوبي و شرقي فلوجه ادامه دارد.درحالي که برخي رسانه‌هاي بعثي – سعودي طي روزهاي گذشته با انتشار اظهارات ضد عراقي مقام‌هاي سعودي و بعثي، بيشترين حجم تبليغات را عليه نبرد آزادي فلوجه شکل داده بودند، سران عشاير الانبار و بويژه فلوجه با بسيج مردمي اعلام همبستگي کردند .
شرايط موصل پيش از حمله بزرگ
چند روز اخير حرف اول کلمه "مقاومت" را بر ديوارهاي موصل نقاشي مي‌کنند. حدود پانزده عضوداعش توسط گروهي به نام کتائب موصل کشته‌شده‌اند که به نظر مي‌رسد اين گروه به‌خوبي مي‌داند چه افرادي را هدف قرار دهد.
به گزارش فرارو به نقل از اينديپندنت، حملات هوايي آمريکا و متحدانش به اعضا و تجهيزات داعش ادامه دارد. چندي است 1.5 ميليون نفري که همچنان در موصل به سر مي‌برند؛ منتظر حمله به شهر توسط ارتش عراق، پيشمرگه‌هاي کرد و شبه‌نظاميان قبايل سني هستند.
بر اساس آمار کميسيون عالي پناهندگان سازمان ملل، حدود 4000 نفر از شهروندان موصل براي اينکه در شعله‌هاي بزرگ‌ترين نبرد عراق و سوريه گرفتار نشوند، 600 دلار پرداخت کرده تا به سوريه منتقل شوند.احمدعلي چهل‌ساله، يک روستايي که دو هفته پيش برادرانش را در موصل ملاقات کرد گفت: مردم احساس امنيت نمي‌کنند. مردم هميشه تحت‌فشار هستند.
هيچ‌کس نمي‌داند کي مي‌ميرد يا براي مسئله کوچکي مانند سيگار کشيدن مجازات مي‌شود.سليم 29 ساله که معلم زبان انگليسي است و با تغيير برنامه آموزشي توسط داعش شغلش را از دست داد، تائيد مي‌کند مجازات‌ها کاملاً دلخواه هستند.
او مي‌گويد سال گذشته شش ضربه شلاق‌خورده تنها به اين دليل که ريشش را طوري زده است که ازنظر نيروهاي داعش غير اسلامي بوده است. او مي‌گويد: من خوش‌شانس بودم. دوستاني دارم که دقيقاً براي همين مورد 20 ضربه شلاق خوردند.نفرت از داعش در ميان تمام مردمان موصل موج مي‌زند، اما کاري نمي‌توانند بکنند چون مسلح نيستند و داعش با هر نشانه‌اي از نارضايتي و اعتراض به‌شدت برخورد مي‌کند. اوت گذشته داعش بر ديوار سردخانه اصلي شهر ليست 2070 نفري که از سال 2014 اعدام کرده است را آويخت.
بسياري از اين افراد افسران پليس، روزنامه‌نگاران و فعالان سياسي بودند که ناپديدشده و کسي از سرنوشتشان خبر نداشت. سليم مي‌گويد: دوستي داشتم که با موبايلش عکسي بالباس نظامي از خود گرفته بود. او فقط براي تفريح آن عکس را گرفته بود و هرگز در ارتش خدمت نکرده بود؛ اما داعش آن عکس را ديد و به سر او شليک کرد.احساس مردم موصل بسيار مهم است زيرا دقيقاً دو سال پيش بود که داعش اين شهر را تصرف کرد و "خلافت" خود را اعلام کرد.
تنها چند ماه قبل از اين تصرف بود که باراک اوباما شاخه‌هاي داعش را به يک تيم بيس‌بال کوچک تشبيه کرده بود که هرگز موفق نخواهد شد. با اشغال موصل، دومين شهر بزرگ عراق، داعش به اوباما ثابت کرد که سخت در اشتباه است و پس‌ازآن به پيشروي در غرب عراق و شرق سوريه پرداخت تا به‌کل دنيا نشان دهد بازيکني جديد و ترسناک در خاورميانه وجود دارد .
درست است که داعش امروز تحت حملات دشمنان بي‌شمارش شهرهاي زيادي در عراق و سوريه ازجمله رمادي، تکريت، بيجي، سنجار و پالميرا را ازدست‌داده است، اما موصل به دليل بزرگي‌اش از تمام اين مناطق مهم‌تر است. موصل حدود يک‌چهارم از جمعيت 5 يا 6 ميليون نفري که تحت حکومت داعش زندگي مي‌کنند را تشکيل مي‌دهد. از دست دادن اين شهر ضربه رواني فاجعه‌باري به داعش خواهد بود.در جنگ با داعش در عراق و سوريه، موصل تنها شهر بزرگي است که هنوز در اشغال داعش است.
رقه پايتخت داعش در سوريه به نسبت کوچک محسوب مي‌شود. اکثر جمعيت موصل در اين شهر باقي‌مانده‌اند و شهر تخريب نشده است؛ اما 70 درصد رمادي که زماني 400 هزار نفر جمعيت داشت، نابودشده است. احتمالاً فلوجه نيز به‌زودي به همين وضع درمي‌آيد و حلب نيز به دليل حملات و بمباران‌هاي زياد ممکن است اکنون تنها 200 هزار نفر جمعيت داشته باشد.
موصل هنوز جمعيت خود را حفظ کرده است زيرا خارج شدن از اين شهر بسيار سخت است. تمامي شاهدان عيني ذکرشده در اين مقاله که هيچ‌کدام حاضر به انتشار نام واقعي خود نشدند، يا با پرداخت پول به قاچاقچيان از اين شهر خارج‌شده‌اند يا افرادي هستند که از روستاهاي خود به شهر آمده و توسط ارتش عراق دستگيرشده‌اند.
احمدعلي مي‌گويد داعش کارت شناسايي اکثر مردم را توقيف کرده است تا نتوانند براي هميشه از شهر خارج شوند و در صورت خارج شدن و مواجه با نيروهاي کرد مدرکي براي اثبات غير داعشي بودن خود نداشته باشند.سليم براي خود، همسر و دختر کوچکش 2000 دلار به قاچاقچيان پرداخت کرد؛ بااين‌وجود هنوز مي‌ترسيد در طول ساعت‌ها پياده‌روي توسط نيروهاي داعش بازداشت شوند.
او مي‌گويد اکثر مردم موصل اگر مي‌توانستند اين شهر را ترک مي‌کردند اما بااينکه داعش از قبل ضعيف‌تر شده، هنوز هم کنترل بسيار بالايي دارد و به‌راحتي مي‌تواند افرادي که سکوت را به مقاومت ترجيح مي‌دهند، وحشت‌زده کند. فادل که در زمان سقوط موصل در ارتش عراق بود، خانه‌اش در روستايي نزديک به رود دجله در غرب موصل را ترک نکرد؛ زيرا مي‌ترسيد در يک ايست بازرسي دستگير شود. ماه گذشته در خانه خود نشسته بود که برادرزاده کوچکش به‌آرامي در گوشش گفت:داعش آمده و دنبال تو مي‌گردد. او از پشت خانه فرار کرد و به‌تدريج خود را به خط مقدم کردها رساند.
شرايط زندگي در سال اخير در اين شهر سخت‌تر شده است. زيرا پيشمرگه‌ها دسترسي جاده اصلي به سوريه، که اکثر واردات به حکومت داعش از آن طريق انجام مي‌شد را قطع کردند. کنسروهاي غذا، نفت و گاز همچنان وارد مي‌شود اما بسيار گران است و نفت خام تصفيه‌شده آن‌قدر بي‌کيفيت است که تنها در ژنراتورها استفاده مي‌شود و در وسايل نقليه کاربرد ندارد. سبزيجات تازه بسيار گران است، اما قيمت گوشت ارزان است (5000 دينار يا 3 پوند) زيرا دامداران نمي‌توانند همانند گذشته محصولات خود را به ديگر مناطق عراق ارسال کنند. بسياري افراد در موصل بيکارند و همين را هم نمي‌توانند بخرند. آب تازه که قبلاً کم بود، اکنون راحت‌تر يافت مي‌شود زيرا مردم شروع به کندن چاه کرده‌اند.
داعش براي هر خانواده هفت‌نفره در موصل جيره آرد 50 کيلويي قرار داده است که نشان مي‌دهد باوجود فشارهاي زياد هنوز کاملاً از پاي درنيامده است. يک مشکل بزرگ در بررسي نظر و احساس واقعي مردم موصل درباره داعش اين است که افرادي که از شهر گريخته‌اند شاهداني هستند که احتمال دارد در اظهارات خود مبالغه کنند.
اطلاعات مقامات کرد تبليغاتي و غيرقابل اعتماد به نظر مي‌رسد. شواهد زيادي وجود دارد که نشان مي‌دهد اکثريت مردم به دليل خشونت زياد، سقوط فاجعه‌بار استانداردهاي زندگي، تخريب مساجد و بناهاي تاريخي و تبديل زنان به برده با داعش مخالف‌اند. اما برخلاف شکست‌هاي سنگين، بازهم اين گروه داوطلباني براي مبارزه و عمليات انتحاري دارد. به‌سختي مي‌توان يک حامي داعش را مجبور به شهادت درباره عضويت و تمايل به مرگ براي اهداف اين گروه کرد. اما يک خبرنگار عراقي از وب‌سايت NIQASH برلين، به‌تازگي دليلي جديد براي تصميم يک پسر 15 ساله در داوطلبي براي شرکت در بمب‌گذاري انتحاري يافته است. با او در بيمارستان موصل مصاحبه کردند. او قبل از رفتن به عمليات انتحاري شديداً مريض شده بود.
صحبت‌هاي او نشان مي‌دهد داعش چگونه نيروهايش را جذب و آنها را به مبارزاني متعصب تبديل مي‌کند. او مي‌گويد روزي جمعيت مردم را ديد که دور صفحه‌نمايشي که داعش در ورودي محله‌اش نصب‌کرده، تجمع کرده‌اند. همه در حال تماشاي نبردي ميان سربازان خلافت و ارتش عراق بودند. بمب‌هاي انتحاري و خمپاره در همه‌جا منفجر مي‌شد. صحنه با پيروزي داعش در آن منطقه و نصب پرچم داعش در ساختمان‌ها و خيابان‌ها اوج گرفت. يک فيلم اکشن بود.
هيجان زيادي داشت. اما همه رخدادها واقعي بود. او فيلم‌هاي بيشتري تماشا کرد و از سر هيجان داوطلب شد به نيروهاي داعش بپيوندد.او را با دو پسر ديگر هم سن و سال خودش به انبار خانه‌اي بردند که در آنجا 24 پسر 12 تا 17 ساله زندگي مي‌کردند. او گفت: "من بسيار ترسيده و گيج شده بودم. با هيچ‌کس صحبت نمي‌کردم و دستانم مي‌لرزيد. با خود گفتم: اينجا چي کار مي‌کني احمق؟" اما نيم ساعت بعد مردي با ريش‌بلند و خاکستري سررسيد و با مهرباني با او حرف زد.
او خود را علي عبدالله معرفي کرد که قبلاً 10 سال در سپاه صدام حسين خدمت کرده است. او يک ماه تمام روزي هشت ساعت درباره مذهب و جنگ مقدس براي پسرها صحبت مي‌کرد. او گفت: کنار او احساس قدرت و اعتمادبه‌نفس مي‌کرديم. او به ما مي‌گفت با جنگ براي پيروزي داعش به بهشت مي‌رويم .آنها تحت نظارت علي عبدالله آموزش نظامي ديدند.
به درختستان‌هاي اطراف موصل رفتند و براي استفاده از سلاح، بمب‌هاي مختلف، رانندگي و موتورسواري آموزش ديدند. به انبار خانه بازگشتند و در آنجا کل روز چيزي جز چند دانه خرما، نان‌وآب نمي‌خوردند تا مقاوم و سرسخت شوند. در طول سه ماهي که آنجا بودند تنها سه بار حمام کردند. پسر 15 ساله گفت: همه ما بوي موش کثيف مي‌داديم.به دليل شرايط غيربهداشتي در انبار، او به عفونت شديد کليه و معده دچار شد و به بيمارستان موصل منتقل شد. او هنوز هم تصميم دارد زماني که سلامتش را به دست آورد يک بمب‌گذار انتحاري شود و به بهشت برود. گرچه داعش تا حد زيادي خلع سلاح شده است، اما با عضوگيري و آموزش چنين متعصباني هنوز هم تا مدتها مي‌تواند به کشتن مردم ادامه دهد. ادامه دارد...
ش.د9500857