اخبار مربوط به احتمال درگیری ایران و رژیم صهیونیستی، این روز‌ها در رسانه‌های بین‌المللی و شبکه‌های اجتماعی با شدت بیشتری منتشر می‌شوند.
از تیتر‌های تلویزیون‌های آمریکایی و عبری گرفته تا بازنشر خبر‌ها در X و کانال‌های تلگرامی، کاربران با پیام‌هایی مواجه می‌شوند که مضمون‌شان «آماده‌باش ایران»، «حمله قریب‌الوقوع» و «واکنش فوری آمریکا و اسرائیل» است. در نگاه اول این اخبار نگران‌کننده به نظر می‌رسند، اما بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد نشانه واقعی از وقوع جنگ در آینده نزدیک وجود ندارد.
کارشناسان می‌گویند، آنچه در جریان است، در واقع یک عملیات روانی سازمان‌یافته است که هدف آن مدیریت افکار عمومی و ایجاد اضطراب در جامعه ایران است. تاریخچه تحولات رسانه‌ای در دو دهه اخیر نشان می‌دهد، رسانه‌های غربی، در شرایط حساس، با بازتولید اخبار جعلی و تحریف شده، تلاش کرده‌اند افکار عمومی را تحت تأثیر قرار دهند. نمونه‌های گذشته، از شایعات حمله قریب‌الوقوع رژیم صهیونیستی به ایران تا گزارش‌های تحریف‌شده رزمایش‌های نظامی، همگی مؤید این واقعیت هستند.
در این پرونده خبری، تلاش می‌شود سازوکار انتشار اخبار جعلی جنگ، نقش شبکه‌های اجتماعی، پیامد‌های روانی و اقتصادی آن و راهکار‌های مقابله با این فشار روانی بررسی شود تا مخاطب دیدگاهی روشن و تحلیلی نسبت به این موج خبری پیدا کند.
اخبار جعلی با کلیدواژه‌های ترس‌آور
رسانه‌های غربی بار‌ها از عبارات هیجانی و کلیدواژه‌های ترس‌آور استفاده کرده‌اند. عباراتی مانند «آماده‌باش»، «واکنش متقابل» و «تنش نظامی قریب‌الوقوع» در گزارش‌های خبری تکرار می‌شوند تا ذهن مخاطب را برای بحران آماده کنند.
یک تحلیل رسانه‌ای نشان می‌دهد تکرار این تیتر‌ها و ارائه نقل‌قول‌های شبه‌معتبر از مقامات نظامی یا تحلیلگران ناشناس موجب القای اضطراب و ترس می‌شود، حتی وقتی واقعیت میدانی چیز دیگری را نشان می‌دهد.
شبکه‌های اجتماعی، موتور پخش اخبار جعلی
پلتفرم‌های اجتماعی مانند X و تلگرام نقش کلیدی در انتشار اخبار جنگ دارند. مطابق آمار برخی کارشناسان، یک خبر جعلی می‌تواند ظرف چند ساعت هزاران بازدید و بازنشر دریافت کند و اثر روانی گسترده‌ای ایجاد کند.
نمونه اخیر: تصویری از رزمایش موشکی قدیمی ایران، با تیتر «آماده‌باش برای حمله قریب‌الوقوع» در شبکه‌های خارجی بازنشر شد و هزاران کاربر بدون بررسی آن را باور کردند. کارشناسان رسانه تأکید دارند که این روش‌ها تسریع انتشار ترس و اضطراب عمومی را به دنبال دارد.
تأثیر روانی و اقتصادی اخبار جعلی
اخبار جنگ، حتی اگر جعلی باشند، اثرات واقعی دارند. در هفته‌های اخیر، تنها شایعه‌ای مبنی بر احتمال درگیری، باعث نوسان قیمت دلار و طلا شد و واکنش‌های هیجانی در بازار‌های داخلی ایجاد کرد.
کارشناسان اقتصادی می‌گویند این نوع اخبار، ذهن و اقتصاد را همزمان هدف می‌گیرد؛ بنابراین حتی بدون درگیری نظامی، فشار واقعی ایجاد می‌شود.
نمونه‌های قابل توجه اخبار جعلی
برخی نمونه‌های شناخته‌شده شامل تیتر‌های ساختگی که با واقعیت فاصله دارند، نقل‌قول‌های غیرموثق از مقامات نظامی یا تحلیلگران ناشناس و تصاویر و ویدئو‌های تحریف‌شده از رزمایش‌های گذشته.
یک نمونه مشخص: تصویر موشک‌های رزمایش ۲۰۱۹، با تیتر «آماده‌باش ایران برای حمله به اسرائیل» در توئیتر بازنشر شد و هزاران بازدید گرفت، در حالی که واقعیت نشان می‌داد هیچ تهدید فوری وجود ندارد.
راهکار مقابله؛ رسانه‌ها و کاربران
کارشناسان رسانه و روان‌شناس اجتماعی معتقدند مقابله با جنگ روانی رسانه‌ای نیازمند اقدامات همزمان رسانه‌ای و فردی است. به نحوی که رسانه‌ها باید با انتشار تحلیل‌های مستند، بررسی اخبار جعلی قبل از بازنشر و ارائه اطلاعات آرامش‌بخش به مردم آرامش تزریق کنند و کاربران نیز با بهره‌گیری از سواد رسانه‌ای، بررسی صحت منابع و پرهیز از بازنشر بدون راستی‌آزمایی و اطلاع‌رسانی آگاهانه حلقه باطل گسترده شدن اخبار جعلی را قطع کنند.
این اقدامات می‌توانند اثر روانی اخبار جعلی را کاهش داده و جامعه را در برابر فشار‌های رسانه‌ای مقاوم کنند.
با وجود ظاهر تهدیدآمیز اخبار جنگ، واقعیت‌های میدانی و منابع رسمی ایران نشان می‌دهند که هیچ درگیری نظامی قریب‌الوقوعی رخ نخواهد داد. این اخبار، در کنار فشار دیپلماتیک اسنپ‌بک، ابزاری هوشمندانه برای ایجاد ترس، فشار اقتصادی و روانی در جامعه هستند. کارشناسان معتقدند هدف اصلی این جریان خبری، ضعف روانی و اضطراب عمومی است، نه وقوع جنگ واقعی.
بنابراین، مقابله با این جنگ رسانه‌ای و روانی نیازمند اقدامات همزمان در سطح رسانه و جامعه است به این ترتیب، آگاهی و تحلیل درست اخبار، مهم‌ترین سپر مقابله با فشار روانی و جنگ شناختی دشمن است و می‌تواند مانع از تسلط اخبار جعلی بر ذهن‌ها شود.
در نهایت، همان‌طور که میدان واقعی نیازمند آماده‌سازی و راهبرد است، میدان ذهن‌ها نیز باید با آگاهی، تحلیل و اطلاع‌رسانی دقیق محافظت شود؛ این همان مقاومت فعال در برابر جنگ رسانه‌ای است که جامعه را از فریب اخبار جعلی مصون می‌کند.
کارشناسان معتقدند هدف اصلی این جریان خبری، ضعف روانی و اضطراب عمومی است، نه وقوع جنگ واقعی.
بنابراین، مقابله با این جنگ رسانه‌ای و روانی نیازمند اقدامات همزمان در سطح رسانه و جامعه است. رسانه‌ها باید تحلیل‌های دقیق و مستند ارائه دهند و اخبار جعلی را قبل از انتشار نقد کنند. کاربران فضای مجازی نیز باید منابع معتبر را بررسی کرده و از بازنشر اخبار بدون صحت‌سنجی پرهیز کنند.
به این ترتیب، آگاهی و تحلیل درست اخبار، مهم‌ترین سپر مقابله با فشار روانی و جنگ شناختی دشمن است و می‌تواند مانع از تسلط اخبار جعلی بر ذهن‌ها شود.