کریدور ریلی ایران–آسیای مرکزی در سال‌های ۲۰۲۵ و ۲۰۲۶ به یکی از مهم‌ترین مسیرهای حمل‌ونقل اوراسیا تبدیل شده و با کاهش هزینه‌ها، کوتاه‌شدن زمان ترانزیت و رشد چشمگیر حجم مبادلات، جایگاه ایران را به‌عنوان حلقه اتصال راهبردی شرق و غرب تقویت کرده است.
تازه‌ترین یافته‌های «Arta Rail Research 2025» نشان می‌دهد که هزینه حمل‌ونقل در این محور ۱۸ درصد کاهش یافته، زمان عبور به ۱۲ روز رسیده و حجم جابه‌جایی کالا ۲۲ درصد افزایش پیدا کرده است؛ تحولاتی که کریدور ایران–آسیای مرکزی را از یک مسیر منطقه‌ای به یک شاهراه تجاری جهانی تبدیل کرده است.
پس از بی‌ثباتی‌های ناشی از همه‌گیری کرونا و بازآرایی مسیرهای صادراتی، کشورهای قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان به تدریج بسیاری از صادرات خود را از مسیر ایران هدایت کرده‌اند. این روند به دلیل سرعت بیشتر، تعرفه‌های پایین‌تر و زیرساخت‌های رو به توسعه ایران رخ داده و در عمل، مسیرهای دریایی و مسیرهای سنتی روسیه–آسیای مرکزی را به چالش کشیده است.
بر اساس این گزارش، ایران اکنون در نقطه تلاقی دو ابرکریدور «INSTC» و «BRI» قرار دارد؛ موقعیتی کم‌نظیر که امکان اتصال آسیای مرکزی به خلیج فارس، هند، اروپا و آسیای شرقی را فراهم می‌کند.
صادرات غلات و فلزات از قزاقستان، کالاهای صنعتی از ازبکستان، محصولات نفتی ترکمنستان و نیز صادرات کالاهای ایرانی به بازارهای CIS از مسیر ریلی ایران با هزینه کمتر و سرعت بالاتر انجام می‌شود.
کاهش هزینه و زمان، برگ برنده مسیر ایران
داده‌های Arta Rail نشان می‌دهد هزینه حمل هر تن-کیلومتر از این مسیر ریلی حدود ۰.۰۴۵ دلار است؛ رقمی کمتر از حمل جاده‌ای و رقابتی‌تر از مسیرهای دریایی دریای سیاه. همچنین زمان عبور محموله از آسیای مرکزی تا بنادر ایران حدود ۱۰ تا ۱۴ روز است؛ در حالی‌که مسیرهای دریایی ۲۵ تا ۳۵ روز زمان می‌برد.
زیرساخت‌های نوین؛ از سرخس تا چابهار
سال ۲۰۲۵ شاهد سرمایه‌گذاری‌های مهمی در زیرساخت‌های ریلی و بندری ایران بود. به‌روزرسانی ترمینال‌های مرزی سرخس–تجن، افزایش ظرفیت مسیر اینچه‌برون، اتصال چابهار به شبکه ریلی و توسعه بندر خشک کرمان از جمله پروژه‌هایی است که موجب افزایش ۱۸ درصدی ظرفیت بارگیری و کاهش ۳۱ درصدی زمان توقف در مرزها شده است.
جهش در همکاری‌های منطقه‌ای
در سطح سیاست‌گذاری نیز توافقات مهمی میان ایران، قزاقستان و ازبکستان برای یکپارچه‌سازی فرآیندهای گمرکی امضا شده است. اجرای اسناد حمل دیجیتال، سامانه تبادل داده مرزی، و گسترش «پلتفرم دیجیتال Arta Rail» باعث کاهش ۴۰ درصدی خطاهای اسنادی و افزایش ۹۴ درصدی نرخ تحویل به‌موقع شده است.
فرصت‌های ۲۰۲۶
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد حجم ترانزیت در این مسیر تا سال ۲۰۲۶ حدود ۲۲ درصد دیگر افزایش یابد. توسعه دو ترمینال جدید، رشد حمل‌ونقل چندوجهی و افزایش سرمایه‌گذاری AIIB و EBRD از جمله عواملی است که شبکه حمل‌ونقل منطقه را متحول خواهد کرد.
در همین حال، کریدور ایران–آسیای مرکزی از نظر محیط‌زیستی نیز مسیر پایدار‌تری محسوب می‌شود؛ به‌طوری‌که میزان CO₂ در حمل ریلی ۷۰ درصد کمتر از حمل جاده‌ای است.
این مجموعه تحولات نشان می‌دهد کریدور ریلی ایران–آسیای مرکزی دیگر یک مسیر جایگزین نیست؛ بلکه ستون اصلی تجارت اوراسیا است که با پشتیبانی زیرساخت‌های جدید، همکاری‌های منطقه‌ای و راهکارهای دیجیتال، آینده حمل‌ونقل قاره را بازتعریف می‌کند.