روزنامه ها خود را برای مخاطبان کوچک می کنند!

بصیرت:«روزنامه ها تغییر می کنند تا خوانده شوند»؛ این ادعا حقیقتی است که حالا دیگر نه در ایران که در تمامی کشورهایی که تغییر در
قطع را تجربه کرده اند بر آن تأکید می کنند. موج کوچک شدن قطع روزنامه ها چند سال پیش با حرکت چند روزنامه اروپایی آغاز شد.برخی از آنها که جسارت زیادی نداشتند، از همان ابتدا تصمیم گرفتند علاوه بر قطع بزرگ خود در قطعی کوچک نیز منتشر شوند. اولین روزنامه ای که در انگلستان تصمیم گرفت علاوه بر روزنامه اصلی که در قطع بزرگ منتشر می شود، نسخه ای تابلوییدی را هم منتشر کند، ایندیپندنت بود. گرچه منتقدانش معتقد بودند این کار نه تنها فروش روزنامه را بیشتر نخواهد کرد که از محبوبیت آن نیز خواهد کاست، اما میزان استقبال، فراتر از حد انتظار بود. بعد از آن تایمز نیز بعد از چندی وارد این بازی شد و جالب اینکه خود کارکنان تایمز تا مدتها مطمئن نبودند که این خبر درست باشد.
تغییر برای خوانده شدن
دکتر تژا میرفخرایی، استاد دانشکده صدا و سیما در همین خصوص معتقد است: شاید دلیل اصلی چاپ دو نشریه به طور همزمان به وسیله ایندیپندنت نیز در وحشتی نهفته بود که نخبگان، روزنامه نگاران مسؤول و خوانندگان نشریه ایندیپندنت که عمدتاً از اقشار تحصیلکرده میانی جامعه برخاسته بودند، از قطع کوچک و اصطلاح تابلوییدی داشتند. وحشت از اصطلاح «تابلوییدی» بی مورد نبود.
در بسیاری از لغت نامه ها این اصطلاح مترادف «جنجالی»، «شایعه پراکن» و حتی «آشغال» تعریف شده و گمان عموم مخاطبان نشریات وزین نیز درباره اصطلاح نشریه تابلوییدی بر همین منوال بود. شاید به همین دلیل نشریاتی چون ایندیپندنت و تایمز لندن اصطلاح «کامپکت» را به اصطلاح «تابلویید» ترجیح می دهند تا از تعیینات منفی چنین اصطلاحی در ذهن مخاطب پرهیز نمایند.
اما منتقدان به درستی توضیح می دهند که «دیلی میل» نیز در اوایل دهه هفتاد از اصطلاح «کامپکت» استفاده کرد ولی امروزه می توان به عینه دید که تفاوت ریشه ای چندانی بین نوع روزنامه نگاری دیلی میل و روزنامه های تابلوییدی چون سان وجود ندارد.
دیلی میل همچون سان و بسیاری از نشریات دیگر وزین، قبلاً در دهه 70 میلادی از قطع وزین به قطع تابلویید یا به زعم دیلی میل قطع «کامپکت» کوچ کرده بود.این حرکت در آن سالها توسط نشریات بسیاری در سطح اروپا مورد تقلید قرار گرفت. در فرانسه نیز حرکت جدیدی که از سوی نشریات وزین مهمی چون لیبراسیون آغاز شده بود، بتدریج توسط واشنگتن پست، ایندیپندنت، نشریه آلمانی زبان Die melt ، تایمز لندن و سایرین به سوی قطعی کوچک ادامه داده شد. در فرانسه از همان ابتدا بعضی از منتقدان نخبه گرا با قاطعیت پایان کار این نشریات را اعلام نموده و حرکت آنها را حرکتی قهقرایی بسوی روزنامه نگاری «جنجالی» و حتی «آشغال» ارزیابی می کردند.
آنها برای مثال توضیح می دادند که نشریه «سان» چاپ لندن پیش از آنکه در دهه 70 به وسیله مرداک، غول رسانه ای استرالیایی خریداری شود، نشریه ای بود وزین با گرایشی چپ که خوانندگانش عمدتاً از میانه جامعه برخاسته بودند. آنها می گفتند خرید تایمز به وسیله مرداک و تغییر قطع این نشریه به قطعی کوچک و تابلوییدی، تایمز را به همان راهی خواهد کشاند که سان در آن پای گذاشته بود، راهی که در نهایت به جنجال و فضولی در زندگی خصوصی افراد مشهور و حتی شاید پورنوگرافی ختم شود.حالا دیگر در سایر کشورهای اروپایی وضع به همین شکل است، در اسپانیا اصلاً روزنامه هایی با قطع بزرگ چاپ نمی شوند. در ایتالیا نیز گروه مونریف سه روزنامه اصلی خود را در میلان، فلورانس و بولوگنا به قطع کوچک تبدیل کرده اند.
نشان پویایی
دکتر احمد توکلی، استاد دانشگاه با ارزیابی مثبت خود از تغییر قطع روزنامه ها می گوید: «اصولاً تغییر در ساخت و ساز روزنامه نشان پویایی تحریریه است، مشروط بر آنکه اولاً دم به دم و بر مبنای تجربه و خطا نباشد (یعنی مبنای اصولی داشته باشد) و در نهایت ما را به سلیقه مخاطب نزدیکتر کند.
تجربه و دیگر ملاحظات امروزی نشان می دهد که قطع کوچکتر بیشتر مورد توجه مخاطب است؛ به دلیل اینکه خانه های مردم نسبت به گذشته کوچکتر شده است و به قول یکی از دوستان دیگر فضای آپارتمانی به اندازه باز کردن یک روزنامه قطع بزرگ جا ندارد.وی در عین حال تأکید می کند: به نظر من تنها تغییر قطع خیلی مشکل را حل نمی کند. قبل از تغییر قطع باید موضوع تغییر، ضرورت آن، چرایی آن و کیفیت موضوع در ذهن کارکنان و مدیران به درستی شکل گرفته باشد. زیرا موضوع تغییر حتی اگر تغییر قطع و رنگ باشد که ظاهراً تغییر در فرم است، اما تردید نکنید شیرازه اش محتوایی است.لذا اگر سطحی به آن نگاه شود، نتیجه حاصل نخواهد شد. اگر بعد از یک سال متوجه شدید که اتفاق زیادی نیفتاده، بدانید که این تغییر در ذهن خبرنگاران و مدیران اصولی و به درستی شکل نگرفته بوده است. دکتر توکلی معتقد است: همزمان با تغییر قطع باید به طراحی دوباره روزنامه ( Redesign ) هم توجه کرد؛ زیرا وقتی شما تغییر می کنید، خواننده سنتی شما یکباره از خواب بیدار می شود، اگر چشم انداز خوبی مقابلش باز نشود، ممکن است نتیجه عکس عاید شود و بگریزد.
وی در پاسخ به اینکه با تغییر قطع، «روزنامه و مدیران» چه فرصتهایی را از دست خواهند داد و در عوض چه فرصتهایی را به دست خواهند آورد، می گوید: اگر مدیران روزنامه ها این تغییر را خوب و حرفه ای تجربه کنند، تغییر یک فرصت است و اگر فقط تغییری در حد ظاهر باشد و بد، به یک تهدید تبدیل خواهد شد.
حداقلش این است که مخاطب سنتی از هیپنوتیزم خارج خواهد شد و ممکن است پای سفره همسایه بنشیند. سعی باید کرد که در داخل مجموعه و در میان مخاطبان خاطره بدی از تغییر برجای نماند. وی معتقد است: مقاومتهایی که در ایران برای تغییر قطع روزنامه هایی که در قطع بزرگ منتشر می شوند وجود دارد، با تغییر افکار و عادتها، زمان می برد.برای مثال روزنامه اطلاعات روزنامه عصری بود که روزنامه صبح و عصر شد و بعد هم روزنامه عصر بودن را یکسره تعطیل کرد؛ اگر صبر کنید به مرور کوچکتر می شود و رنگی هم خواهد شد.
عدم تغییر یعنی فنا
مینو بدیعی؛ مدرس دانشگاه و روزنامه نگار با تجربه کشورمان نیز تغییر در نشریه را نیازمند تغییر در محتوا، فرم و تکنیک روزنامه نگاری و تغییر در قطع و صفحه آرایی و... می داند و معتقد است: اگر این تغییرات در نشریه وجود نداشته باشد، روزنامه اندک اندک به سمت نابودی و فنا می رود و به تعبیری، مخاطبان خویش را از دست می دهد.
امروزه روزنامه نگاری سنتی برای مقابله با روزنامه نگاری الکترونیک و یا روزنامه نگاری سایبر و حتی وبلاگ نویسی مدرن و... باید همت و اراده و پویایی بیش از اندازه داشته باشد و در حقیقت خود را با زمانی که پیوسته تغییر می کند هماهنگ سازد . بنابراین تغییر یک ضرورت است و نیاز اصلی در تمامی جنبه های زندگی اجتماعی از جمله رسانه است.وی اضافه می کند: پیش زمینه لازم در ارتباط با هر تغییری دانش، آگاهی و مهارت و فن و تکنیک است و به عبارت دیگر مدیریت رسانه و مدیریت فرهنگی روزنامه و نشریه در دنیای امروز باید بر تکنیکها و دانش های تغییر در هر زمینه ای بویژه رشته خویش آشنایی داشته باشد.
مدیریت رسانه امروز مدیریت آگاهی و مدیریت دانش است و این نیاز اصلی برای هر مدیریتی به شمار می آید. حرکت بعدی در این زمینه برنامه ریزی و اجرای طرح مناسب و نظارت و کنترل و... بر آن است. در همان حال علاوه بر اینکه مدیران باید از دانش و آگاهی لازم برخوردار باشند، ضرورت دارد کارکنان که روزنامه نگاران پیشتاز امروز هستند، با ضرورتهای تغییر فنی و غیرفنی و محتوایی در حیطه کار خود کاملاً آشنا باشند.کارکنان روزنامه که به بخشهای تحریری اداری طراحی فنی و صفحه آرایی و بخشهای اداری و نیازمندیها و آگهی ها و... تقسیم می شوند، بهتر است آموزشهای لازم را در زمینه تغییر فرا بگیرند.
بدیعی می گوید: تغییر قطع روزنامه باید با دوباره طراحی فنی آن همگام باشد. به عبارت دیگر تغییر قطع ضرورت طراحی مجدد را به وجود می آورد و در این طراحی مجدد باید همه کارکنان بویژه کسانی که در تحریریه و در بخش گرافیک و صفحه آرایی و حروفچینی و... کار می کنند، تغییراتی در نحوه کار خود بدهند.
مثلاً خبرنگاران و گزارشگران و مترجمان و نویسندگان و همه کسانی که در تحریریه کار می کنند، مطالب و اخبار خویش را باید کوتاه تر و خلاصه تر و با محتوای غنی تر بنویسند. طراحان و گرافیستها باید سعی کنند در قطع جدید نهایت هنر خویش را در زمینه طراحی دوباره نشریه به خرج دهند. مدیران فنی و دبیران گروه و معاونان آنان در سطح دیگری باید ویژگیهای کار خویش را تغییر دهند و...
این استاد دانشگاه می گوید: قطعاً مخاطبان سنتی روزنامه که با قطع قبلی نوعی رابطه عاطفی و معنوی برقرار کرده اند، ممکن است برای تطبیق دادن خویش با قطع جدید دچار مشکلاتی شوند و به طور کلی نشریه را کنار بگذارند اما به هر صورت مخاطبان اگر درک کنند که قطع روزنامه همزمان با تغییر محتوا و کیفیت بهتر ارایه خبر و گزارش مصاحبه مقاله و نقد و... صورت گرفته است، به هیچ وجه از روزنامه دلخواهشان جدا نخواهند شد.
وی تأکید می کند: مدیران در تغییر قطع روزنامه فرصتی را از دست نخواهند داد، بلکه فرصت تازه ای را به دست خواهند آورد که بهتر بتوانند مانور بدهند و از امکانات جدید و قطع جدید در جهت بهبود کارشان استفاده کنند، مدیران در دنیای امروز بویژه در حیطه مدیریت روزنامه در شرایط تغییر بهتر می توانند کار کنند، زیرا نوآوری در دنیای امروز بسیار مهم است.در عین حال علت اینکه روزنامه نگاران سنتی و مدیران روزنامه های سنتی در قطع بزرگ با تغییر قطع مخالفت می کنند این است که گمان می کنند ممکن است حتی مخاطبان سنتی محدود خود را نیز از دست بدهند، اما اگر یک روزنامه سنتی قدیمی بخواهد با محتوای بسیار ضعیف فعلی خویش قطع خود را تغییر دهد و همین محتوا تکنیک و فن روزنامه نگاری ضعیف و بسیار ناکارآمد خود را در قطع جدید بریزد، به لحاظ سنتی بسیاری از مخاطبان خود را از دست می دهد زیرا چنین روزنامه ای سالهای طولانی با این قطع شناخته شده و این شناسنامه روزنامه به شمار می آید.
* جواد صبوحی