نقش‌برجسته سپاه در بازسازی و سازندگی کشور

 پایگاه بصیرت، گروه اقتصادی/سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که در نخستین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی ایران تشکیل شد، برای ایفای نقش خود در نگهبانی از انقلاب و دستاوردهای آن با داشتن پشتوانه عظیم الهی و مکتبی و همچنین نیروی انسانی مخلص، فداکار و آگاه، انقلاب را همچون دژی نفوذناپذیر ساخته است. وظایف این نهاد انقلابی در اولین اطلاعیه شورای فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در شانزدهم اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۸ این گونه اعلام شده است:

کمک به اجرای امور انتظامی، امنیتی و کنترل تعقیب و دستگیری عناصر ضدانقلاب؛ مبارزه مسلحانه علیه جریان‌های مسلحانه ضدانقلاب؛ دفاع در برابر حملات و اشغال‌گری‌های عوامل یا قوای بیگانه در داخل کشور؛ همکاری و هماهنگی موثر با نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران؛ کمک در اجرای دستورات انقلاب اسلامی و دادگستری دولت جمهوری اسلامی؛ حمایت از نهضت‌های رهایی‌بخش و حق‌طلبانه مستضعفان جهان تحت نظارت مقام معظم رهبری؛ و کمک به پیشبرد طرح‌های عمرانی.سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، بعد از پایان جنگ تحمیلی علاوه بر فعالیت‌ها و مأموریت‌های رزمی، دفاعی و آموزشی، با تشکیل قرارگاه فرماندهی بازسازی خاتم‌الانبیاء، در عرصه سازندگی شرکت فعال دارد.اینک سپاه پاسداران در راه آبادانی و عظمت کشور اسلامی ایران، تمام تلاش خویش را به کار گرفته است تا در این میدان مقدس حضوری فعال و سازنده داشته باشد. امروزه در فعالیت‌هایی از قبیل سدسازی، راه‌سازی، کشاورزی، دامداری، طرح‌های آب‌رسانی و گازرسانی و احداث واحدهای مسکونی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نقشی فعال و پرثمر دارد.

محرومیت‌زدایی اولین ورود عمرانی سپاه

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در راستای اصول ۱۵۰ و ۱۴۷ قانون اساسی و مأموریت‌های محوله مبنی بر پاسداری از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن، وظیفه خود می‌داند که ساخت و توسعه و عمران کشور را با همکاری مردم انجام دهد و به اصولی از قانون اساسی پاسخگو باشد.با حراست از دستاوردهای انقلاب اسلامی در اوایل انقلاب و همچنین حضور فعال در دوران دفاع مقدس، خدمات سپاه و نقش موفق و تأثیرگذار این نهاد انقلابی در پیروزی‌های جنگ برای مردم و مسئولان کاملاً ملموس و به اثبات رسیده بود، در دوران پس از جنگ نیز می‌بایست این قابلیت‌ها به نحوی مورد استفاده قرار گیرد و میزان تأثیرگذاری سپاه در صحنه‌های داخلی و خارجی نشان داده شود، مشارکت و همکاری با دولت در امر عملیات مردم‌یاری، بازسازی و سازندگی یکی از عرصه‌ها برای حفظ این وضعیت محسوب می‌شود.صاحب‌نظران و ناظران حوادث و بحران‌ها و تهاجم نظامی دشمن علیه کشور اذعان می‌دارند که سپاه در این دوران چه اقدامات مثبتی انجام داده و اثرات پایداری از خود به جای نهاده است و این، حرکتی است که همچنان ادامه دارد. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با همکاری برخی از نهادها و موسسه‌های دولتی، عملیات مردم‌یاری را از سال ۱۳۵۹ به‌ویژه در شمال غرب آغاز کرد و آن را بیش از یک دهه استمرار بخشید. در این راستا، اصولی به شرح زیر برای انجام کار تعیین شد و حرکت بر همین اساس شکل گرفت.

اصول مورد نظر:

۱- موضع نگرفتن در برابر فرهنگ قومی و مذهبی مردم و اجتناب و احتراز از تحقیر هویت فرهنگی و مذهبی آنان.

۲- گسترش اخوت، وحدت اسلامی، پرهیز از تفرقه و یاری کردن مردم براساس تعالیم اسلامی.

۳- تفکیک صف مردم از صف ضدانقلاب توأم با عطوفت و مهربانی هرچه بیشتر نسبت به مردم مسلمان.

مردم‌یاری سپاه با پیروی از اصول ذکر شده و با همکاری نهادهایی همچون جهاد سازندگی و سایر دستگاه‌های مسئول و با فعالیت‌های متنوع و متعدد به سامان رسید که در ادامه به بخشی از آن اشاره خواهد شد:

الف) عملیات مردم‌یاری در دهه اول

۱- تلاش برای کاهش میزان بی‌سوادی؛ در این رابطه با همکاری وزارت آموزش و پرورش سربازان واجد شرایط از سوی سپاه جذب و پس از اقدامات آموزشی و توجیهی با آمادگی لازم، راهی مناطق روستایی، محروم و ناامن می‌شدند و بدین ترتیب در امر مبارزه با بی‌سوادی و یا با سواد کردن فرزندان این مرز و بوم تلاش خوبی در قالب طرحی به نام سرباز معلم صورت گرفت.

2- اقدامات بهداشتی و درمانی؛ بهداری سپاه در جهت امور بهداشتی و درمانی مردم در مناطق محروم در حین پاکسازی مناطق عملیاتی، اقدامات موثری را اجرا می‌کرد و همگام با این اقدامات، سایر نهادها، این امر را توسعه می‌دادند و زمینه جذب مردم بیشتر فراهم می‌شد.

۳-تلاش‌های فرهنگی؛ در این دوران سپاه تلاش‌های فرهنگی و تبلیغی گسترده و فراوانی با همکاری افراد بانفوذ منطقه انجام ‌می‌داد و تمامی این حرکات موجب افزایش اعتماد و محبت متقابل مردم و سپاه می‌گردید. این رویه عطوفت‌آمیز و توأم با پذیرش مردم سبب می‌‌شد که با دعوت مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران برای همکاری افراد بومی، حتی عناصر فریب‌خورده و شورشگر در نهایت تسلیم شوند و صدها نفر از ضدانقلاب‌ها مجدداً به دامن پر رأفت نظام اسلامی بپیوندند و خودشان به مبلغان نظام مقدس جمهوری اسلامی تبدیل شوند.میزان رضایت مردم مناطق مختلف کشور به‌ویژه مناطق شمال‌غرب از عملکرد سپاه در دوران بحران و جنگ، موجب تقویت پیوند و انسجام مردم با نهادهای انقلاب اسلامی و در نهایت دولت اسلامی شد. روحیه جدایی‌طلبی، کمرنگ‌تر و وحدت، همدلی، صفا و صمیمیت، بیشتر شد. بنابراین جامعه عملکرد این نهاد مردمی و انقلابی را مثبت و رضایت‌بخش دانست و به تعبیر دیگر با درک این واقع��ات، باور کرد که سپاه به‌خوبی توانسته در توسعه و آبادانی کشور، کمک به ریشه‌کنی بی‌سوادی، توسعه فرهنگ انقلابی، از بین بردن عقب‌ماندگی‌ها و رفع محرومیت‌ها سهیم باشد.آشکار است که اقدامات و فعالیت‌های سپاه در دهه اول انقلاب اسلامی ایران موجب نگرش مثبت مردم در مناطق محروم به‌ویژه در شمال‌غرب شد و همزمان رابطه متقابل سایر مردم ایران با این مناطق به‌ویژه در مناطق کردنشین سبب تقویت وجوه مشترک فیمابین شد و این نکته بیانگر آن است که انقلاب و جامعه اسلامی به‌عنوان ولی‌نعمتان نظام، همچنان نیازمند این نوع تعاملات اصولی، منطقی و صحیح با مردم فهیم و بزرگوار است.

۴- واحد مهندسی؛ واحد مهندسی سپاه در حین عملیات‌ها، برای استقرار پایگاه‌های عملیاتی و همچنین رسیدن به مناطق دور از دسترس، صدها کیلومتر جاده روستایی را احداث می‌کرد که ضمن ایجاد امنیت، مورد استفاده مردم هم قرار می‌گرفت. همچنین واحدهای مهندسی با رسیدن به روستاها در جهت جلب رضایت عمومی مردم و رفع یا کاهش مشکلات عمومی، اقدامات دیگری از جمله تأمین منابع آب آشامیدنی، ترمیم مساجد، مدارس و امثال آن انجام می‌دادند. به همین دلیل نه‌تنها مردم از این حرکات خوشحال بودند بلکه به این ترتیب زمینه ایجاد امنیت بیشتر نیز فراهم می‌شد.

ب) بازسازی و سازندگی

بر همین اساس، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی پس از تأیید و تصویب مقام معظم رهبری و فرمانده کل قوا برای همکاری بیشتر با دولت، با اعتقاد به اثربخشی این اقدامات و با توجه به تجارب کسب شده در دوران دفاع مقدس، با تمام توان به حرکت خود در این زمینه ادامه داد و سرانجام در چهارچوب اصل ۱۴۷ قانون اساسی، نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران به منظور مشارکت در اجرای برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دولت جمهوری اسلامی ایران در زمان صلح، با حفظ آمادگی رزمی، به صورت مجری طرح، پیمانکار و مشاور، به طور جدی وارد عرصه سازندگی و محرومیت‌زدایی و بازسازی آسیب‌ها و خرابی‌های ناشی از تهاجم گسترده دشمن به تأسیسات و شهرها شد. این مأموریت با کمک به مردم در حوادث غیرمترقبه، امور بهداشتی و همچنین بازسازی مناطق عملیاتی شروع شد و به‌تدریج با پذیرفتن مسئولیت اجرای انواع پروژه‌های کوچک و بزرگ ملی و منطقه‌ای که بعضاً برای اولین بار از سوی نیروهای متخصص سپاه صورت می‌گرفت، توسعه یافت، به‌گونه‌ای که امروزه دستاوردهای این حرکت مقدس و ارزشمند که در ادامه به مصادیقی از آن اشاره خواهد شد، برای همگان انکارناپذیر است.

قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء(ص) سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز در راستای مأموریت دفاع از دستاوردهای انقلاب اسلامی و توسعه همه‌جانبه کشور، به عنوان یک رده تخصصی و مجهز، همگام با سایر رده‌های سپاه از جمله بسیج که مأموریت‌هایی مانند: طرح واکسیناسیون فلج اطفال، مأموریت‌های امدادی در حوادث غیرمترقبه، بیمه روستاییان، آمارگیری اماکن مذهبی و اجرای طرح‌های بسیج سازندگی در شهرها و روستاها افتخار آفریده است. فعالانه وارد عرصه سازندگی شد و تا پایان سال ۱۳۸۵ با اجرای بیش از ۱۵۸۰ طرح بزرگ ملی و استانی در گرایش‌ها، رشته‌ها و زمینه‌های مختلف مانند: سدسازی، ساخت بندر، اسکله و موج‌شکن، ساخت سازه‌های شناور، احداث شبکه‌های آبیاری، زهکشی و کانال‌های انتقال آب، احداث حوضچه‌های ساخت و تعمیر کشتی و سایر سازه‌های دریایی، ساخت تجهیزات مهندسی، ساخت تصفیه‌خانه فاضلاب، احداث انواع خطوط انتقال آب، نفت و گاز، ساخت مخازن نفت و آب، تونل و سازه‌های زیرزمینی، بناهای مسکونی و اداری، راه‌سازی، معدن، خدمات حمل‌ونقل دریایی و زمینی، کشاورزی، خدمات مهندسی و مشاوره‌ای و پذیرش کار در رشته‌های جدید مانند ساخت پتروشیمی و پالایشگاه، کمک به دولت جمهوری اسلامی و خدمت به مردم در این زمینه را هدف خود قرار داده است. ارزیابی نتایج و دستاوردهای این حضور مبارک، بیانگر نکات مثبت فراوانی است که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفته باشد. کسب این دستاوردهای ارزشمند، مرهون حضور و تلاش همه‌جانبه و مخلصانه نیروهای سپاه و بسیجیان ایثارگر بوده که می‌توان آن را در چند بخش جداگانه به شرح ذیل مورد توجه قرار داد:

۱) دستاوردهای درون سازمانی شامل مواردی مانند: افزایش و ارتقای توان رزمی و دفاعی، کسب و ارتقای دانش فنی جدید و به‌روز، رشد کیفی توان مدیریت فنی و تخصصی، اثبات کارآمدی مجموعه سپاه به‌عنوان نهادی چندمنظوره و خدمتگزار در عرصه‌های مختلف، توسعه و تقویت ساختار و سازمان، تربیت نیروی انسانی مجرب و متخصص، دستیابی به جدیدترین ماشین‌آلات و تجهیزات مهندسی و تأمین بخشی از هزینه‌های دفاعی.

۲ ) دستاوردهای برون سازمانی شامل مواردی مانند: کمک به دولت در اجرای بخشی از نیازهای عمرانی، صنعتی، کشاورزی و مشاور فنی؛ کاهش اتکا به شرکت‌های خارجی و فراهم کردن شرایط برای ورود به عرصه‌های جدید تجربه نشده؛ ایجاد فرصت برای رشد و شکوفایی دستگاه‌های ذی‌ربط به‌ویژه در بخش خصوصی؛ توسعه و تقویت زیرساخت‌های عمرانی و صنعتی کشور؛ احیا و توسعه زمین‌های کشاورزی؛ کمک به تقویت و توسعه امنیت ملی به‌ویژه در مناطق مرزی و دور افتاده از طریق مشارکت دادن اهالی بومی در اجرای پروژه‌ها؛ ارتقا و ترویج فرهنگ کار و تلاش در جامعه؛ کمک به رفع محرومیت‌ها و تقویت و ارتقای سطح رفاه عمومی؛ کارآفرینی و کمک به توسعه اقتصادی و رشد سطح معیشتی مردم.

بدیهی است که کسب این دستاوردها، از آنچنان اهمیتی برخوردار بوده که نگرانی و خشم دشمن را در پی داشته و او را وادار ساخته تا به هر شگردی حتی نسبت به اتهام تروریسم، برای تخریب چهره خدمت‌گزار سپاه رو آورد، اما اگر آنان این حرکت مقدس را تروریسم معرفی می‌کنند، باید بدانند که سپاه با تقویت و توسعه حضور خود در خدمت به امت اسلامی، به‌دنبال عصبانیت بیشتر آن‌ها است و به فرموده شهید بزرگوار آیت‌الله بهشتی که فرمودند: «آمریکا، از دست ما عصبانی باش و از این عصبانیت بمیر»، پیوسته به این تلاش افزوده و هر روز به این مسئله می‌اندیشد که چگونه و با چه روشی دامنه تشعشع نورانی برکات انقلاب اسلامی را به اقصی نقاط کشور و جهان گسترش دهد و به همین دلیل، خدمت‌گزاری به مردم و دولت اسلامی را برای خود یک افتخار می‌داند.

همه فعالیت‌های مثبتی که قرارگاه خاتم انجام داده است بر اساس گردش کار و سلسله مراتب و ضابطه‌مندی بوده است که در همان ابتدا از سوی سپاه صورت گرفت و در این راستا هم تلاش کرد که واقعاً خدمت کند، کادرسازی انجام دهد، به زیربناسازی بپردازد و حتی‌الامکان رقیب شرکت‌های خارجی باشد. اینکه الآن سپاه در سدسازی، تونل‌سازی و... به مرحله توانمندی و قدرتمندی رسیده است، ناشی از این ضابطه‌‌مندی است.

سپاه و اجرای طرح‌های بزرگ اقتصادی و ملی

اولین بار هاشمی رفسنجانی، درخواست آغاز فعالیت‌های اقتصادی سپاه پاسداران را مطرح کرد. به گفته محسن رضایی پس از پایان جنگ، رئیس‌جمهور وقت، از سپاه پاسداران درخواست کرد تا فعالیت‌های نظامی خود را به حوزه سازندگی انتقال دهد. هاشمی رفسنجانی در جایی عنوان کرده بود سپاه باید وارد فعالیت‌های ساختمان‌سازی شود تا نوسازی کشور با سرعت بیشتری پیگیری شود. مرحله اولیه تأسیس قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء هم در همین دوره آغاز شد. هاشمی اعتقاد داشت سپاه می‌تواند بخش مهمی از امور اقتصادی را برعهده گیرد. فرمانده سابق قرارگاه سازندگی خاتم هم در این مورد می‌گوید: «قرارگاه خاتم حاصل تجربیاتی است که در دوران دفاع مقدس به دست آوردیم و ما با توجه به شاخص‌های مهمی که در سازندگی کشور مورد نیاز است، آماده‌ایم هر جایی که نیاز به کمک برای آبادانی و عمران کشور داشته باشد، به میدان بیاییم.»

علت ورود سپاه به طرح‌های بزرگ ملی تمامی مسئولان رده بالا و حتی میانی سپاه پاسداران در مورد دلایل فعالیت اقتصادی سپاه پاسداران یک نظریه مشخص را مطرح می‌کنند. آنها بارها اعلام کرده‌اند سپاه وارد طرح‌هایی می‌شود که بخش خصوصی کشور توان اجرای آن را ندارد. به گفته مسئولان سپاه، این نهاد نظامی با انگیزه سازندگی و خدمت‌رسانی وارد فضای اقتصادی کشور شده است. حضور سپاه براساس همین گفته‌ها، در مناطق محروم هم صورت می‌گیرد. در پایگاه اینترنتی رسمی قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء، بخشی به عنوان «خدمت‌رسانی به مناطق محروم» هم قرار گرفته است. حجت‌الاسلام سعیدی نماینده ولی فقیه در سپاه پاسداران در گفت‌وگویی که پایگاه اینترنتی فرارو منتشر کرده، در این مورد می‌گوید: «متأسفانه یکی از شیوه‌های تخریب سپاه طرح همین مسائل است. یعنی در واقع معکوس جلوه دادن برخی اقدامات سازنده سپاه. اصولاً ورود سپاه در عرصه‌های اقتصادی، جزو مأموریت‌های ذاتی سپاه بوده است. در دوران پس از جنگ کشور به شدت نیاز به سازندگی عمران و آبادانی و ترمیم زیرساخت‌ها داشت و رئیس دولت وقت (آیت‌الله هاشمی رفسنجانی) از رهبر معظم انقلاب درخواست کردند که بخشی از توان مازاد سپاه به کمک دولت بیاید که مورد موافقت ایشان هم قرار گرفت و سپاه وارد عرصه‌های اقتصادی یا بهتر بگویم سازندگی شد.» ایشان می‌افزاید: «هر کشوری پس از فروکش کردن آتش جنگ اگر نتواند ویرانی‌های خود را بازسازی کند، با چالش‌های جدی مواجه خواهد شد. بر این اساس، سپاه در راستای پاسداری از انقلاب، وارد عرصه‌های سازندگی شد و الحق و الانصاف توانست گام‌های بزرگی را در این زمینه بردارد و حتی پروژه‌های سنگینی را که شرکت‌های خصوصی از انجام آن عاجز بودند، سپاه آنها را به انجام رسانید. بعضاً در این رابطه گرفتار جنگ روانی هستیم و گفته می‌شود به چه دلیل سپاه وارد این عرصه می‌شود و چرا با بخش خصوصی رقابت می‌کند؟ شاید در زمانی، دایره پروژه‌های سپاه گسترده بود و برخی پروژه‌ها را بخش خصوصی اداره می‌‌کرد، اما اکنون با بررسی‌هایی که انجام داده‌ام به این نتیجه رسیدم که پروژه‌هایی که سپاه در دست می‌گیرد، پروژه‌هایی است که بخش خصوصی با آن امکان رقابت ندارد و یا کمتر وارد این عرصه می‌شود. یکی از مسئولان قرارگاه سازندگی گزارشی را ارائه داد که طبق آن، یکی از شهرهای استان کرمان وضعیت اسفباری داشت و با انجام کارهای عمرانی از سوی سپاه اکنون این شهر دارای مدرسه، جاده و امکانات بهداشتی است. متأسفانه زبان برای گفتن و قلم برای تبلیغات سپاه وجود ندارد تا به اطلاع مردم و جامعه رسیده شود. اهالی قلم باید این موضوعات را به تحریر درآورند.» واقعیت این است که سپاه پاسداران براساس وظایف قانونی خود و در راستای حفظ نظام، موضوع توسعه و عمران کشور را مدنظر قرار داده و پیشگام اجرای پروژه‌های عظیم و بزرگی شده که نه‌تنها شرکت های داخلی که حتی خارجی و بین‌المللی نیز جرئت انجام برخی از آنان را ندارند و حتی پروژه‌هایی را در مناطقی برعهده می‌گیرد که به لحاظ امنیتی مشکل داشته و هیچ شرکت خصوصی حاضر نیست آن‌پروژه‌ها را در آن مناطق انجام دهد. قطعاً ساخت‌‌وساز و عمران کشور رضایت مردمی را به دنبال داشته که مهمترین پشتوانه نظام بوده و هستند و همین مسائل، دشمنان داخلی و خارجی را وادار می‌کند که هر از چندگاهی به این نهاد تأثیرگذار حمله کنند و آن را به دخالت در اقتصاد متهم کنند. حال آنکه دولت‌ها به‌ویژه پس از جنگ همواره متقاضی و درخواست‌کننده اصلی ورود سپاه به ساخت پروژه‌های بزرگ ملی بوده و هستند.