تحلیلی پیرامون اهداف طرح دفاع موشکی آمریکا و جایگاه جمهوری اسلامی ایران

طرح موضوع
در تاریخ 6 اردیبهشت ماه سال جاری، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در یک سخنرانی تند علیه غرب با حمله به سیاست‌های نظامی آمریکا به ویژه تصمیم این کشور مبنی بر استقرار بخشی از سپر دفاع موشکی خود در کشورهای لهستان و جمهوری چک تهدید کرد اگر غرب نتواند نگرانی‌های روسیه در خصوص این طرح را برطرف کند کشورش از پیمان نیروهای متعارف در اروپا خارج خواهد شد.
پوتین گفت: در بهترین حالت، شرکای ما رفتار ناصحیح دارند لذا لازم است اعلام کنم تا زمانی که اعضای ناتو این پیمان را به تصویب نرسانده‌اند، روسیه اجرای تعهداتش را به حالت تعلیق در خواهد آورد. همزمان سرگئی لاورف، وزیر خارجه روسیه نیز که در نشست شورای ناتو ـ روسیه در اسلو مشغول بحث و گفتگو پیرامون طرح دفاع موشکی آمریکا بود، این تهدید پوتین را تأیید کرد و گفت: چگونه می‌توانیم نگران نباشیم با توجه به این واقعیت که زیرساخت‌های نظامی ناتو در حال خزیدن به نزدیک مرزهای روسیه هستند و آنها هنوز ما را به عنوان دشمن می‌بینند.
سخنرانی پوتین در مسکو و اظهارات لاوروف در اسلو، واکنش تند آمریکایی‌ها را در پی داشت. خانم رایس در واکنش به این اظهارات گفت: روسیه باید به تعهدات خود پایبند باقی بماند، وی همچنین اظهار نگرانی روس‌ها نسبت به طرح دفاع موشکی آمریکا را مضحک خواند. دبیرکل ناتو نیز اعلام کرد ناتو به شدت از اظهارات پوتین نگران و متأسف شده است.
وی افزود: اعضای ناتو همواره به پیمان‌های مصوب CFE پایبند بوده و امیدوار هستند هرچه زودتر با انجام تعهدات استانبول از سوی روسیه مبنی بر خارج‌سازی نیروهای نظامی و تأسیسات خود از گرجستان و مولداوی آن را به تصویب برسانند.
حمایت ناتو از طرح آمریکا و جهت‌گیری آن علیه ایران
مقامات عالی‌رتبه کشورهای عضو ناتو در تاریخ 30 فروردین در نشستی در بروکسل به بحث و بررسی پیرامون طرح دفاع موشکی آمریکا پرداختند و در پایان این نشست اعلام شد که ناتو دیدگاه واحدی در خصوص طرح دفاع موشکی آمریکا دارد و با عینی و واقعی دانستن تهدیدات موشکی ایجاد سپر دفاع موشکی را ضروری می‌داند و مخالفتی با استقرار بخشی از سیستم دفاع موشکی آمریکا در کشورهای لهستان و جمهوری چک ندارد.
آنها همچنین اعلام کردند که هدف این سیستم روسیه نیست و تهدیدی علیه بازدارندگی استراتژیک روسیه به شمار نمی‌رود، بلکه هدف آن مقابله با تهدیدات موشکی رو به گسترش منطقه خاورمیانه، به ویژه جمهوری اسلامی ایران می‌باشد.
در این نشست اعضای ناتو بدون اینکه تعهدی را نسبت به مشارکت در طرح دفاع موشکی مستقل آمریکا بپذیرند، از آمریکا خواسته‌اند این طرح به سراسر اروپا گسترش یافته و به طور یکپارچه تمام اروپا را تحت پوشش قرار دهد. علاوه بر این، توافق شده که طرح دفاع موشکی آمریکا و طرح دفاع موشکی میدانی ناتو2 به طور مکمل عمل نمایند (بدون اینکه با هم ادغام شوند) تا از تقسیم اروپا به مناطق تحت پوشش سپر دفاع موشکی و خارج از آن اجتناب شود. به عبارتی اصل غیرقابل تفکیک بودن امنیت در ناتو مورد احترام قرار گیرد.
سخنگوی ناتو در پایان این نشست در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه تهدیدات از سوی کدام کشورها متوجه غرب می‌باشد، گفت: من نمی‌خواهم درباره آنچه در مطالعه امکان‌سنجی آمده صحبت کنم، این یک سند محرمانه است. اما نباید تعجب کنید که ایران یک تهدید احتمالی است. اسم ایران در این سند برده شده است که با توجه به مسائل مربوط به اشاعه می‌تواند تهدید موشکی برای اروپا و جامعه آتلانتیک باشد.
تحلیل مواضع و دیدگاه‌ها
اهداف چندوجهی آمریکا
در پی مخالفت فرانسه و برخی کشورهای هم‌فکر با اجرای طرح دفاع موشکی دوربرد ناتو در جریان نشست سران ناتو در ریگا (نوامبر 2006) آمریکا در ژانویه 2007 رسماً اعلام کرد که به طور یک‌جانبه به استقرار این سیستم در شرق اروپا خواهد پرداخت.
آمریکا که هدف از استقرار این سیستم در اروپا را دفاع از آمریکا و متحدان اروپایی خود در مقابل حملات موشکی احتمالی از سوی خاورمیانه به ویژه ایران اعلام کرده و در اجرای این طرح کاملاً مصمم به نظر می‌رسد، از ابتدا به روس‌ها و اروپایی‌ها گوشزد کرده است که با همراهی یا بدون همراهی آنها این طرح را دنبال خواهد کرد. امریکا با این طرح چندین هدف را به طور هم‌زمان دنبال می‌کند:
ـ به احتمال قوی، استقرار بخشی از طرح دفاع موشکی آمریکا در اروپای شرقی، با توجه به ویژگی‌های آن، یک طراحی استراتژیک و بلندمدت و در مقابل روسیه و چین می‌باشد.
ـ امنیتی کردن مسأله ایران در کنار اتهام تلاش برای دستیابی به تسلیحات هسته‌ای (در حالی که مقامات آمریکایی ادعا می‌کنند ایران تا سال 2015 به چنین موشک‌هایی دست خواهد یافت ولی حجم و محتوا و سمت و سوی حرکت تبلیغاتی رسانه‌های غربی به ویژه آمریکایی، فضایی را به افکار عمومی القا می‌کند که گویا امروز موشک‌های ایرانی، اروپا و آمریکا را هدف گرفته‌اند).
ـ تثبیت موقعیت خود در اروپا و جلوگیری از حرکت اروپا به سمت استقلال دفاعی و امنیتی؛ اگر اعضای اروپایی ناتو به منظور جلوگیری از ایجاد شکاف در اروپا مجبور به کمک به این پروژه شوند، اتحادیه منابع مالی لازم برای اجرای طرح‌های مستقل را نخواهد داشت.
ـ معامله با روس‌ها در کوتاه‌مدت؛ با توجه به در دستور کار بودن موضوعاتی نظیر بحث هسته‌ای ایران، مسأله کوزوو، پذیرش اعضای جدید در ناتو و غیره، این موضوع می‌تواند ابزار چانه‌زنی با روس‌ها باشد.
دلایل نگرانی روس‌ها
روس‌ها نسبت به اهداف این طرح کاملاً بدگمان هستند و استدلال آمریکا و ناتو مبنی بر تهدیدات از منشا ثالث از جمله ایران را قبول ندارند. روس‌ها معتقدند استقرار سیستم دفاع موشکی آمریکا در شرق اروپا، موازنه استراتژیک را به ضرر روسیه به هم خواهد زد و ناقض پیمان CFE بین ناتو و روسیه می‌باشد.
متخصصان مسائل نظامی و امنیتی روسی بر این باورند که هر چند این سیستم محدود و ظاهراً متوجه کشورهایی مثل ایران است ولی با اندک دستکاری قابل استفاده علیه منافع روسیه است. علاوه بر این، سیستم راداری که در جمهوری چک قرار خواهد گرفت می‌تواند بخش اعظم خاک روسیه را تحت پوشش خود داشته باشد.
نظامیان روسی معتقدند این طرح مشکلات بزرگتری برای نیروهای هسته‌ای استراتژیک روسیه در مقایسه با دهه 1980 ایجاد می‌کند زیرا اکنون ناتو به مرزهای روسیه بسیار نزدیک‌تر و موشک‌های آن در عرض چند دقیقه به سایت‌های پرتاب روسیه می‌رسد.
روس‌ها همچنین در مقابل پیشنهاد همکاری آمریکایی‌ها با تردید برخورد کرده‌اند و آنها را مانورهای انحرافی خوانده‌اند، زیرا اساساً معتقدند با توجه به حساسیت این پروژه همکاری‌های عملی غیرممکن است.
دغدغه‌های اروپا
مطالعه سیر موضع‌گیری اروپایی‌ها در قبال این طرح نشان می‌دهد که مخالفت برخی کشورها و احزاب و جریان‌های اروپایی با استقرار این سیستم در شرق اروپا حول دو نگرانی عمده شکل گرفته است: 1ـ تحریک روسیه و از سرگیری مسابقه تسلیحاتی آمریکا و روسیه در خاک اروپا 2ـ نگرانی از تقسیم اروپا به قدیم و جدید و ایجاد شکاف در آن. از این‌رو، سؤال اساسی که منتقدان و مخالفان مطرح می‌کنند این است که آیا ایران واقعاً و عملاً چنان تهدیدی را متوجه غرب ساخته است که توجیه‌کننده تحریک روسیه و پیامدهای سیاسی، نظامی و اقتصادی ناشی از آن باشد؟
موضع‌گیری ناتو و اعلام احساس تهدید مشترک از سوی جمهوری اسلامی ایران توسط مقامات این سازمان، حاصل این تعامل و مصالحه در داخل ناتو و بین آمریکا و اروپا بود که اولاً آمریکایی‌ها جهت کاهش نگرانی روس‌ها بیشتر تلاش کنند، ثانیاً طرح موشکی آمریکا و طرح موشکی ناتو بصورت مکمل عمل نمایند تا هیچ یک از متحدان خارج از چتر حمایتی این سیستم قرار نگیرند.
از این‌رو، به‌رغم ملاحظاتی که کشورهایی مانند آلمان، بلژیک، لوکزامبورگ، یونان و نروژ داشتند. ناتو اعلام کرد هدف این سیستم مقابله با تهدیدات موشکی بالقوه از سوی کشورهایی مانند جمهوری اسلامی ایران است.
جمع‌بندی و تحلیل نهایی
تردیدی نیست که استراتژیست‌های روس استقرار تأسیسات دفاع موشکی آمریکا در نزدیکی مرزهای خود را تهدیدی بلندمدت علیه منافع و امنیت ملی خود قلمداد می‌کنند و به شدت نگران هستند و توضیح مقامات آمریکایی در خصوص اهداف آن و حتی پیشنهاد همکاری، آنها را قانع نکرده است و همچنان به مخالفت خود ادامه می‌دهند.
لیکن سؤال اینجاست که مخالفت روس‌ها تا کجا ادامه خواهد یافت؟ در نگاهی ظریف به رفتار روسیه در مخالفت با این طرح می‌توان به خوبی دریافت که حد نهایی روسیه معامله است نه مقابله، انتخاب روش مخالفت روس‌ها بسیار دقیق است. در حالی که روس‌ها در ابتدا تهدید کردند که از پیمان‌های موشکی دوجانبه با آمریکا خارج خواهند شد و حتی رئیس ستاد نیروهای مسلح روسیه تهدید کرده بود که روسیه می‌تواند این سایت‌ها را در خاک لهستان و جمهوری چک مورد تهاجم قرار دهد، پوتین در سخنرانی خود اعلام کرد که روسیه از پیمان CFE خارج می‌شود.
بدیهی است این پیمان بیشتر از آنکه برای آمریکایی‌ها اهمیت داشته باشد برای اروپایی‌ها حیاتی است. لذا پوتین حمایت اعضای اروپایی ناتو از آمریکا را مورد هدف قرار گرفته و امیدوار است ضمن ایجاد شکاف در این جبهه، فشار اروپا بر آمریکا را زیاد کرده و آمریکا را به تجدید‌نظر یا امتیازدهی بیشتر وادار نماید. براستی پوتین انتخاب هوشمندانه‌ای داشته است.
چنانچه تحلیل‌های موجود نشان می‌دهد، هدف و مخاطب استراتژیک این طرح آمریکا کشورهایی مانند روسیه و چین هستند. براین اساس، اجماعی که در درون ناتو شکل گرفت و طی آن حمایت ناتو از طرح مذکور اعلام و کشورمان به عنوان هدف این طرح مطرح شد، یک اجماع مصلحتی و سیاسی است ولی در عین حال شکننده، زیرا از یک طرف روس‌ها قانع نشده‌اند که هدف نیستند و از سوی دیگر این پرسش همچنان از اذهان اروپایی‌ها هست که موضوع تهدید موشکی ایران علیه غرب چقدر واقعی است.
همان‌طور که ذکر شد یکی از اهداف چندلایه آمریکا در جریان بحث‌های اخیر امنیتی کردن مسأله جمهوری اسلامی ایران و ارائه تصویر تهدید از کشورمان است. به طوری که هیچ خبر و گزارشی را در رسانه‌های جمعی درباره این طرح نمی‌توان یافت که موضوع تهدید موشکی جمهوری اسلامی ایران علیه غرب در آن ذکر نشده باشد. بنابراین آنچه که باید مورد توجه و حساسیت ما باشد این بعد از موضوع طرح دفاع موشکی آمریکاست و تدابیر خاص خود را می‌طلبد.