سامانه موشکی ناتو در ترکیه؛ اهداف و پیامدها

سرانجام پس از کش و قوس‌ها و اما و اگرهای فراوان، ترکیه به تازگی پذیرفت که سامانه دفاع موشکی ناتو را در خاک خود مستقر کند که به رغم تبلیغات گسترده‌ای که برای کارایی این سیستم تاکنون صورت گرفته، استقرار آن در خاک ترکیه در سکوتی تامل‌برانگیز انجام پذیرفت. ‏ ترکیه در نشست عالی سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) که ‏‎19 ‎نوامبر (‏28آبان) سال گذشته در لیسبون برگزار شد، نظر نهایی خود را درباره استقرار سامانه سپر موشکی آمریکا- ناتو در خاک خود اعلام کرد و پذیرفت که سامانه دفاع موشکی در خاک این کشور مستقر شود.
این تصمیم به دلیل موقعیت ترکیه در ناتو برای غربی‌ها بسیار باارزش و مهم توصیف شد.
طرح سپر موشکی موسوم به دفاع استراتژیک اوایل دهه ‏‎1980 از سوی دولت «رونالد ریگان» رئیس‌جمهوری وقت آمریکا تحت عنوان «جنگ ستارگان» مطرح و در ادامه تحویل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) شد تا اعضای خود را بدون هزینه برای آمریکا، وادار به پذیرش استقرار آن کند. پس از روی کار آمدن «جرج واکر بوش» در سال ‏‎ 2002 ‎به عنوان رئیس‌جمهوری آمریکا و اعلام وی مبنی بر اجرای این پروژه بزرگ، کشورهای بریتانیا و دانمارک خواهان مشارکت در این طرح شدند که هم اکنون رادارهای مربوط به این طرح در بخش‌هایی از این دو کشور مستقر شده اند.
هر چند این طرح در ابتدا برای مقابله با توان موشکی شوروی و چین و احتمالا کره شمالی طراحی و مطرح شد، اما با فروپاشی شوروی، اهداف نهایی این طرح منحرف شد تا این که پس از روی کار آمدن باراک اوباما، به علت هزینه بالای طرح، ایالات متحده آمریکا پذیرفت یا مجبور شد این طرح را به پیمان ناتو واگذار کند.
آمریکا با واگذاری این طرح در سال ‏‎ 2009 ‎به ناتو، موفق به تحمیل بار مالی این پروژه بزرگ بر دوش کشورهای دیگر و فرار خود از تحمل بخش اعظم هزینه‌های آن شد.
واشنگتن از سوی دیگر توانست با هدایت ناتو به سمت خواسته‌های خود، به طور غیر ملموس ضمن در اختیار گرفتن ارتش بسیاری از کشورهای این سازمان، خواسته‌های خود را نیز برای کنار آمدن با طرح‌های نظامی و امنیتی، تحمیل کند که در همین چارچوب لهستان، بلغارستان، ترکیه و حتی روسیه و کشورهای حاشیه خلیج فارس در دامنه گسترش این طرح قرار گرفتند. اقدام آمریکا برای همراه کردن کشورهای اروپایی با استقرار سپر موشکی موجب شد ناتو نیز با پیروی از خواست‌‌های پنتاگون، کشورهای اروپای شرقی از جمله لهستان، بلغارستان و در نهایت ترکیه را مجبور به پذیرش استقرار سیستم سپر موشکی در خاک خود کند.
به نظر می‌رسد حال که ترکیه به عنوان یکی از مهمترین اعضای ناتو به خواست‌‌های غرب، به ویژه ایالات متحده در استقرار این سیستم در خاک خود تن داده، مهمترین شریک خود یعنی آمریکا را در اجرای یکی از پرهزینه‌ترین پروژه‌های نظامی به خوبی یاری داده و واشنگتن نیز توانسته است با کمترین سرمایه‌گذاری، کمربند امنیتی خود را تا منتهی الیه اروپا و مرزهای آسیا گسترش دهد.
روند پیوستن آنکارا به این طرح با ابهام‌ها و تردیدهایی همراه بود که مهمترین آن‌ها به مخاطره افتادن سیاست‌های منطقه‌ای ترکیه به ویژه در ارتباط با همسایگان این کشور در دوران اخیر است.
به همین علت بررسی فرایند پیوستن ترکیه به طرح سپر موشکی آمریکا - ناتو اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد که به اختصار به بخشی از این پروسه که در نهایت در مذاکرات اجلاس عالی ناتو در لیسبون به تصویب رسید، اشاره می‌شود.
همان گونه که ذکر شد، در نشست لیسبون اهداف راهبردی جدید ناتو که هر ‏‎ 10 سال یک بار صورت می‌گیرد، مورد بررسی اعضا قرار گرفت و در همین اجلاس، اعضای ناتو راهبرد جدید این پیمان از جمله استقرار سامانه سپر موشکی در خاک ترکیه را مورد بررسی قرار دادند و ترکیه را ملزم به پذیرش استقرار این سامانه در خاک خود کردند.
اما مهمترین دغدغه آنکارا در استقرار این سامانه در خاک ترکیه صرف نظر از هزینه‌های آن، بر هم زدن معادلات کنونی سیاست خارجی این کشور به ویژه با همسایگان خود است. روسیه، چین و ایران از مهمترین کشورهایی هستند که احتمالا واکنش‌هایی را در قبال استقرار این سامانه در کشور ترکیه از خود نشان خواهند داد.
اما در این میان، ایران شاید به دلایل تاریخی و نیز گستره همسایگی با ترکیه، از درجه اهمیت بالاتری برای آنکارا برخوردار باشد که به همین علت واکنش‌‌های احتمالی آن می‌تواند ترکیه را متاثر کند.
همان گونه که محمود احمدی نژاد، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در پایان یازدهمین اجلاس سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو) در استانبول در واکنش به سؤالی درباره موضوع استقرار سپر دفاع موشکی و تاثیر آن بر روابط ایران و ترکیه، عنوان کرد، ایران نگرانی از بابت استقرار این سامانه در خاک ترکیه ندارد.
احمدی نژاد تصریح کرد: امروز دوران استفاده از موشک و بمب اتمی به پایان رسیده و ایران از این موضوع هیچ نگرانی ندارد، البته روابط ایران و ترکیه یک روزه شکل نگرفته که از این‌گونه مسائل متأثر شود.
از سوی دیگر، ترکیه نیز دو شرط را برای استقرار این سامانه در خاک خود تعیین کرده بود که به نظر می‌رسد ناتو با این دو شرط ترکیه موافقت کرده باشد. نخستین شرط ترکیه در دست گرفتن فرماندهی این سیستم و دومین آن نیز تهدید نبودن این سیستم برای همسایگان به خصوص ایران بوده است. مطلب اخیر را روزنامه «تو. دی. زمان» تحت عنوان «هشدار اردوغان به سارکوزی» پیشتر به چاپ رسانده و افزوده بود که اردوغان در تماسی تلفنی با سارکوزی، رئیس‌جمهور فرانسه به وی گفته بود که اگر سپر دفاع موشکی، ایران را هدف قرار دهد، آن را نمی‌پذیریم.
این سخنان اردوغان صرف نظر از استقرار آن در خاک ترکیه، این را نیز مشخص می‌کند که برخلاف تبلیغات حامیان این طرح، طرح سپر موشکی بیش از آنکه طرحی دفاعی باشد، طرحی تهاجمی است که آمریکا در پی استقرار آن در خارج از خاک این کشور و در سرزمین‌های اسلامی است و شاید به همین علت اردوغان در همان تماس تلفنی به سارکوزی گفته بود که اگر این سیستم خوب است، چرا این سپر موشکی را در کشور خودتان نصب نمی‌کنید؟
اما به رغم این مواضع، همان گونه که در خبرها نیز آمده بود، سرانجام ترکیه پذیرفت که سامانه دفاع موشکی در خاک این کشور مستقر شود و بدین ترتیب، آمریکا توانست بواسطه ناتو، یک گام دیگر به گسترش کمربند امنیتی خود که جز خاک این کشور را محافظت نمی‌کند، نزدیکتر شود و ترکیه به رغم مواضع تند ابتدایی خود علیه این طرح، سرانجام با سیاستی نرم و بدون جار و جنجال به استقرار این سامانه در خاک خود تن داد.
 نگاهی به سند راهبردی ناتو
بر اساس این سند، ابتدا به طور مرحله‌ای، موشک‌‌ها ‎در کشتی‌های شناور در دریای سیاه نصب خواهد شد و سپس سیستم ‏‎ سامانه در ترکیه مستقر می‌شود.
گفته شده آمریکا این سیستم را به منظور مقابله هوایی علیه موشک‌های زمین به هوا ساخته است و با موافقت ترکیه، سامانه این سیستم در شرق، شمال شرق و منطقه دریای سیاه نصب خواهد شد. «آندرس راسموسن» دبیرکل ناتو چندی پپش در نشست وزرای خارجه و دفاع این پیمان در بروکسل که جزئیات پروژه در آن نشست مورد بررسی قرار گرفت، با تاکید بر لزوم حفظ و دفاع از ‏‎ 900 ‎میلیون نفر در مقابل حملات احتمالی، تصریح کرد: ما با تهدید مواجه هستیم. بیش از ‏‎ 30 ‎کشور جهان برای دسترسی به فناوری موشک بالستیک فعالیت می‌کنند و برد بعضی از این موشک‌ها تا اروپا می‌رسد. بر همین اساس، تمامی ما باید تلاش کنیم تا برای رفع این تهدیدات پروژه سپر موشکی هر چه سریع‌تر اجرایی شود.
برخی جزئیات سند راهبردی ناتو که برخی رسانه‌ها توانسته‌اند به آن دست یابند به مواردی اشاره دارد که جالب توجه است.
این سند بدون این که دلیل قانع‌کننده‌ای برای تهدید نشان دادن برخی کشورها از جمله ایران ارائه دهد، سعی در رو در رو قرار دادن اعضای ناتو با ایران، کره شمالی و احتمالا چین را در دستور کار خود قرار داده است.
از سوی دیگر، سند به گونه‌ای تنظیم شده است که امنیت آمریکا ( آشکارا) و رژیم صهیونیستی (به طور تلویحی و پنهان) را با هزینه کشورهای عضو ناتو تضمین کند.
در این سند ادعا شده است:
« بر اساس محاسبات انجام شده، موشک‌های بالستیکی که ایران می‌تواند به آمریکا یا اروپا پرتاب کند، مسیر شرق و شمال شرق ترکیه، به سمت دریای سیاه را خواهد پیمود.
به همین دلیل نصب سامانه موشک‌ها ‏‎‎در این مناطق مناسب خواهد بود. ناتو در سند خود پیش بینی کرده است:« موشک بالستیک در صورت پرتاب، در مرحله اوجگیری هدف گرفته می‌شود. حتی زمانی که ترکیه هدف احتمالی این موشک باشد نیز به راحتی می‌توان از این سیستم استفاده کرد.»
بسیاری از ناظران آگاه بر این اعتقادند که ترکیه در حال حاضر از سوی هیچ کشوری تهدید نمی‌شود و سیاه نمایی آمریکا و ناتو با هدف استقرار سامانه دفاع موشکی در ترکیه، هدفی جز درگیر کردن این کشور در هزینه‌های مادی و معنوی این طرح در بر نداشته و به همین علت نمی‌توان به صراحت از آینده این طرح و نیز واکنش‌های احتمالی در برابر آن سخن به میان آورد.
 روسیه در حلقه محاصره
در این حال، سردبیر مجله «دفاع ملی» روسیه معتقد است که سپرموشکی اروپا بخشی از سامانه‌های دفاع ضد موشکی آمریکا در سراسر جهان است که در نهایت، روسیه را در حلقه محاصره کامل خود قرار خواهد داد.‏به گزارش روزنامه «کامرسانت»، ترکیه راداری را در خاک خود مستقر می‌کند که یکی از عوامل مهم در ایجاد سامانه دفاع ضد موشکی ناتو در اروپا خواهد شد. روسیه با ابراز تاسف از این مسئله، ایجاد سپر موشکی اروپایی را تهدیدی برای توان بالقوه هسته‌ای خود ارزیابی کرده، ولی در خود ناتو معتقدند که سپر موشکی اروپایی باید اعضای این سازمان را در برابر حملات موشکی احتمالی از سوی ایران حفظ کند.
راداری که قرار است در منطقه جنوب شرقی ترکیه، مستقر شود، یکی از عوامل مهم در سامانه دفاع ضد موشکی اروپایی به شمار خواهد رفت که می‌تواند پرتاب موشک را شناسایی کند. این رادار همچنین با کشتی‌های نیروی دریایی آمریکا مستقر در دریای مدیترانه که مجهز به سامانه‌های دفاع موشکی هستند، در ارتباط خواهد بود.
روسیه از ابتدای امر نسبت به طرح آمریکا و ناتو برای استقرار سامانه موشکی در نزدیکی مرزهای این کشور ابراز نگرانی کرده بود. به عقیده مقامات مسکو، این مسئله توازن هسته‌ای راهبردی بین روسیه و آمریکا را برهم زده و به همین دلیل تهدیدی برای این کشور محسوب می‌شود. ‏
‏«ایگور کاراتچینکو» سردبیر مجله «دفاع ملی» روسیه با اشاره به ارزیابی ستاد کل نیروهای مسلح این کشور مبنی بر اینکه سامانه دفاع ضد موشکی اروپایی از سال 2015 امکان فائق آمدن بر موشک‌های بالستیک روسیه را خواهد داشت، گفت: سپر موشکی اروپایی در واقع بخشی از سامانه‌های دفاع ضد موشکی است که آمریکا قصد دارد در سراسر جهان بوجود آورد و در نهایت امر روسیه را در حلقه محاصره کامل خود قرار خواهد داد.‏
البته با این وجود، خبر استقرار رادار سپر موشکی اروپایی در خاک ترکیه، موجب اعتراض شدید مقامات مسکو قرار نگرفت.
«دمیتری راگوزین» نماینده دائم روسیه در ناتو در تفسیر این خبر یادآور شد که امکان استقرار سامانه‌های راداری سیستم دفاع ضد موشکی آمریکا در ترکیه برای مقامات مسکو غیرمنتظره نبوده و این موضوع در جریان سفر ماه جولای وی به آنکارا و مذاکره با رئیس‌جمهوری ترکیه مورد بررسی قرار گرفته بود.
سرگیی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه هم در تفسیر این خبر یادآور شد که آمریکا نسبت به همکاری روسیه در زمینه دفاع ضد موشکی علاقه‌ای نشان نمی‌دهد، ولی امکان همکاری در این زمینه همچنان وجود دارد و این پرونده مسئله هنوز بسته نشده است. ‏