مصر و آینده پیش رو در گفتگو با کارشناس خاورمیانه

پایگاه بصیرت؛ گروه سیاست خارجی: مصر همچنان درگیر ناآرامی و اردوکشی خیابانی است و ارتش مصر بی پروا به سوی هواداران اخوان المسلمین آتش می گشاید تا جایی که تحلیل گران از بازگشت استبداد دوران مبارک سخن می گویند. در این شرایط عربستان و آمریکا تلاش خود را به کار بسته تا آینده مصر را تحت مدیریت درآورند و در این برنامه ارتش مصر نقش کلیدی برای آن ها دارد. چه کسانی در این اوضاع آشفته مصر پیروز خواهند شد؟ آیا درگیری های داخلی کاهش خواهد یافت؟ و...

دکتر سعدالله زارعی، کارشناس مسائل خاورمیانه، در گفتگو با پایگاه بصیرت به مسائل پیش رو و آینده مصر می پردازند:

بصیرت: با برکناری مرسی و تسلط ارتش بر اوضاع، شواهد گویای فعالیت جدی عربستان و آمریکا در مصر است. آیا می توان گفت در این شرایط جبهه غربی عربی دست برتر را در مصر دارد؟

دکتر زارعی: در مورد تحولات مصر نمی توان الان اظهارنظر قطعی کرد که چه کسی پیروز و چه کسی شکست خورده است. اساسا معلوم نیست که همه تحولات مصر پیروزی داشته باشد. نکته مهم این است که مصر در یک شرایط تغییر قرار دارد و صحنه تحولات مصر به یک نقطه روشن ثابتی نرسیده که بشود یک یا چند کشور یا یک یا چند جریان را به عنوان پیروز صحنه یا شکست خورده صحنه معرفی کرد. ارتش مصر هنوز نتوانسته بر اوضاع مسلط شود و اخوان المسلمین اگرچه از پست ریاست جمهوری خلع شده ولی هنوز در فضای مصر به عنوان یک جریان قدرتمند ایفای نقش می کند و صحنه تحولات مصر در حال حاضر تا حد زیادی تحت تأثیر رفتار این جریان قرار دارد. بحران مصر به سرعت حل نمی شود و به این زودی شرایط مصر یک شرایط عادی نخواهد شد. ضمن اینکه به این نکته هم باید توجه داشت که آن چیزی که در صحنه مصر در دراز مدت باقی می ماند نقش آفرینی و برنامه ارتش نیست. در حال حاضر هم غرب و کشورهای نظیر آمریکا و عربستان از توان زیادی برای اداره تحولات مصر برخوردار نیستند. کما اینکه شرایط مصر بعد از دو سال که از انقلاب گذشته هنوز به اطمینان نرسیده و آمریکایی ها نتوانسته اند اوضاع را آن گونه که می پسندند مدیریت کنند. بنابراین بسیار سخت است که بشود در حال حاضر از یک گروه داخلی یا خارجی به عنوان پیروز صحنه تحولات نام برد.

بصیرت: جنبش تمرد که سبب برکناری مرسی شد بیشتر متشکل از جوانان مصری است، اما به نظر می رسد اوضاع کنونی مصر موردنظر جوانان نبوده و خواسته های آن ها توسط ارتش مصادره به مطلوب شده است. نظر شما چیست؟

دکتر زارعی: همان طور که عرض کردم هنوز اوضاع مصر در سیطره و تسلط هیچ کس نیست که بشود گفت که چه کسی بر اوضاع مسلط و چه کسی از صحنه کنار رفته است. اما آن چیزی که مسلم هست که این است که در نقشه راه ارتش اختلاف نظری به وجود آمده و آن جریان اجتماعی که به عنوان پشتیبانی ارتش در صحنه تغییرات عمل می کردند با ارتش دچار اختلاف شدند. به طور مشخص جنبش تمرد که جریان اصلی تغییر30 ژوئن به حساب می آید، کشتارهای اخیر توسط ارتش را محکوم کردند و خواستار برکناری وزیر کشور شدند.

این نشان دهنده این است که به مرور اختلافاتی بین ارتش و جوانان جنبش تمرد و همین طور گروه های تشکیل دهنده جبهه انقاذ بروز کرده و ادامه خواهد یافت. این مسئله ارتش را در شرایط دشواری قرار می دهد، چرا که استفاده از اهرم زور بدون داشتن پشتیبانی اجتماعی عملا کار را بدتر می کند و اوضاع را بیشتر از دست ارتش خارج می کند.

بصیرت: در این شرایط می توان گفت مثلث ارتش، عربستان و آمریکا از اوضاع سوء استفاده کرده و مصر را درگیر جنگ داخلی کرده اند تا با یک مصر ضعیف مواجه باشند؟

دکتر زارعی: امریکایی و سعودی ها و ارتش گمان می کردند که می توانند شرایط مصر را تحت کنترل قرار دهند. آن ها از فضای اجتماعی و ناکامی هایی که دولت آقای مرسی پیدا کرده بود، سوء استفاده کردند. آنها فکر نمی کردند که اخوان المسلمین در برابر این برنامه مقاومت کند و در واقع علیرغم اینکه ارتش از زور استفاده می کند، اخوانی ها در صحنه باقی مانده اند. ارتش و آمریکا گمان می کردند که اخوانی ها یک اعتراض مسالمت آمیزی خواهند داشت و در نهایت هم کوتاه می آیند و ارتش می تواند با یک نقشه راه اخوانی ها را به حاشیه براند و حداقل برای چند دهه از نفوذ در قدرت منع کند و در نهایت هم جبهه غربی عربی که در دوره آقای حسنی مبارک مصر را در اختیار داشتند، بار دیگر بر اوضاع مسلط می شوند. ولی عملا شرایط این گونه پیش نرفت. اگر به اظهارنظر مقامات آمریکایی نگاه بیندازید مشخص است که عدم اطمینان در اظهارات آنها وجود دارد. مثلا آمریکایی ها در خصوص توسل بیشتر ارتش به خشونت نگران هستند و ارتش را از خشونت بیشتر پرهیز می دهند و همین طور آمریکایی ها فروش F16 را به مصر متوقف کردند و حداقل در شکل بیانی نگرانی خودشان را بروز دادند. این نشان دهنده این است که اوضاع تحت کنترل آمریکا یا عربستان یا ارتش یا ترکیبی از این ها نیست و لذا آمریکایی ها بیش از آنکه خشنودی یا پیروزی داشته باشند نگران هستند که مصر را کاملا از دست بدهند. شرایط هرج و مرج به نفع آمریکا نیست، چرا که در صورت هرج و مرج هیچ نیرویی نمی تواند کنترل اوضاع را بدست بگیرد و این برای رژیم صهیونیستی که مرز نسبتا طولانی و حساسی با مصر در صحرای سینا دارد می تواند نگرانی های زیادی را پدید بیاورد و لذا مسلما آمریکایی ها از هرج و مرج طولانی حمایت نمی کنند و خودشان را قادر به چنین صحنه یی نمی بینند.

بصیرت: با وجود درگیری های گسترده، آیا دولت موقت مصر خواهد توانست اوضاع را کنترل کند و انتخابات ریاست جمهوری برگزار شود؟ 

دکتر زارعی: من قبلا طی مقاله ایی نوشته بودم که اگر ارتش مصر طی دو هفته پس از برکناری مرسی نتواند اوضاع را به کنترل در بیاورد، مسلما در آینده هم نخواهد توانست که شرایط امنیتی مصر را کنترل کند. امروز نز��یک به 4 هفته از 11 تیر که زمان برکناری آقای مرسی بود، می گذرد و اوضاع مصر تحت کنترل در نیامده و به نظر من ارتش یا دولت منسوب به ارتش از این پس هم قادر نیستند که اوضاع مصر را تحت کنترل در بیاورند و این مسئله یی است که ناظران سیاسی را در مورد آینده مصر به هشدار وا داشته است.

بصیرت: چشم انداز پیش روی مصر چگونه ترسیم می شود؟

دکتر زارعی: مصر در حال حاضر فاقد نیرویی موازنه دهنده است؛ نه اسلام گراها با محوریت اخوان المسلمین از آن چنان اکثریت قاطعی در فضای مصر برخوردارند که بتوانند اوضاع را خاتمه دهند و نه ارتش از اعتبار و توانایی لازم برای خاتمه دادن برخوردار است. همچنین جبهه سکولار یا لائیک و غرب گرای مصر یا ترکیبی از سکولارها و غرب گراها و ملی گراها این ها هم از قدرت فائقه ایی برخوردار نیستند که بتوانند اوضاع را مدیریت کنند. آمریکایی ها در حال حاضر اگر چه بر ارتش مصر سیطره کامل دارند، ولی از تأثیرگذاری در فضای سیاسی اجتماعی مصر تا حد زیادی محروم هستند. بنابراین می توانیم در یک کلمه بگوییم که در حال حاضر مصر فاقد یک قدرت موازنه دهنده است. به همین دلیل هم من پیش بینی می کنم که بحران کنونی مصر مدت ها طول بکشد تا در نهایت یک سازوکاری برای حل و فصل مسائل در مصر پیدا شود. مسلما هزینه چنین شرایطی را بیش از همه توده های مردم خواهند داد.

با تشکر از دکتر زارعی که وقت خود را به ما اختصاص دادند.

تهیه و تنظیم: وحید قاسمی