«نسبت میان انقلابی‌گری و مصلحت‌اندیشی» یکی از دشوارترین و حساس‌ترین مسائل در تجربه حکمرانی اسلامی است. از همان نخستین سال‌های پس از پیروزی انقلاب، پرسش اصلی این بود که آیا می‌توان با همان شور و صراحت انقلابی کشور را اداره کرد، یا لازم است برای تثبیت نظام، منطق مصلحت و تدبیر جای شور انقلابی را بگیرد؟ در واقع، جمهوری اسلامی از همان آغاز در میانه دو افق حرکت می‌کرد: آرمان‌خواهی و واقع‌گرایی. یکی بر وفاداری به اهداف انقلاب تأکید داشت و دیگری بر حفظ ثبات و منافع ملی.
در تاریخ جمهوری اسلامی، هرگاه یکی از این دو بر دیگری غلبه یافته، آسیب ایجاد شده است. گاه کسانی با توجیه «مصلحت»، از اصول انقلاب فاصله گرفتند و در برابر فشار دشمن کوتاه آمدند. در نقطه مقابل، گاهی عده‌ای با تفسیر غلط از «انقلابی‌گری»، هرگونه تدبیر و محاسبه را سازش دانستند. حاصل هر دو رویکرد، افراط و تفریطی است که نه آرمان را حفظ می‌کند و نه واقعیت را سامان می‌دهد. امام خمینی (ره) با درک عمیق از این دو سوی خطر، مصلحت را نه در برابر حقیقت، بلکه در خدمت آن تعریف کردند. در نگاه ایشان، مصلحت، یعنی راهی برای تحقق حق در شرایط پیچیده زمانه، نه مجوزی برای کنار گذاشتن آن.
در دوران رهبری حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای نیز همین منطق ادامه یافت. ایشان بار‌ها هشدار داده‌اند که مصلحت‌گرایی بی‌مبنا، سرآغاز محافظه‌کاری و انفعال است و در مقابل، انقلابی‌گری بدون عقلانیت، جامعه را به هیجان و بی‌ثباتی می‌کشاند. از نگاه رهبری، سیاست‌ورزی اسلامی باید عقلانیت و انقلابی‌گری را در هم بیامیزد؛ همان‌گونه که جهادگر مؤمن، در میدان عمل عقلانی تصمیم می‌گیرد؛ اما دلش سرشار از شور ایمان است.
هنر حکمرانی اسلامی آن است که از درونِ ایمان انقلابی، عقل تدبیر را بیرون بکشد؛ عقلی که نه محافظه‌کار است و نه فرصت‌طلب، بلکه مأمور پاسداری از حق در میدان پیچیده واقعیت است.
در یادداشت‌های پیش‌رو در پی تبیین همین حقیقت خواهیم بود؛ اینکه چگونه می‌توان مصلحت را در جای درست خود نشاند؛ چگونه می‌توان میان آرمان‌خواهی انقلابی و تدبیر حکومتی جمع کرد؛ و چگونه می‌توان از افتادن در دام دوگانه دروغین «شور بی‌عقل» و «عقل بی‌شور» پرهیز کرد. یادداشت‌های پیش‌رو، هر یک گوشه‌ای از این نسبت را روشن خواهند کرد: از مفهوم مصلحت در اندیشه اسلامی و جایگاه آن در فقه سیاسی تا تحلیل تاریخی عملکرد نظام در تصمیم‌های مصلحتی و انقلابی نشان خواهد داد چگونه این روح در کالبد حکمرانی دمیده می‌شود تا نظام اسلامی هم زنده بماند و هم بالنده.