تحول خواهی اسلامی با پشتوانه فرهنگ بومی

بصیرت: نخستین اثر فرهنگی انقلاب احیاء اسلام و مطرح کردن آن در دنیا به عنوان یک مکتب حیات بخش بود. یکی از راهبردهای اصلی رژیم پهلوی، اسلام زدایی ازساحت سیاست، اقتصاد و فرهنگ بوده است.
انقلاب اسلامی برپایه فرهنگ دینی و با هدف حاکمیت ارزش های اسلامی و انسانی شکل گرفت و یک انقلاب ارزشی محسوب می شود. تحول درارزش ها از مهم ترین آرمان های انقلاب اسلامی است که در بند اول اصل سوم قانون اساسی به عنوان یکی از اهداف اصلی دولت جمهوری اسلامی برشمرده شده است و دولت وظیفه دارد همه امکانات خود را برای ایجاد محیط مساعد برای رشد فضایل اخلاقی بر اساس ایمان و تقوا و مبارزه با کلیه مظاهر فساد و تباهی به کار گیرد.
مقایسه وضعیت کشور از لحاظ فرهنگی و اخلاقی با قبل از انقلاب بیانگر پیشرفت زیادی است که انقلاب اسلامی درترویج اخلاق و آموزه های دینی داشته است.
امروز دربرخی شبهه افکنی ها آنچه موجب شده که نقش انقلاب اسلامی درترویج اخلاق و آموزه های دینی نادیده گرفته شود، وجود پاره ای ازمفاسد اخلاقی و معضلات فرهنگی درکشور است که تهاجم فرهنگی و تبلیغات منفی استکبارجهانی و برخی بزرگنمایی ها، به آن دامن زده و پیشرفت های به دست آمده را تحت الشعاع خویش قرار داده است. استکبار تلاش می کند این طور بنمایاند که انقلاب اسلامی هیچ نقشی درترویج اخلاق در آموزه های دینی نداشته است.
البته کسی منکر نواقص ومشکلات فرهنگی موجود در جامعه نیست و هیچگاه وضعیت فعلی کشور را وضعیت آرمانی و مطلوب نمی داند، اما این به معنای نادیده گرفتن پیشرفت های کشور در زمینه های فرهنگی نیست و نباید پیشرفت های به دست آمده درپرتو انقلاب اسلامی را در زمینه های فرهنگی نادیده گرفت.
تحول دربازار نشر کشور
قبل از انقلاب جامعه و در رأس همه دولت، توجه جدی به کتاب و رفع مشکل آن نمی کرد. از آن جا که فقط 45 درصد مردم باسواد بودند، طبیعی بود که میزان مطالعه درحد بسیار پایینی باشد. تولید و نشر کتاب بسیار محدود بود.
تعداد ناشران درسال 1355 به رقم 127 ناشر در تهران و 56 ناشر در شهرستان ها می رسید. تعداد کتابخانه های عمومی درکشور قبل از انقلاب اسلامی 29واحد بوده است.
حجت الاسلام والمسلمین سید کاظم شمس مدیر مسئول بوستان کتاب دفتر تبلیغات اسلامی قم می گوید:«چون انقلاب ما یک انقلاب فرهنگی بود، تحولی در دیدگاه مردم ایجاد کرد. در فرمایش امام (ره) بارها و بارها بیان شد، دست خدا بود که این دوران را اینگونه شکل داد. دراوایل انقلاب تفکرات غالب تفکرات چپ بود. اسلام توانست بعد از 14قرن وارد همه عرصه های جامعه شود و انقلاب اسلامی درمنطقه خاورمیانه که یک منطقه حساس به شمار می آید، شکوفایی پیدا کند.
امام (ره)در سخنرانی 26بهمن 57 صراحتاً به شکاف برداشتن چهارده کنگره قصر کسری اشاره کرده و بعید ندانستند که آن 14کنگره فروریخته گواه آن بوده که 14 قرن بعد دوباره انقلابی اسلامی ظهور پیدا خواهد کرد و باعث صدور پیام فرهنگی اسلام به جهان می شود.»
وی ادامه داد: «ظهور انقلاب اسلامی باعث شد وحدت دربین آحاد ملت شکل بگیرد و با رهبری الهی امام (ره) و عنایت خداوند و نیز به کمک روحانیت توانستیم انقلاب را شکل بدهیم. امروز دغدغه فرهنگی ما صدور پیام انقلاب به سایر کشورهاست. صدور انقلاب را مغرضانه به ایجاد اغتشاش در سایر کشورها تعبیر کرده اند، درحالی که منظور ما صدور پیام فرهنگی انقلاب است، نه این که به شیوه های فیزیکی انقلاب را صادر کنیم. این یک واقعیت است که مردم غرب از تفکر سرمایه داری و مادی گرایی به ستوه آمده اند، لذا با اشتیاق جذب پیام فرهنگی انقلاب می شوند. در زمان شکل گیری انقلاب نیز مردم به تفکرات چپی و وارداتی پشت پا زدند. امام (ره)نیز درنامه به گورباچف اشاره کردند که راه نجات بشر این چنین است.
ما براین باوریم که ملت ما با انقلاب درخود تحولی ایجاد کردند وآماده پذیرش منجی بزرگ حضرت مهدی (عج) می شوند.»
حجت الاسلام والمسلمین شمس با اشاره به ترور گسترده شخصیت ها در اوایل انقلاب و تأکید بر این که اگر آن اندیشمندان دراین زمان بودند، مطمئناً مسیر تحولات همه جانبه کشور روندی پرشتاب تر و عمیق تر پیدا می کرد، می گوید: «درحوزه کتاب که یکی از زیرشاخه های اصلی توسعه فرهنگی کشور محسوب می شود، رشد بسیار چشمگیری داشته ایم. دراوایل انقلاب (سال 57) برای جمعیت 25 میلیونی تنها 1200 عنوان کتاب درسال چاپ می شد، این درحالی است که امروز سالیانه 60هزار عنوان کتاب چاپ می شود.
کیفیت آثار هم به هیچ عنوان قابل قیاس با گذشته نیست. البته انتظار بازهم بیش از این هاست و باید در زمینه انتشار کتاب های مرجع که تبیین کننده فرهنگ بومی و اسلامی برای جهان امروز است، گام های بلندتری برداریم.»
تقویت تحلیل های فرهنگی از چگونگی شکل گیری انقلاب اسلامی
به پدیده انقلاب اسلامی بیشتر نگاه سیاسی داشته ایم، درحالی که شالوده انقلاب حول محور فرهنگ بنا نهاده شد.
حسین همازاده عضو اتحادیه امت واحده توضیح می دهد: «حتی در فتنه 88 نیز بیشتر به تحلیل های سیاسی پرداخته شد، درحالی که همه تلاش دشمن طی این سی و دو سال وحتی در فتنه 88 براین بود که به بدنه اجتماعی و فرهنگی ملت ضربه بزند.»
وی با اشاره به فراز و نشیب های سال های ابتدایی انقلاب می گوید: «در دهه اول انقلاب جنگ را پشت سرگذاشتیم. درفضای دفاع مقدس همه سلیقه ها به سمت ساده زیستی گرایش داشت. تجمل گرایی دردهه 60 یک پدیده منفور بود، به طوری که حتی سرمایه دارها هم درچنین فضایی ساده زیستی درپیش گرفتند. بعد از دولت سازندگی این فضا شکسته شد. رئیس جمهور وقت صراحتاً طی سخنانی بازگو کرد برای توسعه کشور نیازمند توسعه مصرف درداخل هستیم! به این ترتیب در دهه 70 فرهنگ کشور به سمت مصرف گرایی سوق پیدا کرد. بنده معتقدم ریشه فتنه 88 در دهه 70 شکل گرفت.»
همازاده معتقد است با برخورد سطحی و بخشنامه ای نمی توانیم یک شبه محتوای علوم انسانی را که زیرساخت فرهنگ است، تغییر دهیم.
وی می گوید:«باید بحث آزاد اندیشی را درحوزه سیاست و فرهنگ تقویت کنیم. اعتقاد ما براین است که منطق ما منطق برتر است، پس هراسی از بیان اندیشه های خود نداریم و اگر بسته عمل کنیم ممکن است برخی از نخبگان به حاشیه بروند. محور اصلی تقویت آزاد اندیشی فرهنگی جنبش دانشجویی است. ما باید در این زمینه بیشتر کار کنیم، چون یکی از انشعابات اصلی شکوفایی فرهنگی خواهد بود. در تضادها و چالش ها اتفاقاً تفکر انقلابی بیشتر رشد می کند و می درخشد.»
وی به نقص تبلیغات در زمینه صدور پیام انقلاب اشاره کرده می گوید:«نباید درصدورپیام انقلاب محافظه کاری داشته باشیم. این روند فعالیت ها باید از فضای دولتی خارج شده و برعهده جماعت نخبه و حزب ا... گذاشته شود تا خودشان با تشکیل هسته فکری در تعامل با سایر ملت ها پیام اصلی انقلاب را ابلاغ کنند. نمونه این حرکت های مردمی و سازنده فرستادن کاروان غزه به سمت لبنان بود. یک حرکت کاملاً مردمی که آثار پرباری داشت.»
انقلاب و موج تحول خواهی
پس از انقلاب تحول خواهی به یک خواست عمومی تبدیل شده است، درحالی که زمان طاغوت تحول به معنای وابسته شدن بود. صنایع، فرهنگ، ورزش، هنر و کشاورزی ایران وابسته بود. دانشگاه ها به مرکز رشد نیروهای موثر برای تحقق اهداف آمریکا و شوروی سابق تبدیل شده و غربی و شرقی مآبی افتخار بود.
حجت الاسلام والمسلمین علیرضا یحیایی پژوهشگر می گوید:«تحول خواهی ایرانی پس از انقلاب به طرف خودباوری تغییر جهت داد وگذشت سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در زمره کشورهایی است که به سرعت درحال رشد و توسعه است. جوان ایرانی اینک به فتح قله های علمی یا فناوری جهان می اندیشد و شعار ما می توانیم سال هاست که درعرصه های مختلف اثبات شده است.»
وی پیرامون تحول فرهنگی و اخلاقی شگرف درنسل جوان می گوید:«جوانان انقلابی به عنوان بخش های فعال جامعه، درتمام رویدادهای انقلاب اسلامی حضوری چشمگیر داشته و انقلاب اسلامی از این جوانان، نسلی مسئولیت پذیر، سرشار از ایمان و خودباور ساخت که درصحنه ها و نهادهای مختلف جامعه، مشارکتی سازنده دارند. این جوانان مومن و با اخلاص بودند که صحنه های هشت سال دفاع سلحشورانه را در برابر تجاوز رژیم بعث عراق که با حمایت گسترده دولت های غربی صورت گرفت، آفریدند.»
وی پیرامون رشد مطبوعات و نشریات درسال های پس از انقلاب اسلامی توضیح می دهد:«پیروزی انقلاب اسلامی فصلی تازه را درحیات 150ساله مطبوعات کشور گشود و مطبوعات را به لحاظ کمی و کیفی دچار تغییراتی مهم کرد. بررسی های به عمل آمده نشان می دهد که تعداد نشریات درسال های پس از انقلاب نسبت به پیش از انقلاب افزایش چشمگیری داشته است.
حتی با آغاز جنگ این روند تا حدودی تشدید شد به نحوی که درسال 60 نشریات نوپا به 98 و درسال 61 به 93 و هم اینک درسال 89 به 3380 نشریه دارای مجوز و 2760نشریه درحال انتشار و فعال افزایش داشته است.»
چالش های پیش روی تحولات فرهنگی
حجت الاسلام کاظم شمس کارشناس فرهنگی با اشاره به انقلاب فرهنگی در دانشگاه ها توضیح می دهد:«به نظر می رسد به دلیل اینکه این بحث از دانشگاه شروع شده بود و معطوف به مسائل آموزشی بود، بیش از توجه به فرهنگ به بحث های آموزشی توجه شد. البته در بعد آموزشی هنوز در بخش تحول علوم انسانی کارهای زیادی باید صورت گیرد.
ارزیابی بنده براین است که انقلاب آموزشی در دانشگاه ها گسترده تر و پررنگ تر از انقلاب فرهنگی صورت گرفت.»
وی دو مورد را پیرامون چالش های پیش روی تحولات فرهنگی کشور متذکر می شود و می گوید:«اولاً باید نقشه راه را درحرکت های فرهنگی دقیقاً ترسیم کنیم. باید پاسخی روشن بر این سؤال نوشت که بنا داریم در آینده درچه مسیری حرکت کنیم؟ ثانیاً وظایف دستگاه ها برای نیل به این هدف به هیچ وجه تبیین نشده است. مجموعه مراکز فرهنگی به صورت یک منظومه با هم حرکت نمی کنند. باید نقشه راه کاملاً ترسیم شود و وظایف هر دستگاه در قبال حرکت فرهنگی را تبیین کرد.»
این کارشناس مسائل فرهنگی معتقد است فرهنگ توجه ویژه ای به روح مردم دارد. وی می گوید:«درامور پزشکی شاید یک پزشک به بیمارش نسخه ای را توصیه کند که خودش آن را انجام نمی دهد، ولی درعرصه فرهنگی باید مجریان خودشان عاملین شماره یک باشند، وگرنه توصیه های فرهنگی اثر خودش را نمی گذارد.
ضمناً درکار فرهنگی اخلاص لازمه کار است. کاری که مخلصانه صورت گیرد اثرگذار خواهد بود.»
گالیا توانگر