داعش و اخلال در تعادل امنيتي منطقه

سرويس خارجي: گسترش مرزهاي گروه بعثي - تروريستي داعش زير عنوان خلافت اسلامي از سوريه گرفته تا عراق و مرزهاي اردن نشان مي دهد که منطقه خاورميانه مي‌تواند به دليل حضور و گسترش اين گروه افزون بر نبود تعادل امنيتي، به آشوب امنيتي دچار شود.

داعش که يک گروه تروريستي فعال در عراق و سوريه است و بخش‌هايي از اين کشورها را به اشغال خود در‌آورده، چندي است عليه دولت‌هاي عراق و سوريه و گروه‌هاي مخالف دولت دمشق وارد جنگ شده است. اين گروه که شايد بتوان گفت برخاسته از رقابت‌هاي منطقه‌اي، بي ثباتي امنيتي و تندروي مذهبي است، پس از آغاز بحران سوريه در سال 2011 ميلادي (1390خورشيدي)، به خشن ترين گروه تروريستي منطقه تبديل شده است که حتي دوستان خود در القاعده را نيز از دست داد.

پس از آنکه اين گروه تروريستي در اوايل تيرماه 90 با اعلام تشکيل به‌اصطلاح «خلافت اسلامي» موجي از ترور و وحشت را در جغرافياي منطقه ايجاد کرد، شايد بسياري از کشورهاي منطقه اي و فرامنطقه اي به اين شدت خطر حضور يک گروه تندرو را احساس نمي کردند،اما حال منطقه خاورميانه با يک گروه افراطي روبرو است که در جغرافيايي به نسبت گسترده در حال وحشيگري است. اين گروه افزون بر اينکه تاکنون توانسته منطقه اي در جنوب شرق سوريه را به دست بگيرد، مناطقي در مرکز عراق و نزديکي مرزهاي اردن را نيز به اشغال خود درآورده است تا منطقه خاروميانه را در يک بهت راهبردي قرار دهد.

خاورميانه منطقه اي پيچيده با ساختار درهم تنيده و متکثر به شمار مي‌رود که ژئوپليتيک قدرت نيز در آن روند و شرايط ويژه اي پيدا کرده است. در چنين شرايطي از درهم تنيدگي و تکثر انديشه ها، رويکردها و پرسمان‌هاي معنايي و هويتي، ظهور پديده ها و گره‌هاي تازه ، نمي‌تواند دور از دسترس باشد.

در اين ميان شايد عراق را بتوان يکي از نمادهاي تکثر هويتي دانست که ساختار و ژئوپليتيک قدرت نيز در آن نتوانسته يک قالب هويتي به صورت دولت- ملت منسجم را ايجاد کند.

پس از خروج نيروهاي آمريکايي از عراق در سال 2011 ميلادي (1390 خورشيدي) ، اين کشور نتوانست ساختارهاي امنيتي خود را قوام بخشد و ميراث دار مداخله اي شده است که دولت آمريکا در سال 2003 ميلادي انجام داده بود. در اين چارچوب، گروهک‌تروريستي داعش که به نوعي برخاسته از حمايت هاي برخي کشورهاي منطقه اي و نيز عدم مسئوليت پذيري دولت اوباما در منطقه است، با استفاده از اوضاع نا آرام و بي ثبات سوريه و عراق تلاش کرد تا دامنه عملياتي خود را گسترده‌تر کند و در يک فضاي دهشت زا و با بهره گيري از ايجاد گسست در ميان ارتش و دولت عراق، بخش هايي از اين کشور را به اشغال خود در آورد .

داعش در حقيقت يک گروه مسلح تروريستي است که انديشه تکفيري را پيشه خود کرده است و هدف اصلي سازمان دهندگان آن نيز از همان آغاز، باز گرداندن چيزي است که آن را «خلافت اسلامي و اجراي شريعت» مي نامند و عراق و سوريه نيز جولانگاه عمليات داعش است. ريشه هاي تشکيل داعش به سال 2004 ميلادي (1383 خورشيدي) باز مي گردد، زماني که «ابومصعب زرقاوي» (سرکرده القاعده در عراق) گروهي به نام «جماعت توحيد و جهاد» را تشکيل داد.

زرقاوي رياست اين گروه را بر عهده داشت و با القاعده به رهبري اسامه بن لادن در آن زمان بيعت کرد و سپس نماينده القاعده در اين منطقه شد. شبکه القاعده عراق در زمان اشغالگري آمريکا در اين کشوربه عنوان يک گروه جهادي ضد نيروهاي آمريکايي مطرح و همين باعث جذب جوانان عراقي شد که براي رويارويي با اشغالگران آمريکايي در عراق تلاش مي‌کردند و به سرعت بر نفوذ اين شبکه و نيروهاي آن افزوده شد.

زرقاوي در سال 2006 ميلادي (1385 خورشيدي) در نوار ويديويي ظاهر شد و تشکيل «شوراي مشورتي مجاهدين» به رهبري عبد الله رشيد بغدادي را اعلام کرد. زرقاوي در همان ماهي که تشکيل اين شورا را اعلام کرد، کشته شد و «ابو حمزه مهاجر» به عنوان رهبر شبکه القاعده در عراق انتخاب شد. اواخر سال 2006ميلادي يک گروه نظامي تشکيل شد که دربرگيرنده تمامي شبکه ها و تشکيلات بنيادگرا در عراق بود. افزون بر اينکه مظهر و نماد اهداف اين گروه‌ها و نامش نيز دولت اسلامي عراق بود.

خطر داعش در جغرافياي منطقه اي حال به قدري تشديد شده که اگر نگاه راهبردي به تحرک و اقدامات آن نشود مي تواند به مناطق ديگر نيز رسوخ کند. مثال و نمونه هاي بسياري مي توان براي اين تحرک اين گروه تروريستي آورد. از جمله برخي هواداران گروه تروريستي داعش از فرصت تظاهرات مردم اروپا در حمايت از مردم غزه استفاده کردند و پرچم‌هاي اين گروه را در خيابان ها در دست گرفتند. از ديگر سو، بسياري از کشورها با پديده عضوگيري گسترده داعش که گستره وسيعي از آمريکا تا اروپا، قفقاز و آسياي غربي و جنوب شرق آسيا را در برگرفته است، روبه رو هستند.

اگر چنين وضعي را به فضاي رعب و وحشتي که گروه داعش با کشتار مردم در مناطق تصرف شده در عراق و سوريه ايجاد کرده بيفزاييم، متوجه خواهيم شد که منطقه خاورميانه، حال دچار «بي تعادلي ژئواستراتژيک» شده است، اوضاعي که در آن تعادل جغرافياي راهبردي منطقه از شمال آفريقا يعني مصر و ليبي تا نقطه کانوني اين منطقه يعني عراق و سوريه و تا نزديکي مرزهاي لبنان و فلسطين به واسطه ظهور گروه تروريستي داعش در درون مثلث تکثر هويتي، رقابت هاي منطقه اي و مداخله فرامنطقه اي برهم خورده است‌.

در اين بستر بي تعادل و بي ثبات، گروهي به نام داعش سربرآورده که به عنوان يک مشکل امنيتي، فضايي فراتر از نبود تعادل را نمايش مي دهد؛ شايد آشوب بهترين مفهوم و واژه اي است که مي توان براي اوضاع آينده در صورت تداوم بي ثباتي و نبود تعادل جغرافياي راهبردي با حضور داعش نام برد. آشوب امنيتي در اين معنا به شرايطي اطلاق مي شود که بي ثباتي منطقه اي به دليل حضور عملياتي اين گروه در روندهاي منطقه اي به شکلي پردامنه تداوم مي‌يابد و ترتيبات امنيتي حاکميتي را نه تنها با چالش، بلکه با خطر تجزيه روبرو مي سازد.

تلاش براي جبران ناکامي‌ها

گروه بعثي- تروريستي داعش که در يورش به بغداد ناکام ماند تلاش کرد با يورش به مناطق راهبردي اقليم کردستان عراق شکست خود را جبران و در برابر همگرايي مردم عراق سنگ اندازي کند.

پيشروي گروه بعثي - تروريستي داعش در مناطق کردنشين سنجار، زمار و نيز به دست گرفتن سد بزرگ موصل از سوي اين گروه تروريستي فضايي از غم و اندوه را در عراق و اقليم کردستان به وجود آورده است‌.

تحليلگران بر اين باورند که گروه بعثي- تروريستي داعش که بسيار تلاش مي کرد در بغداد پيشروي داشته باشد پس از ناکامي در اين منطقه، مناطق کردنشين را هدف قرار داده است.

در اين پيوند،«احسان الشمري» تحليلگر سياسي و استاد دانشگاه بغداد گفت: داعش به سبب ناتواني در پيشروي به مناطق جنوبي تلاش کرد با پيشروي در اقليم کردستان دستاورد تازه اي داشته باشد و به همين سبب شهرهاي منطقه کردستان را هدف يورش هاي خود قرار داده است.

مناطق کردستان که گروه داعش براي اشغال آن تلاش مي کند از نظر اقتصادي از جايگاه راهبردي برخوردارند. طي روزهاي يازدهم و دوازدهم مرداد تروريست‌هاي داعش موفق شدند شهرهاي زمار و سنجار را به اشغال خود در آورند. شهر زمار به خاطر داشتن چاه هاي نفتي و وجود سد بزرگ موصل در اين منطقه از جايگاه ويژه اي برخوردار است. شهر سنجار هم به سبب اين که در مرزهاي سوريه و عراق قرار گرفته داراي اهميتي برجسته است.

به طور کلي گروه بعثي- تروريستي داعش با يورش به مناطق راهبردي در منطقه کردستان عراق چندين هدف را دنبال مي کند. اين گروه تلاش مي کند با در دست گرفتن مناطق نفت خيز عراق از نظر اقتصادي جاي پاي خود را در منطقه تقويت کند.همچنين اين گروه که از همگرايي مردم عراق نگران است با هدف قرار دادن مناطق کردنشين به تکاپو افتاده است تا در برابر هماهنگي مردم عراق در رويارويي با دهشت افکني سنگ اندازي کند.

در اين پيوند، «آسوس هردي» روزنامه نگار کرد و مسئول موسسه مطبوعاتي «آوينة» بر اين باور است که داعش به چند سبب اقليم کردستان را هدف يورش خود قرار داد.يکي از هدف‌هاي داعش اين است که مي‌خواهد در مناطق مرزي سوريه و ترکيه نفوذ خود را گسترش دهد و فعاليت اقتصادي خود را پويا کند.

همچنين داعش به اين مساله پي برده است که کردها، شيعيان و اهل تسنن عراق براي بيرون راندن آنان از موصل و ديگر مناطق به طور هماهنگ عمل خواهند کرد،بنابراين با يورش پيشتازانه به منطقه کردستان تلاش کرده است تا در برابر هماهنگي طيف هاي گوناگون عراق سنگ اندازي کند.

در همين رابطه، «احسان الشمري» استاد دانشگاه بغداد، بر اين باور است که يکي از برجسته‌ترين اهداف گروه بعثي - تروريستي داعش در عراق اين است که مناطق نفت خيز را به کنترل خود درآورد تا از اين راه بتواند به ثروت دست يابد و به خود تکيه کند. به باور اين تحليلگر، داعش از اين راه مي خواهد به استقلال مالي برسد تا کشور‌ها و شخصيت‌هايي که از اين گروه پشتيباني مالي مي‌کنند نتوانند در تصميم گيري‌هاي اين گروه تاثير‌گذار باشند.

با وجود اينکه گروه بعثي - تروريستي داعش توانسته است در بخش هايي از اقليم کردستان عراق پيشروي داشته باشد، اما پيش بيني مي شود که اين گروه در عراق با شکست روبرو شود.

در اين پيوند،«انور حاجي عثمان» معاون وزارات پيشمرگه کردستان عراق گفت: گروه تروريستي داعش با شکست بزرگي روبرو خواهد شد. پيشروي داعش طرحي از سوي اين گروه است تا بتواند امنيت گذرگاهايي را که مجبور است از آنها براي فرار به سوريه استفاده کند، تامين نمايد.وي افزود: گروه داعش به دنبال راه هاي امني است تا پس از شکست در عراق عناصر خود را به سوريه روانه کند؛ چرا که شهروندان عراق و به ويژه اهالي شهر موصل هرگز اين مساله را نمي پذيرند که تروريست‌ها در کشور آنان حضور داشته باشند.

انور حاجي افزود: داعش در حال نابودي است و کساني که پيش از اين براي اين گروه دست مي‌زدند هم اکنون با خريدن سلاح در صدد رويارويي با اين گروه هستند و مردم منطقه کردستان بايد آرامش داشته باشند و در آينده نزديک منتظر شنيدن خبر پيروزي نيروهاي پيشمرگه کردستان عراق بر گروه داعش باشند.

پيشروي گروه بعثي - تروريستي داعش در مناطق کردنشين بيش از پيش چهره واقعي اين گروه را آشکار ساخت. هدف قرار دادن مسيحيان و ايزدي‌ها از سوي اين گروه نشان مي‌دهد که تروريست‌ها ميان هيچ يک از جريان‌ها و مذاهب عراق تفاوتي نمي‌گذارند. در اين پيوند، «حبيب الطرفي» نمايند ائتلاف ملي عراق، گفت: تروريست‌هاي داعش با يورش به شهرهاي اقليم کردستان اين پيام را ارسال کردند که ميان هيچ کس فرقي نمي گذارند و همه مردم عراق با چشم پوشي از اين که چه دين و مذهبي را دارند، هدف قرار خواهند گرفت.

همچنين «کاوه محمد» نماينده ائتلاف کردستان، تصريح کرد: گروه تروريستي داعش خطر بزرگي براي عراق و اقليم کردستان به شمار مي‌رود و بايد با هماهنگي امنيتي ميان اقليم کردستان و دولت مرکزي، با گروه داعش که همه مردم عراق را هدف قرار داده است، به رويارويي برخاست.

هدف قرار دادن همه طيف‌‌هاي مردم عراق، ويراني مساجد و کليساها نشان مي‌دهد که خشونت از برجسته ترين ويژگي گروه داعش است.يورش گروه بعثي - تروريستي داعش به مناطق کردنشين و هدف قرار دادن کردها، مسيحيان و ايزدي ها نشان از اين دارد که تمامي مردم عراق در تيررس جنايات اين گروه وحشي هستند و داعش فرقي ميان مذاهب و جريان ها نمي گذارد. بنابراين آنچه در شرايط کنوني عراق ضروري به نظر مي‌رسد همگرايي مردم اين کشور در نبرد با تروريست‌ها است.