ایران و ارتقاء موقعیت اجلاس شانگهای در تحولات منطقه/امین محمدباقری

پایگاه بصیرت؛ گروه بین الملل: در حالی چهاردهمین اجلاس شانگهای از روز پنج شنبه به مدت دو روز در «دوشنبه» پایتخت تاجیکستان آغاز شد که تحولات منطقه آسیای مرکزی و خاورمیانه، در صدر اخبار جهان قرار گرفته است. این اجلاس که نوعی توافق کشورهای مخالف با غرب در قالب یک سازمان بین المللی است، تا چه اندازه می تواند در تحولات کنونی این مناطق تأثیرگذار باشد؟

همانطور که شاهدیم، ماه‌های متعددی است که روابط روسیه و غرب بر سر مسأله اوکراین رو به سردی گراییده و در نتیجه استقلال شبه جزیره کریمه از بدنه این کشور و الحاق به روسیه، تنش ها را شدت داد و در نهایت منجر به اعمال تحریم های سنگین آمریکا و اتحادیه اروپا علیه روسیه گردید. تحریم ها به حدی مؤثر بودند که مقامات روس اذعان کردند که تازه توانسته اند تحریم های غیرمنصفانه غرب علیه جمهوری اسلامی در طی بیش از 30 سال اخیر را درک کنند!

 این رویداد بستری را فراهم آورد تا جمهوری اسلامی ایران و روسیه بار دیگر به یکدیگر نزدیک شوند و با ورود ضلع سوم این مثلث قدرت، یعنی جمهوری خلق چین، نوعی جبهه بندی قدرتمندی در مقابل غرب ایجاد گردد.

در این وضعیت سفر ریاست جمهوری اسلامی ایران به قزاقستان و رایزنی‌های فشرده با مقامات این کشور و در مرحله دوم سفر به تاجیکستان و حضور در اجلاس سالانه شانگهای، دیدار با رئیس اجلاس و مقامات عالی رتبه کشورهای عضو، چشم انداز روشن تری از این جبهه بندی ارائه شده است.

به ویژه این که اجلاس شانگهای علاوه بر سازمان همکاری‌های اقتصادی و فرهنگی، سازمانی امنیتی و نظامی نیز می‌باشد. در اجلاس کنونی بحران های کنونی در منطقه و مسائل حساس منطقه‌ای از جمله؛ بحران اوکراین در اروپای شرقی، عراق، سوریه و فلسطین در غرب آسیا و یمن در جنوب آسیا بررسی خواهد شد.

در مجموع اجلاس کنونی شانگهای از ابعاد ذیل اهمیت داشته و می تواند در تحولات منطقه تأثیرگذاری را به سود سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران داشته باشد:

1-  حضور کشورهای مهمی از جمله روسیه، چین، هند، پاکستان و نیز سایر کشورهای عضو یا کشورهای ناظر در اجلاس شانگهای، این فرصت را فراهم می کند تا مقامات کشورمان علاوه بر سخنرانی و بیان دیدگاه‌های جمهوری اسلامی ایران در زمینه مسائل مختلف، با سران کشورهای شرکت‌کننده نیز دیدار و در  خصوص بحران امنیتی حاکم بر منطقه و همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه گفت وگو کنند.

در اجلاس کنونی این فرصت برای جمهوری اسلامی ایران فراهم شد تا خطر تروریسم تکفیری را بیش از پیش برای اعضای اجلاس و افکار عمومی منطقه تشریح کند. مقامات کشورمان از مدت ها قبل بر ضرورت مقابله با این پدیده و هشدار به کشورهای غربی و ارتجاع منطقه ای مبنی بر پیامدهای شوم حمایت از تروریسم تکفیری تأکید کرده بودند، اما خیلی از کشورها به این موضوع پی نبرده و بی توجه بودند. اجلاس شانگهای بار دیگر در وضعیتی که دنیا بسیار دیرتر از جمهوری اسلامی ایران این تهدید را شناخته، زمینه بیان مواضع مهم و انسان دوستانه ایران را در خضوض مقابله با این نوع از تروریسم فراهم نمود.

چنانکه دکتر حسن روحانی رئیس جمهور کشورمان در نشست سران شانگهای در دوشنبه اظهار داشت: « من در اجلاس سال گذشته از افراطگرایی، تروریسم و جنایات سازمان‌یافته بین‌المللی سخن گفتم و آن‌ها را نه‌تنها یکی از چالش‌های اصلی عرصه امنیت در حوزه سازمان شانگهای خواندم بلکه با این باور که افراطی‌گری و خشونت چالش جهانی است در مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز مطرح نموده و خوشحالم که این نگرانی با اجماع جهانی با صدور قطعنامه‌ای درباره مبارزه با خشونت و افراطگرایی منجر گردید. اکنون یک سال از آن زمان می‌گذرد و جهان روز به روز به عمق این هشدار و خطر این پدیده شوم پی می‌برد.»

در واقع گستردگی اعضای این اجلاس، از شرق تا غرب آسیا، همسویی مواضع چین و روسیه در قبال مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی، تأثیرپذیری کشورهای آسیای مرکزی از چین و روسیه، و زمینه‌های لازم برای برخورد با چالش‌های امنیتی مشترک، سازمان همکاری شانگهای را در موقعیت تعیین کننده تری نسبت به قبل قرار می دهد و توجه اعضای شانگهای به مواضع جمهوری اسلامی ایران رسیدن به این موقعیت برتر را تسهیل می کند. 
2- نکته مهم دیگر در اجلاس کنونی شانگهای، مواضع مقامات کشورمان در دفاع از حقوق فلسطینیان مظلوم بود که بار دیگر اجازه نمی دهد در سایه تحولات منطقه، جنایات صهیونیست ها در حق مردم غزه و فلسطین فراموش گردد. دکتر روحانی در سخنان خود به این موضوع اشاره کرد و گفت: «  در سرزمین فلسطین نیز جنایات جنگی، کشتار بی رحمانه و آوارگی هزاران مرد، زن و کودک بیگناه در غزه، و حرکت غیرانسانی در تخریب زیرساخت‌های اولیه مورد نیاز مردم آن، بار دیگر ثابت کرد که رژیم صهیونیستی به هیچ یک از قواعد حقوق بین الملل و معیارها و اصول اولیه و اخلاق انسانی پایبند نیست؛ و تنها منطق این رژیم اشغالگر ،زیاده خواهی از طریق جنگ افروزی است.«
این سخنان در شرایطی که رژیم اسرائیل به دنبال توسعه نفوذ در آسیای میانه و قفقاز است، ارزش بسیار مهمی دارد و می تواند افکار عمومی این کشورها را در جلوگیری از این نفوذ حساس نماید

3- حضور و نفوذ فزاینده آمریکا در آسیای مرکزی پس از حوادث یازدهم سپتامبر، برای چین و روسیه و جمهوری اسلامی ناخوشایند است. روسیه مایل است در این منطقه، وزنه تعادلی ژئوپلتیکی در مقابل آمریکا ایجاد کند. در این راستا یکی از اهداف بلند مدت روسیه، از تشکیل سازمان شانگهای، ائتلاف سازی برای اهداف بین‌المللی خود است و سازمان همکاری شانگهای را بهترین وسیله برای دستیابی به این هدف می‌داند.

چین نیز به دلایل استراتژیکی مهمی به شدت از محاصره خود توسط آمریکا نگران است و پایگاه‌های نظامی آمریکا در اطراف خود و بویژه حضور آمریکا در منطقه آسیای مرکزی را مغایر با امنیت نظامی و منافع اقتصادی خود می‌داند، از این رو تلاش می‌کند با تقویت هرچه بیشتر نقش و جایگاه سازمان شانگهای، این سازمان را ابزار مناسبی برای مقابله با سیاست‌های آمریکا در آسیای مرکزی قرار دهد.

جمهوری اسلامی نیز در راستای مبارزه با استکبار جهانی و تقابل با زیاده خواهان همواره از مخالفان و منتقدان سیاست های تهاجمی ایالات متحده بوده است و بر اساس همین اصول به مبارزه با نظام سلطه و حضور آنان در منطقه پرداخته است.

در چنین وضعیتی که نا آرامی های در سوریه، عراق، یمن و اوکراین سیاست خارجی اعضای سازمان شانگهای را تحت تأثیر قرار داده و پیگیری سیاست گسترش ناتو به شرق مطرح است، مثلت قدرتمند پکن – مسکو – تهران، در قالب شانگهای جدید، به یک همکاری استراتژیک و امنیتی در قالب سازمان شانگهای می توانند روی آورند و با عضویت دائم ایران در این سازمان، این جبهه بیش از گذشته تقویت شود.
 4- تحولات منطقه باعث شده است تا هیچ کشوری خود را فارغ از مشکلات پیش رو فرض نکند. بنابراین مطرح بود که اعضای شانگهای قصد دارند تا با ایجاد نوعی همگرایی و مشورت در این اجلاس، به نوعی خود را در برابر افراطی گری و خطر جدی تروریسم بیمه کنند. کشورهایی همچون پاکستان و افغانستان که خود نیز قربانی تروریسم منطقه هستند می توانند به محوری برای مبارزه با گروه های افراطی و با کمک کشورهای قدرتمند منطقه همچون ایران تبدیل گردند و حضور انها در اجلاس شانگهای زمینه این همگرایی و هم افزایی را بیشتر فراهم می کند.

در مجموع مواضع منطقی و انسان دوستانه مقامات کشورمان در اجلاس شانگهای نشان می دهد که جمهوری اسلامی با عزم و اراده ای که دارد می تواند سازمان شانگهای را از حالت سکون و رکود خارج کند و اعضای آن را در جهت مقابله با تروریسم تکفیری در منطقه آسیای میانه مصم تر سازد. این موضوع یکی از مسائل حساس و فوری کنونی است که ایران قبل از همه کشورها ضرورت آن را درک کرده و تجربه کارآمدی در مقابله با این پدیده دارد. نباید فراموش کرد که تروریسم تکفیری در آسیای میانه و قفقاز، می تواند خطراتی را که در خاورمیانه برای ایران و محور مقاومت اسلامی دارد، مضاعف نماید.
همچنین دفاع مقامات کشورمان از حقوق مردم فلسطین و یادآوری جنایات صهیونیست ها مانع از توسعه نفوذ صهیونیسم در منطقه آسیای میانه و قفقاز است، چرا که یکی از سیاست های راهبردی رژیم اسرائیل توسعه نفوذ در این منطقه از آسیاست که به صورت پنهانی اما با جدیت دنبال می شود. 

 در نگاه بلند مدت نیز ایران با بهره گیری از ظرفیت کشورهایی همچون چین و روسیه و با همراهی کشورهای با نفوذی چون هند و پاکستان و نیز با ایجاد ائتلافی علیه غرب به دلیل اعمال سیاست ها خصمانه آنان علیه اعضای این سازمان(ایران و روسیه)، سازمان شانگهای را به مرتبه ای مشابه سازمان های تأثیرگذاری چون اتحادیه اروپا، در جهت صف آرایی در برابر کشورهای سلطه‌گر و در راستای جلوگیری از نفوذ هرچه بیشتر آن ها در منطقه تبدیل نماید./