روابط مصر و سعودي با فرستاده شدن پرونده دو جزيره « تيران» و« صنافير» به پارلمان مصر براي تعيين سرنوشت آنها، وارد يک دو راهي سرنوشت ساز شده است.
روزنامه لبناني السفير در اين زمينه نوشت: اگر نمايندگان پارلمان مصر با تسليم اين دو جزيره به سعودي موافقت کنند انتظار مي رود روابط بحراني دو کشور بهبود يابد و آرامش برقرار شود اما اگر تصميم دادگاه مصر را که به بطلان توافق واگذاري اين دو جزيره به سعودي راي داده است، تاييد کند، معناي آن اين است که روابط دو کشور درآستانه قطع کامل پيش خواهد رفت و پرونده سرنوشت اين دو جريزه در دادگاه‌هاي بين المللي بررسي خواهد شد.
حتي اگر پارلمان مصر سرنوشت دو جزيره را مشخص کند و روابط قاهره – رياض ادامه يابد با اين حال بايد به تحولات چند ماه گذشته اهتمام ويژه داشت که از جمله آنها افزايش حجم فشارهاي سعودي بر مصر، کاهش ارزش واحد پول مصر( جنيه) به نصف قميت دلار و همچنين افزايش سطح هماهنگي‌هاي سعودي – قطري عليه مصر است.
بارزترين اقدامات سعودي و قطر عليه مصر:
1- سفرهاي مقامات ارشد سعودي به اتيوپي و بدنبال آن سفر وزير خارجه قطر که هدف همه آنها فعال کردن پرونده اختلاف قاهره و آديس آبابا در خصوص سد النهضه بوده است.به معناي ديگر اين سفرها پيام روشن کشورهاي عرب حوزه خليج فارس به مصر از جمله در رابطه با يک پرونده حياتي براي امنيت ملي آن است.
2- در نشست اخير کميته شرکت‌هاي هواپيمائي عربي، سعودي و قطر براي پايان دوران رياست مصر در اين کميته تلاش کردند.
3- بعدازانفجار کليساي « المرقسيه» در قاهره ، مصر گزارشي از سرنوشت متهم اين انفجار منتشر کرد که در آن به سفر او به قطر اشاره شده است.هرچند منابع مصري گفته اند هدف متهم کردن قطر نبوده است اما با اين وجود شوراي همکاري خليج فارس اين اقدام قاهره را محکوم و اعلام کرد که در کنار قطر مي ايستد.
4- اکنون هماهنگي دقيقي بين سعودي و قطر در جريان است تا زمينه سفر ژنرال« ميشل عون» رئيس جمهوري لبنان به اين دو کشور را فراهم و حتي شاخص‌هاي سياسي، اقتصادي و رسانه‌اي اين سفر را برجسته کنند.به نظر مي‌رسد قاهره دريافته است که اين گام سعودي و قطر تلاشي براي اعمال فشار بيشتر بر مصر است به ويژه اينکه رهبري مصر اميدوار بوده است تا نخستين مقصد سفرهاي خارجي ژنرال عون قاهره باشد.
هنگامي که « جبران باسيل» وزير امور خارجه لبنان به قاهره رفت ، « عبدالفتاح السيسي» رئيس جمهوري مصر به او گفت که اميدوار است نخستين مقصد ژنرال عون مصر باشد.وزير خارجه لبنان هم در پاسخ گفت که لبنان و ژنرال عون نقش قاهره و جايگاه آن را بسيار عالي مي دانند.اما بلافاصله سعودي،هياتي بلند پايه را به نمايندگي از « سلمان بن عبدالعزيز» شاه سعودي روانه بيروت کرد و ژنرال عون در ديدار با اين هيات ملتزم شد که نخستين مقصد سفرهاي خارجي او رياض باشد و مصر را در فهرست سفر دوره اي خود قرار دهد.حال مصر منتظر است تا جواب اين سوال را دريافت کند که ژنرال عون بعداز رياض ابتدا به قاهره سفر خواهد کرد و يا به دوحه پايتخت قطرمي رود؟
تيم رياست جمهوري لبنان مي گويد که حزب جريان آزاد ملي وابسته به ژنرال عون با سعودي و قطر ميانه خوبي ندارد اگرچه رياض و دوحه به‌سرعت انتخاب ژنرال عون به عنوان رئيس جمهوري را تبريک گفتند و آن را تاييد کردند و شايسته است پاسخ مشابهي دريافت کنند.
تيم رياست جمهوري لبنان به مقوله اي ديگر هم مي انديشد و آن اينکه، فضاي تحرکات سرمايه گذاري ، سياسي و مالي کشورهاي عرب حوزه خليج فارس در آمريکا و اروپا بيشتر و بيشتر تنگ مي شود بنابر اين حل و فصل روابط لبنان با اين کشورهاي ثروتمند به بازگشت شهروندان آنها به لبنان و تقويت سرمايه گذاري‌ها و اقتصاد لبنان منجر مي شود.
همپيمانان ژنرال عون در دمشق و حزب الله نگران اين وضعيت نيستند و معتقدند که بعداز سفر رئيس جمهوري لبنان به کشورهاي عرب حوزه خليج فارس او از آزادي عمل بيشتري براي گسترش روابط با سوريه و سپس سفر به دمشق و تهران برخوردار خواهد شد.اما قاهره تمايل دارد که از سفر ژنرال عون به کشورهاي عرب حوزه خليج فارس به عنوان اهرمي براي اعمال فشار عليه مصر استفاده نشود به ويژه اينکه رهبري مصر براي لبنان و ادامه ثبات آن اهميتي زياد قائل است و سفر موفق « سامح شکري» وزير خارجه مصر به بيروت دليل بسيار خوبي براي آن است.
برخي معتقدند شتاب کشورهاي عرب به ويژه در حوزه خليج فارس براي گشودن آغوش خود بر روي بيروت، به اين خاطراست که نگران روابط خوب ايران و سوريه با رئيس جمهوري لبنان و سفر سريع مقامات ايراني و سوري به لبنان بلافاصله بعداز انتخاب ژنرال عون به عنوان رئيس جمهوري و ملاقات با او است.شايد مصر در اين مرحله نتواند همه خشم خود از سعودي را فرياد بزند و آن را آشکار سازد اما هرطرفي که به قاهره سفر مي کند، بخوبي متوجه اين خشم مي شود و زياد در باره آن مي شنود.
نزديکان رهبري مصر مي گويند: ما کمک‌هاي اقتصادي دريافت نکرده ايم در حالي که اين وظيفه کشورهاي عرب حوزه خليج فارس است زيرا اگر قاهره در مقابل موج اخوان المسلمين نايستاده بود اکنون درهاي اين کشورها را مي زدند.
در عربستان بين هفت تا هشت ميليون مصري زندگي مي کنند و از زمان بحراني شدن روابط دو کشور ، کاهش ارزش جنيه ( واحد پول مصر) و افزايش بهاي مواد اوليه ادامه داشته و ماليات و عوارض‌هاي جديدي براي مصري‌ها وضع شده است.مقامات مصري همواره گفته اند: حتي در اوج روابط قاهره و رياض ، مصر همواره وعده‌هاي زيادي شنيده اما سعودي بسيار کم به اين وعده‌ها عمل کرده است.
مصر، ايران و سوريه
شکي نيست که عوامل اقتصادي مصر را در تنگنا قرار داده و دامنه حرکت آن بسيار کاهش يافته است و همچنين ترديدي نيست که ديپلماسي قديمي مصر ناگهان با ديپلماسي جديد سعودي مواجه شده که جوان‌هاي خام آن را مديريت مي کنند و از عمق روابط تاريخي بين دو کشور اطلاعي ندارند.
يک سياستمدار مصري مي گويد: هر گاه برنامه‌هاي شبکه الجزيره را نگاه مي کنيم، با فشارهاي روزانه عليه رهبري و ارتش مصر مواجه مي شويم و درمي يابيم که قطر و برخي ديگر از کشورهاي عرب حوزه خليج فارس نتوانسته اند سرنگوني حکومت « اخوان المسلمين» را هضم کنند به ويژه اينکه انتظار داشتند و ترجيح مي دادند السيسي سرنگون شود.
السفير نوشت: با اين وجود رهبري مصر داراي گزينه‌هاي زيادي براي خروج از بحران است که مي تواند کشورهاي عرب حوزه خليج فارس را نگران کند و از جمله آنها گشايش در روابط با ايران است هر چند آن را به دلايل زيادي تاکنون به تاخير انداخته است.
اين روزنامه لبناني افزود: « توافق بر سر نتايج اين نزديکي در روابط و شرايط آن » و همچنين « همراهي ايران با شروط مصر» از جمله اين موانع و دلايل است.السفير اضافه کرد: ديدار وزيران خارجه ايران و مصر در ژنو پيامي در اين زمينه بود اما تاکنون نتايج عملي نداشته است .
اين روزنامه لبناني ادعا کرد: علاوه بر اين ، ايران اکنون درصدد نزديک ساختن روابط خود با ترکيه در خصوص پرونده سوريه است و احتمال نمي رود نشانه‌هائي از گشايش جدي در روابط ايران با مصر مشاهده شود تا زماني که روابط ايران با ترکيه در خصوص سوريه و سپس عراق مثبت است.السفير با بيان اينکه « البته در خصوص عراق بخاطر مواضع آنکارا درقبال الحشد الشعبي که بسيار مورد اهتمام و توجه ايران است، سخت به نظر مي رسد»، نوشت: ايران تماس‌هاي نتيجه بخشي ( هرچند در زمان حاضر ضعيف است) با جنبش حماس و اخوان‌المسلمين دارد.
اين روزنامه لبناني افزود: اگرچه سوريه يک برگه فشار مهم مصر براي اعمال فشار بر سعودي و قطر است ودرست است که « عبدالفتاح السيسي» و « بشار اسد» رئيسان جمهوري دو کشور از نزديکي روابط قاهره و دمشق سخن گفته اند اما مصر تاکنون از مرحله همکاري‌هاي امنيتي عبور نکرده و اقدامي براي بازگشت کامل روابط ديپلماتيک صورت نداده است. اگرچه روسيه تلاش دارد که روابط مصر و سوريه رو به جلو پيشرفت کند اما مهم اين است که مصر براي گشايش در روابط با سوريه بيش از اين تاخير نکند.
السفير در ادامه به توافق روسي ترکي براي برقراري آتش بس در سوريه اشاره کرد و به نقل از يک مقام ارشد بين المللي نوشت که ايران و روسيه به همه از جمله ترکيه ابلاغ کرده اند ، بشار اسد رئيس جمهوري سوريه اکنون و در آينده خط قرمز است.اين روزنامه لبناني خاطرنشان کرد: شکي نيست ، آنچه پارلمان مصر در باره دو جزيره با وجود جدال موجود در مصر براي مشروع و غيرمشروع بودن اقدامات دولت اين کشور در اين زمينه، تصميم مي‌گيرد، براي گزينه‌هاي آينده در داخل و خارج سرنوشت‌ساز خواهد بود و مي‌تواند پاي دادگاه بين‌المللي را در اين پرونده بازکند. السفير تاکيد کرد: در هر صورت السيسي خود را در داخل و خارج از مصر در مقابل موقعيت‌ها و گزينه‌هاي سخت قرار داده است هر چند تلاش دارد تا روابط مصر و سعودي را کنترل کند تا بيش از اين بحراني‌تر نشود.
نفت، مصر را از عربستان دور و به عراق نزديک کرد
اظهارات اخير وزير نفت مصر مبني بر تامين مايحتاج نفت ازعراق، يک گام جديد در چارچوب بازسازي روابط نه چندان خوب قاهره و بغداد ارزيابي و در مقابل، نشانه بارز ديگري از تشديد تنش ميان رياض و قاهره تعبير شد و اين درحالي است که نفت در سال‌هاي گذشته نقش تعيين کننده در روابط قاهره و رياض داشت.
روابط مصر و عربستان به دنبال کودتاي السيسي عليه مرسي که گفته مي شود با حمايت رياض همراه بود، تا جايي پيش رفت که دو کشور ساخت يک پل ارتباطي بر روي درياي سرخ را مطرح کردند و بحث‌هايي درباه واگذاري دو جزيره تيران و صنافير به سعودي‌ها مطرح شد، اما اين داغي روابط چندان بطول نيانجاميد.
در حالي که بسياري، سفر پادشاه عربستان در آوريل 2016 به مصر را نقطه تحول در روابط دو کشور تلقي کرده بودند، اما خيلي طولي نکشيد که روابط قاهره – رياض نخست بر سر دو جزيره در درياي سرخ به تنش کشيده شد .
متعاقب آن، همگرايي مصر با روسيه بر سر حل پرونده سوريه و خودداري قاهره از اعزام نيرو به ائتلاف نظامي عربستان عليه يمن، تنش‌ها را تاجايي برجسته کرد که نخبگان و رسانه‌هاي دو کشور را به دشنام و ناسزايي گويي عليه دولت‌ها و ملت‌هاي دو کشور کشاند.
اعلام يک منبع دولتي مصري در روزهاي اخير مبني بر خودداري شرکت 'آرامکو' عربستان از تامين مايحتاج مشتقات نفتي مصر، به باور کارشناسان آخرين ميخ بر تابوت روابط رياض و قاهره بوده است. طبق توافق امضا شده بين مصر و عربستان در سفر ملک سلمان به قاهره، قرار بود که شرکت آرامکو براساس قراردادي به ارزش 23 ميليارد دلار و به مدت پنج سال، از ماه مي 2016ميلادي 700 هزار تن مشتقات نفتي مصر شامل، بنزين، گازوييل، روغن خودرو و نفت سياه را تامين کند. اما ، عربستان به دليل مواضع سياسي مصر در قبال پرونده‌هاي سوريه، عراق و يمن، از اجراي اين توافق خودداري کرد ، امري که وزارت نفت مصر را در اکتبر گذشته ناچار ساخت در سطح بازار جهاني نفت، جهت تامين مايحتاج نفتي خود يک مناقصه برگزار کند.
در همين راستا وزير نفت مصر در اکتبر گذشته به بغداد سفر و پيرامون تامين مايحتاج نفتي خود با مسوولان عراقي مذاکره کرد که عراقي‌ها به سرعت از اين درخواست استقبال کردند.
'مصطفي السعدون' روزنامه نگار عراقي در اين راستا در يادداشتي به اين موضوع پرداخت و نوشت: اين پيشنهاد براي عراقي‌ها آنقدر اهميت داشت که 'حيدرالعبادي' نخست وزير عراق که در بحبوحه جنگ موصل بود، با رئيس جمهوري مصر تماس تلفني بگيرد و درباره گسترش روابط دو جانبه و مبارزه با تروريسم با 'عبدالفتاح السيسي' گفت و گو کند.
در همان زمان برخي شخصيت‌هاي سياسي، از جمله 'عدنان الاسدي' نماينده پارلمان و 'بيان جبر' وزير حمل ونقل سابق عراق، پيشنهاد کردند که عراق همانند توافق موجود بين بغداد و امان، با مصر نيز به توافق مشابهي برسد.براساس اين پيشنهاد عراق با فروش نفت به مصر، در مقابل پول آن را به صورت اقساط بلند مدت دريافت خواهد کرد.
در مقابل قاهره نيز که بعد از خودداري عربستان از تامين مايحتاج مشتقات نفتي و کاستن از يارانه دولتي بر مشتقات نفتي در مصر ، با افزايش قيمت مشتقات نفتي در داخل مواجه شده و اعتراض عمومي سرباز کرده بود، پيشبرد توافق خود را با عراق بهترين فرصت براي عبور از بحران دانست.مصر براساس توافق با صندوق بين المللي پول به ازاي دريافت 12 ميليارد دلار وام بايستي يارانه‌هاي خود را بر مشتقات نفتي کاهش دهد، امري که در روزهاي گذشته باعث افزايش قيمت مشتقات نفتي و در نتيجه اعتراض عمومي در مصر شده است.
عراقي‌ها معتقدند که اختلافات عربستان با مصر با توجه به اينکه رياض با بغداد نيز روابط ناموزوني دارد، بهترين فرصت براي از سرگيري طبيعي و روبه رشد روابط بين بغداد و قاهره و در عين حال بهره برداري اقتصادي عراق از اين روابط از گذر فروش و صادرات نفت و تامين مايحتاج مصر از نفت خام و مشتقات آن است.
وزير نفت مصر در حاشيه نود و هفتمين اجلاس وزيران نفت کشورهاي عربي صادرکننده نفت (اوپک) در 'قاهره' (22 دسامبر 2016) گفته بود که بنا دارد که بين يک تا دو ميليون بشکه نفت در ماه از عراق وارد کند.اين ميزان واردات نفت ازعراق توسط مصر، به گفته 'مصطفي السعدون'، پنج برابر بيش از مقدار قبلي است که تنها 200 هزار بشکه در ماه بوده است.
به باور کارشناسان، استراتژي نفتي عربستان، با وجود اينکه بيش از 30 سال (از زمان جنگ هشت ساله تحميلي عليه جمهوري اسلامي ايران) کارايي خود را از دست داده اما آل سعود همچنان، اميدوارند با تکيه بر اين اهرم فشار، سياست‌هاي خود را در منطقه پيش ببرند.
اين درحالي است که نه تنها تحريم نفتي مصر نتوانست، قاهره را در برابر آل سعود به زانو در بياورد بلکه اين تدبير سعودي‌ها، سبب شد مصر و عراق با نزديک شدن به همديگر، روابط تاريخي خود را از سر گيرند و بي‌شک موازنه منطقه اي را بر عليه رياض برهم بزنند.
حجم کل توليد نفت عراق براساس توافق اخير کشورهاي صادر کننده نفت (اوپک) چهار ميليون و 351 هزار بشکه در روز است و 200 هزار بشکه در روز از حجم توليد قبلي خود کاسته است.
ش.د9503404