سال‌های آخر دهه ۸۰ بود که نام و نشان یک ماهواره ایرانی بر سر زبان‌ها افتاد و پای ایران را به باشگاه جهانی فضا باز کرد. پرتاب ماهواره امید راه دانشمندان برای رسیدن به یک هدف و برنامه‌ریزی مناسب به منظور استفاده از فضا و گسترش فناوری‌های فضایی در کشور را باز کرد و این نوید را داد که ایران هم می‌تواند مانند بسیاری از کشورها در صنعت فضایی اسم و رسمی داشته باشد.
تلاشی که چند سال پیش از پیروزی انقلاب هم سنگ‌بنای آن گذاشته شده بود، البته با تکیه بر حمایت و کمک‌های آمریکا و نه خبری از دانش و توانایی داخلی بود و نه اعتمادی به دانشمندان ایرانی؛ هر چه بود رنگ و بوی وابستگی داشت، نه استقلال و خودباوری.
قرار بود سه ماهواره «زهره» از سوی آمریکا (و نه ایران) به فضا پرتاب شود. خبر این اتفاق را روزنامه «اطلاعات» حوالی سال ۱۳۶۵ منتشر کرد؛ رویدادی که موفقیت‌آمیز نبود و به سرانجام نرسید. پس از آن صحبت از پروژه دیگری با نام ماهواره «مصباح» از سوی ایران نقل محافل رسانه‌ای شد؛ پروژه‌ای که پس از توقفی ۱۸ ساله در برنامه فضایی ایران که در سال ۱۳۵۶ با تلاش سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران (وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) آغاز شد.
دانش بومی دانشمندان جوان ایرانی به‌کار گرفته شد تا زمینه رشد و توسعه فناوری ماهواره‌ای و مخابرات فضایی، سنجش از دور، پرتاب و حمل‌ونقل فضایی، توسعه ایستگاه‌های زمینی و زیرساخت‌های مناسب برای هدایت و کنترل ماهواره‌ها و همچنین تربیت نیروی انسانی فراهم شود.
شروع ماجرای رشد و توسعه
پایان جنگ هشت‌ساله عراق علیه ایران همزمان شد با تلاش جمهوری اسلامی برای ترمیم هر آنچه از جنگ باقی مانده بود. در کنار آن، همه تلاش‌ها به کار گرفته شد تا پیوندی مستحکم میان علم (دانشگاه) و صنعت برقرار شود و کمبود‌های صنعتی جامعه پس از جنگ ایران به واسطه پا درمیانی دانشگاه جبران شود.
ساز‌کار ورود به دنیای جدید علم و فناوری چیده شد و ایران سال ۲۰۰۹ توانست پس از چند دهه تلاش پیش‌توانمندی‌های خود را در زمینه هوافضا ارتقا دهد و جایگاه نهم در دنیا را پس از شوروی (۱۹۵۷)، ایالات متحده آمریکا (۱۹۵۸)، فرانسه (۱۹۶۵)، ژاپن (۱۹۷۰)، چین (۱۹۷۰)، انگلیس (۱۹۷۱)، اسرائیل و هند (۱۹۸۰) به‌دست آورد.
جایگاه نهم ایران با اسم ماهواره امید در فهرست کشور‌های توانمند در این حوزه ثبت شد؛ ماهواره‌ای که تمام تجهیزاتش در صنایع الکترونیک ایران طراحی و تولید شده بود و از ۱۵ اسفند ۱۳۸۴ آغاز شد و طی دو سال آماده انجام تست‌های مشترک شد.
ماهواره «امید» شامگاه ۲ فوریه ۲۰۰۹ میلادی (۱۴ بهمن ۱۳۸۷) و در سی‌امین سالگرد پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ در مدار فضا قرار گرفت و در ۵ اردیبهشت ۱۳۸۸ با جو غلیظ مناطق غربی آمریکای جنوبی و اقیانوس آرام برخورد کرد و به کار ۸۲ روزه خود پایان داد.
اتفاقی جدید که البته از دید رسانه‌های دنیا پنهان نماند و بررسی چند‌وچون آن و چگونگی ساخت ماهواره و همه جزئیاتش زیر ذره‌بین کشور‌های غربی قرار گرفت. «نیویورک تایمز» پس از پرتاب ماهواره امید این‌گونه نوشت: «پرتاب ماهواره امید فقط یک پیشرفت نمادین بوده است؛ چراکه ماهواره بسیار کوچک بوده، ولی این عمل اشارات نظامی بالقوه‌ای در پی داشته است.»
این روزنامه همچنین به نقل از «جفری فوردن» از مؤسسه فناوری ماساچوست نوشت: «ایران با وجود رویارویی مخالفت جهانی و تحریم‌های متعدد، به این مجمع (کشور‌های دارای فناوری ماهواره) منحصربه‌فرد پیوست.» وی حرکت ایران را یک شاهکار فناورانه توصیف کرد.
اما در سال‌های اخیر با پیشرفت‌های چشمگیر خود با توسعه پایگاه‌های فضایی و تولید ماهواره ساخت داخل و موشک‌های ماهواره بر از جمله «سفیر»، «سیمرغ»، «سریر»، «سروش»، «قاصد» و «قائم ۱۰۰»، قادر به پرتاب ماهواره شد و نام ایران در زمره کشور‌هایی قرار گرفت که دانش فضایی آن در بین قدرت‌های بزرگ دنیا حرف برای گفتن زیاد دارد.
به‌دنبال پروژه موفقیت‌آمیز پرتاب ماهواره امید تجربه ایران در این حوزه این اعتماد را ایجاد کرد تا زمزمه‌های پرتاب ماهواره‌های «رصد»، «نوید» و «فجر» به فضا هم شنیده شود.
با تأیید قرار گرفتن ماهواره فجر در مدار کره زمین، برای خیلی از قدرت‌ها در دنیا مسجل شد که ایران می‌تواند در این حوزه به مثابه یک مهره اصلی در میدان بازی حضور داشته باشد و برای آینده این فضای رقابتی، حساب‌وکتاب داشته باشد و حتی بیشتر از اینها در این میدان برای زورآزمایی خودی نشان دهد.
ماهواره فجر که پس از ماهواره‌های «امید»، «رصد» و «نوید» چهارمین ماهواره ایرانی در مدار زمین به شمار میآید، با تلاش متخصصان سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع و شرکت صنایع الکترونیک ایران ساخته شده است و مرکز هدایت و کنترل عملیات فضایی کشور به کمک شبکه ایستگاه‌های زمینی بومی عهده‌دار پشتیبانی و نظارت بر عملیات بهره‌برداری ماهواره فجر است.
رصد دومین ماهواره ایرانی است که با موشک‌های حامل ایرانی به فضا فرستاده شد.
این ماهواره همچنین نخستین ماهواره تصویربرداری ایران است که در تاریخ ۲۵ خرداد ۱۳۹۰ به فضا پرتاب شد.
ماهواره «نوید علم و صنعت» که سومین ماهواره پرتاب شده ایرانی و نخستین ماهواره ساخت مرکز تحقیقات ماهواره‌ای دانشگاه علم و صنعت است، ۱۴ بهمن ۱۳۹۰ از پایگاه فضایی سمنان به فضا پرتاب شد. ماهواره‌ای با مأموریت تصویربرداری از زمین با وضوح تصویر ۷۵۰ متر مبتنی بر روش جاروبی و به‌صورت تک‌باند.
حرف‌های گفتنی ایران
به‌دنبال همین موفقیت‌ها بود که کشور‌های سلطه‌گری، چون ایالات متحده و بریتانیا صدایشان درآمد و درباره توانمند‌شدن ایران در حوزه مهم فضایی ابراز نگرانی کردند.
«رابرت گیتس» سخنگوی کاخ سفید اظهار داشت: «عمل پرتاب ماهواره ما را متقاعد نمی‌کند که ایران به‌طور مسئولیت‌پذیرانه‌ای در حال پیشبرد ثبات و امنیت منطقه است.» «بیل رمل» وزیر خارجهٔ وقت بریتانیا نیز در پی این پرتاب، «نگرانی‌های جدی» را اعلام کرد.
در کنار این کشورها، دولت‌های غربی هم از گام بلند ایران ابراز نگرانی کردند و معتقد بودند جمهوری اسلامی فاصله کمی دارد تا توانایی پرتاب موشک‌های دوربرد را به دست آورد، حتی می‌تواند با قدم گذاشتن به دنیای پرتاب ماهواره‌های مخابراتی و نظامی در مدار، به تدریج به دانش ساخت و تولید موشک که قادر به حمل کلاهک‌های هسته‌ای است، دست پیدا کند.
توانمندی‌های ایران در حوزه دانش‌های نوین و صنعتی و فضایی کار را به جایی کشاند که زمزمه‌های تحریم‌های متنوع علیه ایران جدی‌تر شود و غربی‌ها تلاش کنند جلوی رشد و توسعه ایران را بگیرند، اما با وجود همه تحریم‌های متنوع از سوی کشور‌های دیگر علیه دانش‌های توسعه یافته ایرانی، جمهوری اسلامی ایران صبح یکشنبه ۸ بهمن ماه ۱۴۰۲، ماهواره «مهدا» به همراه دو نانو ماهواره را به مدار ۴۵۰ درجه پرتاب کرد و با موفقیت در مدار قرار داد.
اقدامی که به جرئت می‌توان گفت، نخستین بار بود که متخصصان فضایی با ماهواره‌بر بومی سه ماهواره داخلی را همزمان در مدار قرار دادند و سر‌وصدای زیادی را در دنیا به پا کرد، حالا نیز خبر پرتاب دو ماهواره «هد‌هد» و «کوثر» تصویر جدید و قدرتمندی از ایران در اذهان عمومی جهان ترسیم کرده است.