داعش بعد از عراق، سوریه و لبنان به سراغ عربستان می رود

پایگاه بصیرت؛ گروه بین الملل: صحنه خاورمیانه چند سال است که درگیر فعالیت های تروریستی القاعده و گروه های سلفی است. در حال حاضر این گروه ها دامنه فعالیت های خود را از سوریه به عراق و لبنان نیز گسترش داده و با برخورداری از حمایت همه جانبه عربستان، مردم بی دفاع این کشورها را به خاک و خون می کشند. در هفته قبل گروهک داعش، وابسته به القاعده، استان الانبار عراق را صحنه فعالیت های تروریستی خود قرار داد و با وجود عملیات ارتش عراق، این گروه همچنان در قسمت های مختلف عراق فعالیت می کند. با توجه به این وضعیت و نیز احساس ترس اروپا و آمریکا از گسترش تروریسم سلفی به کشورهای قاره سبز، چشم انداز فعالیت سلفی­های تروریسم در منطقه چگونه است؟ آیا غرب برای تحت فشار قراردان عربستان جهت عدم حمایت از این گروه ها تلاش خواهد کرد؟ دولت عراق تا چه اندازه توان مهار فتنه داعش را دارد؟ گروه های تکفیری در لبنان چه اهدافی را دنبال می کنند؟

مسعود اسداللهی، کارشناس مسائل خاورمیانه در گفتگوی مفصل با خبرنگار گروه بین الملل بصیرت به این سؤالات پاسخ می دهند:

بصیرت: با توجه به گسترش اقدامات تروریست های سلفی در منطقه از جمله سوریه، لبنان و عراق، چه بازیگران و با چه اهدافی از این فعالیت ها حمایت می کنند؟

اسداللهی: ما در سال‌هاي اخير شاهد رشد گرايش‌هاي سلفي ـ تكفيري در منطقه بوديم، به خصوص در ده سال اخير كه آمريكايي‌ها با استراتژي اشتباه خود فكر مي‌كردند با يك حمله سريع به عراق و سرنگون كردن صدام مي‌توانند نه تنها عراق بلكه كل منطقه خاورميانه را تحت سيطره يك جانبه خودشان در بياورند، اما عكس اين تصور اتفاق افتاد به اين معنا كه هرج و مرج بر صحنه خاورميانه حاكم شد. موج بيداري اسلامي باعث شد كه بعضي از زمامداران عرب سقوط كنند، اما در پي سقوط آن ها هنوز ثبات سياسي لازم ايجاد نشده و كشورهایي مثل مصر، تونس، ليبي و يمن شاهد بي‌ثباتي گسترده بودند و تحولات سوريه كه منجر به يك جنگ تمام عيار شده است. در چنين وضعيت بي‌ثباتي، محيط براي رشد عناصر تكفيري ـ وهابي كه ماهيت تروريستي دارند، بسيار فراهم شده و ما شاهد آن هستيم كه تقريبا در صحنه‌اي از منطقه خاورميانه عربي نيست كه اين عناصر وجود نداشته باشد.

البته ريشه‌هاي تفكري اين افراد و گروه‌ها به قرن‌ها قبل برمي‌گردد، يعني ما از صدر اسلام، از زماني كه خوارج پيدا شدند تا الان، شاهد اين نوع تفكر بسيار افراطي، خشن، سطحي و قشري بوده ايم، به خصوص اين كه در مذهب اهل سنت گرايش حنبلي‌ وجود دارد كه ريشه تفكر سلفي‌گري در اين مذهب است و بعد از آن افرادي مثل ابن تيميه يا محمدبن عبدالوهاب آمدند و اين تفكر را تئوريزه كردند كه ما مذهب وهابي‌گري را در قرن‌هاي اخير شاهد بوديم. در قرن معاصر پیروان تفكر وهابي و تكفيري چندين بار به شهرهاي مقدس شيعه به خصوص كربلا و نجف حمله كردند و بارگاه ائمه شيعه را تخريب كردند. بنابراین قبل از اسرائيل و آمريكا اين تفكر وجود داشته و رشد كرده است، اما در سال‌هاي اخير از يك طرف با نفوذ دستگاه‌هاي امنيتي غربي و عربي در اين گروه‌هاي افراطي، این دستگاه ها به اين گروه‌ها خط دادند و اين ها را در جهت منافع خودشان به کار گرفتند.

بصیرت: نقش رژیم صهیونیستی در این زمینه چیست؟

اسداللهی: افراد وابسته به تفکر افراط گرایی به راحتي می توانند تحت تاثير تفکرات امنیتی قرار گيرند به این معنا که دستگاه‌هاي امنيتي در ميان آن ها به راحتي نفوذ می كنند، چرا که این ها افرادي داراي تفكر سطحي هستند و در واقع عدم كاربرد عقل در تفکرات و رفتار آن ها منجر به این مسئله می شود. چنين افرادي را به راحتي مي‌توان خط داد، بدون آن كه متوجه باشند. در زماني كه ارتش شوروي به افغانستان حمله کرد و آنجا را اشغال نمود، آمريكايي‌ها براي مبارزه با شوروي به جاي اين كه نيروهاي خودشان را وارد کنند و خاطره جنگ ويتنام تكرار شود، از اين گروه‌های سلفی به شکل تسليحاتي، مالي و سياسي ـ اطلاعاتي حمايت كردند و آن ها را در خط مقدم قرار دادند. آمریکائی ها با این کار علاوه بر اين كه ارتش شوروی را شكست دادند، در ميان اين گروه‌ها نفوذ كردند. درست است كه بعدها اين گروه‌ها چرخش داشتند و به منافع غربي‌ها حمله كردند، اما در هر صورت شكي نيست كه آمريكايي‌ها در آن ها نفوذ دارند و اسرائيلي‌ها هرجا که آمريكايي‌ها باشند، آن ها نیز حضور دارند و از نفوذ آمريكايي‌ها برای توسعه نفوذ خود استفاده مي‌كنند،  به خصوص این که در همسایگی فلسطين اشغالي كشورهاي مانند مصر (منطقه صحرای سینا)، اردن ( منطقه زرقا در شمال اردن) و سوريه وجود دارد كه مركز اين نوع تفكرات سلفی و وهابی است.

 بنابراين براي صهیونیست ها خیلی مهم است كه در ميان سلفی ها نفوذ كنند و مانع گرايش آن ها جهت حمله به اسرائيل شوند و هم از وجود آن ها برای حمله به دشمنان اسرائيل استفاده كنند، در این جهت شاهد هستيم که سلفی ها به يكي از دشمنان بزرگ حزب‌الله لبنان تبدیل شده اند و با حمله به حزب‌الله از راه عملیات انتحاري در مناطق شيعه‌نشين لبنان و نیز حمله به سفارت جمهوری اسلامی ایران، بزرگترين كمك را به صهیونیست ها مي‌كنند، بدون اين كه اسرائيل بخواهد خودش درگير شود، سلفی ها دارند اهداف این رژیم را تامين مي‌كنند.

بصیرت: به نظر می رسد کشورهای اروپایی و آمریکا از تو��عه تروریسم سلفی احساس خطر کرده اند. باتوجه به نقش فعال عربستان در اقدامات تروریستی و نیز وابستگی عربستان به آمریکا، آیا کاخ سفید، سعودی ها را برای دست کشیدن از این حمایت ها تحت فشار قرار خواهد داد؟

اسداللهی: درست است، به اين معنا كه غربي‌ها اطلاعات دقيقی از این گروه ها جمع‌آوري كردند و آمار تقريبا دقيقي از آن ها در سوریه به دست آورده اند و فهمیدند که جوانان مسلمان عرب تبار که شهروند كشورهاي اروپايي هستند، اين ها در چارچوب همين گروه‌هاي تكفيري با ارتش سوريه جنگ مي‌كنند. تجربه‌ افغانستان نشان داد كه وقتي تعدادي از این سلفی ها زنده بمانند، آن ها به كشورهاي مبدا خودشان برمي‌گردند و بعد مشكلات امنيتي بسیار بزرگی در اين كشورها ایجاد مي‌كنند، بنابراين آمريكا و اروپا از اين مسئله نگراني عمده دارند و آن را به عنوان يك خطر بالقوه‌ايي كه هر آن بالفعل خواهد شد، تلقي مي‌كنند و بنابراین اولويت الان آن ها در سوريه، مبارزه با تروريسم شده است، تا اينكه بخواهند دنبال سرنگوني نظام در سوريه باشند. آمریکا و اروپا متوجه شدند كه با سرنگوني نظام در سوریه، دشمني تربيت مي‌شود و آماده مبارزه با اروپا مي‌شود، كه خطرناك تر است، بنابراين اين نگراني باعث شده كه غرب يك در موضوع بحران سوريه تجدیدنظر کند.

اما در خصوص اين كه فشار بیاورند به عربستان، شاهد هستيم كه براي اولين بار در تاريخ روابط عربستان و آمريكا تنش بين دو كشور به وجود آمده است. به خاطر اين كه دولت فعلي عربستان به خصوص افراد تندرویی مثل بندر بن سلطان مي‌خواهند به هر طريق ممكن، تحولات در منطقه خاورميانه را به نفع خودشان تغيير بدهند. آن ها مايل هستند كه در عراق نظام سياسي بعد از صدام را دوباره سرنگون كنند و نظامي را بر سر كار بياورند كه دوباره اقليت اهل سنت عراق بر آن حاكم باشد. در سوريه نیز چند سال است که می خواهند بشار اسد را سرنگون كنند تا به جریان مقاومت ضربه كاري وارد كنند، همچنين در لبنان به دنبال اين هستند كه حزب‌الله را از گردونه خارج كنند و يك دولتي را كه كاملا تحت سيطره عربستان باشد، بياورند. در مصر ما شاهد اين هستيم كه دشمني بسيار آشكار بين عربستان و اخوان‌المسلمين وجود دارد. در تونس، ليبي و يمن سياست‌های عربستان با سياست آمريكا در شرايط فعلي تطابق ندارد. در حال حاضر اولويت آمريكايي‌ها مبارزه با تروريست است، در حالي كه اولويت عربستان در حمايت از اين گروه های تروريستي با انواع کمک های مالی است. این اقدامات از ديد آمريكا پنهان نيست، بنابراين شاهد تنش در روابط آمريكا و عربستان هستيم، به خصوص اين كه عربستان فكر مي‌كرد بعد از قضيه سلاح‌هاي شيميايي در سوريه، حمله آمريكا به سوريه قطعي خواهد بود و بر اساس اين استراتژي تمام برنامه‌هاي خودش را هماهنگ كرده بود و فكر مي‌كرد نظام سوريه در عرض چند روز سقوط خواهد كرد و كل سوریه و لبنان در حاكميت عربستان قرار خواهد گرفت، اما چنين اتفاقي نيفتاد و در واقع آرزوهاي عربستان بر باد رفت. از آن به بعد عربستان به صورت ديوانه‌وار و انتحاري در سياست خارجي خود عمل مي‌كند.

همچنین الان موضوع ژنو 2 مطرح است و آمريكا روسيه تلاش مي‌كنند كه اين كنفرانس را برگزار كنند، اما يكي از مخالفين عمده اين كنفرانس عربستان است كه مخالفين نظام سوريه را تحت فشار قرار داده تا در كنفرانس شركت نكنند، بنابراين قابل پيش‌بيني است كه تنش بين عربستان و آمريكا افزايش پيدا كند.

بصیرت: نگاه ترکیه به گسترش فعالیت تروریست های سلفی در منطقه چیست؟

اسداللهی: ترك‌ها به خاطر استراتژي اشتباهي كه در پيش گرفتند يكي از بزرگترين بازندگان تحولات سوريه هستند. آن ها فكر مي‌كردند كه بشار اسد سرنگون مي‌شود و اخوان‌المسلمين قدرت را در دست خواهد گرفت و به همين خاطر تمام پل‌هاي پشت سر خودشان با نظام سوريه را خيلي سريع ويران كردند و مرزهاي خودشان را باز كردند و امكانات و تسليحات را در اختيار هر فرد مسلحی با هر گرايشي قرار دادند تا از مرز ترکیه وارد سوریه شوند، اما مدتي طول نكشيد كه متوجه شدند كه چه خطري را در کنار مرزهاي خودشان ایجاد کرده اند که بعد می تواند امنيت ملي تریکه را با خطرات بزرگی مواجه کند. ترک ها الان كه متوجه شدند نظام در سوريه قوي‌تر از آن است كه بتوانند آن را سرنگون كنند و از طرف ديگر متوجه شدند كه آن گروه‌هايي كه آنها فكر مي‌كردند می توانند زمام امور را در سوریه برعهده بگیرند، یعنی اخوان‌المسلمين يا شخصیت های لائيك كه در معارضين سوريه وجود داشتند، متوجه شدند ضعيف‌تر از آن هستند كه رهبري مخالفين سوريه را برعهده بگيرند و عملا القاعده و گروه‌هاي سلفي ـ تكفيري تبديل به قوي‌ترين گروه های مخالفین در کنار معارضين سیاسی در سوريه شدند و البته ترك ها خيلي دير متوجه اشتباه خود شدند، اما عملا هنوز تغيير لازم را در سياست هاي عملي خودشان در قبال سوريه ایجاد نكرده اند.

بصیرت: در مورد ناآرامی ها عراق، نوری مالکی در سخنانی از تصمیم داعش و یک کشور عربی حوزه خلیج فارس برای تشکیل دولت مستقل در استان الانبار عراق پرده برداشت. آیا این دولت عربی، عربستان است؟

اسداللهی: به احتمال قريب به يقين این کشور عربستان است، چون می بینیم که الان عربستان بيشترين دشمني با دولت عراق را دارد، یعنی از ابتداي نظام صدام كه در عراق سرنگون شد تا الان، دولت عربستان نظام جديد عراق را به رسمیت نشناخته است و تمام تلاش خودش را به كار گرفته كه نه تنها دولت مالكي، بلکه این نظام جديدي كه بر عراق حاکم است را سرنگون كند و وضعیت را به قبل از ثبات برساند، بنابراين طبيعي است که عربستان كمك‌هاي تسليحاتي، مالي و سياسي را به گروه‌هاي مخالف مالكي ارائه مي‌دهد و در نتیجه این کمک ها الان گروهک داعش که بخشی از القاعده تلاش مي‌كند تا مناطق غرب عراق كه سني‌نشين است را تحت سيطره خودش قرار دهد و تا فرصتی را برای حاکمیت خود در تمام مناطق شمال سوريه ايجاد كند. در واقع داعش ادعای دولت اسلامي در عراق و شام را دارد که منطقه ای است که از فلوجه در 60 كيلومتري غرب بغداد شروع مي‌شود و تا شمال سوریه و طرابلس در شمال لبنان ادامه دارد. و عربستان هم به طور مستقیم و غيرمستقيم از این گروه های سلفی- تکفیری حمايت مي‌كند.

اما نکته مهم این است که خود عربستان هم با القاعده درگير است، اما متاسفانه تعصب كوري كه دولت عربستان دارد سبب شده تا به امنیت ملی خودش هم لطمه مي‌زند. چون داعش عربستان را هم به رسميت نمي‌شناسد و همه را تكفير مي‌کند، بنابراين كمك عربستان به اين گروه، به معنا نیست که دشمني آن ها با عربستان به دوستی ختم شود و داعش اگر موفق شوند خود را در عراق، سوریه، لبنان و بعد اردن تثبیت کند، در ادامه به سراغ عربستان هم خواهند رفت.

بصیرت: چشم انداز نا آرامی ها در عراق چگونه است؟ دولت مرکزی عراق تا چه اندازه از توان مهار فتنه گروه های تروریستی و ارتجاع عربی  برخوردار است؟

اسداللهی: برخورد با پدیده گروه های سلفی ـ تکفیری موضوعی است که از عهده هیچ کشوری به تنهایی بر نمی آید. این تروریست ها به علت این که جنگ چریکی و شهری رادنبال می کنند و عناصر مسلحی از تمام نقاط جهان به آن می پیوندند، واقعا مبارزه و مقابله با این گروه ها یک همکاری منطقه ایی و بین المللی را می طلبد. دولت مالکی انتظار داشت بر گروه هایی که عناصر آن از چچن، افغانستان، پاکستان و حتی اروپا و شمال آفریقا می آیند، می تواند به تنهایی بر آن ها پیروز شود، اما شاهد بودیم که در چند روز اخیر، داعش بسیاری از شهرها را تصرف کرد، ولی نکته امیدوار کننده این بود که عشایر اهل سنت عراق در الانبار حاضر به همکاری با داعش و القاعده نشدند و بلکه با این گروه مبارزه کردند و موفق شدند و در بعضی از نقاط به خصوص در شهر الرمادی این گروه را شکست دادند و دوباره شهر به تصرف نیروهای دولتی درآمد و این نقطه قوتی است که اگر نوری مالکی روی آن کار کند و موفق شود بین عشایر اهل سنت عرب در استان الانبار هماهنگی ایجاد کند، ارتش می تواند موفقیت های خوبی بدست آورد، اما این به معنای پایان داعش و القاعده در عراق نخواهد بود. باید با همکاری بین المللی و منطقه ای راه های تدارکاتی این گروه از ترکیه، اردن و از شمال لبنان و مناطق مختلف دیگر بسته شود.

بصیرت: عربستان چه اهدافی را در حمایت از تروریسم در لبنان دنبال می کند؟

اسداللهی: عربستان با تمام تحولاتی که در سال های اخیر در جهان عرب اتفاق افتاده مخالف است و می خواهد وضعیت را به قبل از این تحولات برگرداند تا سیطره انحصاری خودش را بر منطقه حاکم کند و خود را رهبر جهان عرب و جهان اسلام معرفی کند. در سه سال پیش شاهد بودیم که دولت سعد حریری که وابسته به عربستان است، کنار رفت و دولت دیگری بر سر کار آمد. در لبنان که حزب الله در آن دست بالا را دارد، قطعا عربستان مایل به چنین تحولی نیست و می خواهد بار دیگر سعد حریری را به قدرت برساند و حزب الله را از معادله قدرت در لبنان خارج کند. به همین خاطر عربستان با تقویت همه گروه هایی که منتسب به ریاض هستند، چه جریان المستقبل به رهبری سعدحریری و  چه گروه های سلفی ـ تکفیری، تلاش می کند همه آن ها را بسیج کرده تا به گمان خود بتواند بار دیگر بر لبنان حاکم شود./

با تشکر از جناب آقای اسداللهی که وقت خود را در اختیار پایگاه بصیرت قرار دادند.

مصاحبه از: وحید قاسمی