منطق مصلحت

جمهوری اسلامی ایران در طول حیات خود همواره در برابر شرایط دشواری قرار داشته که بسیاری از آنها خارج از اراده مستقیم نظام بوده‌اند. در چنین وضعیتی، نظام نه می‌تواند از اصول خود عدول کند و نه می‌تواند مسیر‌های سخت را بدون تدبیر طی کند. راه حل، انعطاف حکیمانه در چارچوب اصول است.
رهبر معظم انقلاب در توضیح مفهوم مصلحت و ضرورت انعطاف در مسیر انقلاب، تعریفی روشن و دقیق ارائه می‌دهند و می‌فرمایند: «مصلحت یعنی شناختن موارد انعطاف. یک جا‌هایی باید انعطاف داشت. انعطاف منافات با اصول ندارد. حفظ اصول با امکان انعطاف با هم می‌سازند، می‌توان یک جا‌هایی انعطاف به خرج داد... انعطاف یک جا‌هایی لازم است، بایستی انجام بگیرد. همان معنایی که ما در تقیه معنا کردیم... تقیه، یعنی وقتی شما در یک جایی دارید حرکت می‌کنید، به یک صخره‌ای می‌رسید که از آن عبور نمی‌توانید، یک راهی پیدا کنید از کنار صخره و عبور کنید. انعطاف یعنی این. معنایش این نیست که ما از ادامه راه پرهیز کردیم و عقب‌نشینی کردیم، نه. به جنگ صخره نرفتیم، انعطاف پیدا کردیم، توانستیم راه دیگری را پیدا کنیم.»
در این چارچوب، نباید میان «انعطاف انقلابی» با «تسلیم سیاسی» خلط کرد. تفاوت میان این دو، همان تفاوت تقیه با انظلام است. تقیه موضع عقلانی برای حفظ اصل حرکت در وضعیت ناامن است؛ اما انظلام به معنای تن دادن به ظلم و سلطه و ترک مقاومت است. در اندیشه انقلابی، مصلحت‌سنجی، مصداقی از تقیه به معنای قرآنی آن است که نه موجب عقب‌نشینی از اصول می‌شود و نه باعث فراموشی هدف؛ بلکه صرفاً مدیریت هوشمندانه صحنه برای حفظ توان تداوم در وضعیت سخت است.
یکی از نمونه‌های تاریخی چنین رویکردی، پیمان صلح پیامبر اسلام (ص) با یهود اطراف مدینه است. پیامبر با آنکه می‌دانست برخی قبایل یهودی در نهایت با اسلام دشمنی خواهند کرد، در مقطعی با آنها پیمان صلح بست تا اولاً، از جنگ فرسایشی جلوگیری کند و ثانیاً جبهه داخلی اسلام را تقویت کند؛ اما در زمان مناسب، آن قبایل را که پیمان‌شکنی کردند، به‌شدت مجازات کرد. 
در فضای امروز جمهوری اسلامی نیز گاهی مصلحت ایجاب می‌کند با دشمنی که باید در نهایت با او مقابله کرد، در مقطع فعلی وارد مذاکره یا توافق شد. این توافق نه به معنای اعتماد به دشمن است و نه نشانه عقب‌نشینی؛ بلکه گاه برای خنثی‌سازی نقشه دشمن یا خرید زمان برای تقویت جبهه خودی ضروری است. اگر این انعطاف‌پذیری با حفظ اصول همراه باشد، نه تنها آسیب‌زا نیست، بلکه عین عقلانیت انقلابی است.