مولفه‌هاي سياست ايران در قبال يمن (بخش چهارم و پاياني)

پادشاهی سعودی در این مذاکرات تلاش کرد تا قطعنامه 2216 به عنوان محور اصلی گفتگوها باشد. این قطعنامه بر قانونی بودن ریاست جمهور و دولت منصور‌هادی و بر عقب نشینی شبه نظامیان از شهرها و بازگشت قدرت به دولت هادی اشاره کرده است و این همان مطالبه هیات ریاض بود. دولت فرانسه و ترکیه نیز از مواضع سعودی در این مذاکرات حمایت کردند. دولت آمریکا که در ابتدای مذاکرات از برقراری آتش بس در ماه رمضان حمایت و بر آن اصرار می‌کرد در پایان مذاکرات به سوی اجرای قطعنامه 2216 رفت. پادشاهی سعودی شکست مذاکرات را متوجه جنبش انصارالله کرد که حاضر به پذیرش قطعنامه 2216 به عنوان موضوع مذاکرات نشدند.مواضع روسیه که توسط سفیر این کشور در سوییس به اطلاع اسماعیل ولد الشیخ رسیده بود نیز بر سه اصل استوار بود:

- آتش بس کامل در داخل یمن و خارج که اشاره به توقف حملات سعودی داشت

- ارسال کمکهای انسانی به یمن

- آغاز گفتگوهای سیاسی که همه طرفهای یمنی را شامل شود

دولت روسیه در حالی این چهارچوب را برای حل بحران یمن ارائه کرده است که هنوز این سوال در افکار عمومی و بسیاری از کارشناسان سیاسی منطقه باقی مانده است که با توجه به تجربه‌های سوریه و لیبی چگونه و با چه اهدافی اجازه عبور قطعنامه 2216 را از شورای امنیت داد؟براساس اعلام رسانه‌های گروهی، ایران نیز خواستار آتش بس و پایان فوری حملات سعودی، ارسال کمکهای انسانی و برقراری گفتگوهای یمنی بدون دخالت خارجی بود.با این همه آنچنان که روند گفتگوهای ژنو نشان داد هیچ نتیجه مشخصی که میزان توافق طرف‌های شرکت کننده در مذاکرات باشد به دست نیامد.

بدون شک این مذاکرات اگر براساس آن چه که ولد الشیخ گفته است در ادامه منجر به تصمیم گیری جدید شورای امنیت برای آتش‌بس باشد می‌تواند زمینه و توجیهی مناسب برای خروج ارتش سعودی از بن بست نظامی در یمن باشد.

در مجموع می‌توان گفت نقشه جاری در کل خاورمیانه نشان می‌دهد پرونده یمن نیز به پرونده‌های دیگر خاورمیانه همچون عراق و سوریه و موضوع مبارزه با تروریسم و اندیشه‌های تکفیری و القاعده گره خورده است و عوامل اصلی بروز این بحران همچون آمریکا تلاش می‌کنند با پرونده یمن در قالب مصالح و منافع استراتژیک خود رفتار کنند و در شرایط کنونی هرگز نیت جدی برای پایان این بحران در یمن و خاورمیانه ندارند.

از طرفی،اولین نشست گروه‌های یمن در ژنو هرچند توانست طرف‌های یمنی را دور هم جمع کند؛ ولی به دلیل عدم توجه به واقعیت‌های میدانی و تلاش برای تحمیل شروط عربستان به گروه‌های داخلی بدون «نتیجه مکتوب» به پایان رسید.

اولین نشست گروههای یمنی در ژنو در حالی پایان یافت که شرکت کنندگان در این نشست نتوانستند به توافقی مکتوب برای پایان دادن به درگیری‌ها دست یابند. از اینرو بلافاصله بعد از پایان این نشست حملات هوایی عربستان به یمن که در روزهای اخیر تا حدودی کاهش یافته بود دوباره افزایش یافت؛ ضمن آنکه حملات تروریستی القاعده نیز علیه مساجد شیعیان و همچنین اهداف غیرنظامی و یا کمیته‌های انقلابی به رهبری انصارالله از سرگرفته شد و دهها نفر دیگر از مردم این کشور را قربانی کرد.

حال سوال این است که چه عواملی موجب شد دست‌کم نشست ژنو در این مقطع زمانی نتواند به نتیجه برسد و صلح و آرامش را برای مردم جنگ زده این کشور به ارمغان آورد آنهم در حالی که به گفته سخنگوی سازمان ملل بیش از ۸۰درصد جمعیت یمن یعنی قریب به ۲۱میلیون نفر به کمک‌های غذایی فوری نیاز دارند که این مساله با آغاز ماه مبارک رمضان و فصل گرما مصیبت‌های طاقت‌فرسایی را بر مردم این کشور تحمیل کرده است.

یکی از این عوامل مهم،مانع تراشی‌ها و سنگ اندازی‌های عربستان بود که حتی قبل از آغاز نشست شروع شده بود و در نتیجه همین سنگ اندازی ها بود که هیات اعزامی از صنعا پایتخت یمن که نمایندگان کمیته‌های مردمی به رهبری انصار الله و حزب کنگره ملی به رهبری علی عبد الله صالح رئیس جمهوری پیشین را شامل می‌شد ،نتوانست درمراسم افتتاحیه کنفرانس ژنو شرکت کند و لذا در نشست افتتاحیه که با حضور دبیر کل سازمان ملل و نمایندگان ۱۵عضو شورای امنیت برگزار شد تنها هیات یمنی که از ریاض عازم ژنو شده بود ، حضور یافت و این دقیقا همان هدفی بود که عربستان انتظار آن را داشت و با ایجاد تاخیر عمدی در هواپیمای حامل هیات‌های یمنی مانع از حضور به موقع آنها در مراسم افتتاحیه شد.

مانع تراشی عربستان تنها به این مباحث شکلی محدود نمی‌شود بلکه این کشور تلاش داشت دستور کار مورد نظر خود را به کنفرانس ژنو تحمیل کند تا در پرتو آن به اهدافی که از طریق نظامی دست نیافته است، جامه عمل بپوشاند. نگاهی به محتوای طرح ۷ بندی سازمان ملل این نکته را بهتر نشان می‌دهد:

محور اول، برقراری آتش بس فوری، نظارت بر آن و عقب نشینی گروه‌های درگیر بر اساس قطعنامه ۲۲۱۶شورای امنیت سازمان ملل.

محور دوم، ایجاد تسهیلات برای امدادگران و سازمان های امدادرسان، ادامه بازرسی محموله‌های کمک و نظارت بر آن توسط سازمان ملل.

محور سوم، عقب نشینی طرف‌های درگیر از مناطق درگیری و اتخاذ تصمیمات اجرایی برای مبارزه با تروریسم.

محور چهارم، ادامه بازرسی‌های سازمان ملل از محموله های تجاری وارداتی در گذرگاه های یمن

محور پنجم، افزایش تلاش‌های فرستاده سازمان ملل برای برقراری آتش بس و عقب نشینی ها بر اساس قطعنامه ۲۲۱۶شورای امنیت سازمان ملل

محور ششم، تاکید بر رعایت قوانین حقوق بشری و محافظت از شهروندان عادی و افزایش کمک‌های انسان دوستانه و محور هفتم، برقراری گفتگوهای سیاسی در یمن به واسطه فرستاده سازمان ملل.

همچنانکه ملاحظه می‌شود جای جنایات جنگی عربستان در حملات یکجانبه خود به اهداف غیر نظامی در یمن خالی است و هیچ اشاره‌ای به مسئولیت‌های تجاوز یکجانبه عربستان نشده است و در آن از عبارت آتش بس استفاده شده که مسئولیت برابر را برای دو طرف در نظر می‌گیرد. علاوه بر این در این طرح هیچ محدودیتی برای فعالیت القاعده و استفاده ابزاری عربستان از این گروه تروریستی در یمن دیده نمی‌شود و حتی یکبار هم نه حملات هوایی عربستان و نه حملات انتحاری القاعده محکوم نشده است.

از طرف دیگر قطعنامه ۲۲۱۶در حالی دوبار در طرح پیشنهادی سازمان ملل مورد تاکید قرار گرفته است که شرایط میدانی حاکم بر تصویب این قطعنامه کاملا عوض شده؛ چرا که هم کمیته‌های مردمی به پیشروی‌هايی در مناطق مختلف یمن در برابر نیروهای القاعده و وابسته به دولت مستعفی عبدربه دست یافته‌اند و هم اینکه با دست زدن به حملات موشکی تلافی جویانه قدرت بازدارندگی خود را تقویت کرده‌اند و این پیام را به سران سعودی رسانده‌اند که دیگرحملات هوایی آنها را بی پاسخ نخواهند گذاشت.با در نظر گرفتن این موارد می‌توان از تاثیر پذیری سازمان ملل از مواضع و رویکردهای تحمیلی و مداخله جویانه عربستان در مذاکرات گروه‌های یمنی و همچنین از سکوت کشورهای غربی در برابر آن به عنوان یکی دیگر از عوامل نرسیدن به توافق در نشست ژنو نام برد.

با آسیب شناسی عوامل موثر بر به نتیجه نرسیدن مذاکرات گروه‌های یمنی در این مرحله از مذاکرات ژنو می توان گفت که هر گونه پیشرفت در مذاکرات مربوط به حل بحران یمن به سه عامل بستگی خواهد داشت : نخست پایان مداخلات عربستان در این گفتگوهاست که در وضع کنونی هیچ نشانه‌ای از آن دیده نمی‌شود و شاخص های موجود حاکی از این است که این کشور با استفاده از دلارهای نفتی طرف‌های بین المللی را به سکوت واداشته است و اکنون با استفاده از همین اهرم در صدد مقابله با نقش‌آفرینی روسیه بر آمده است و به نظر می‌رسد سفر غیرمنتظره اخیر محمد بن سلمان وزیر دفاع و جانشین ولیعهد عربستان (که فرمان تجاوز به یمن را صادر کرد ) به روسیه که همزمان با ناکامی نشست ژنو صورت گرفت ، گامی در این راستا بوده است.

فاصله گیری نماینده سازمان‌ملل از مداخلات و دستورکار القایی عربستان و اتخاذ مواضع مستقلانه در این زمینه و همچنین اتخاذ رویکرد مشابه از سوی کشورهای غربی از دیگر الزامات لازم در این زمینه محسوب می‌شود. در مجموع هر چند نشست ژنو به توافق جامع دست نیافت اما همینکه طرف‌های یمنی را دور هم جمع کرد گامی به جلو محسوب می‌شود و اصرار همه طرف‌ها بر ادامه و از سرگیری مذاکرات نشان می‌دهد که هیچ راهی جز مذاکره برای حل بحران وجود ندارد.

این در حالی است که، «شریف عبدالقدوس» خبرنگار مشهور مصری در گزارشی که وب سایت نشریه «نیشن» منتشر کرده است به وضعیت بحرانی مردم یمن و ابعاد ویرانی تجاوز سعودی به این کشور پرداخته است.به گزارش شفقنا،دکتر «شوقی علی عبدالقادر» زیر آواره‌ها برای یافتن تلفن همراهش تقلا می‌کرد. موشکی به خانه اش در بخش تاریخی شهر صنعا اصابت کرده بود، و او و اقوامش را زیر خشت های کهنه مدفون ساخته بود. داروساز 40 ساله موفق به تماس با مادرش شد.

برایش توضیح داد که کجاست، و به او گفت به دنبال کمک برود. اهالی محل در تاریکی مشغول به حفاری شدند. زمانی که حدود چهار ساعت بعد او را بیرون کشیدند، جان داده بود.چهار عضو دیگر خانواده «عبدالقادر» در آن حمله به قتل رسیدند: «حسن»، همسرش «أمه المالک»، «عبدالله»، و پسر16 ساله‌اش «راشد». جسد «راشد» آخرین جسدی بود که پیدا شد.

اهالی محل جسد او را در پتویی پیچیدند و او را به خارج از آوارها منتقل کردند و از ساختمان‌های خوش منظر زنجبیلی شکل عبور دادند تا دفنش کنند.ارتش سعودی مسئولیت این حمله را بر عهده نگرفت.«عبدالله کلاله» عموی دکتر «شوقی» می گوید: آنها دروغگو هستند، نباید به چشمان خودمان باور داشته باشیم؟ دستان و لباس هایش آلوده به گرد و خاک آواره های خانه اقوامش است.

پشت سر او، چهار عضو خانواده با دقت مشغول بیرون کشیدن هر چیز ممکن از میان خرابه های خانه هستند.نزدیک به سه ماه است که عربستان سعودی با حمایت ائتلافی از کشورهای عربی، تقریبا به صورت روزانه به بمباران یمن مشغول بوده است. این حملات عملیاتی نظامی علیه حوثی هاست، جنبشی که کنترل بخش های گسترده ای از کشور را در دست گرفته است، از جمله پایتخت آن.

نیروهای وفادار به «علی عبدالله صالح» رییس جمهور سابق یمن با حوثی ها متحد شده اند و برای بدست آوردن کنترل شهرهایی همچون «عدن» و «تعز» جنگ‌های خیابانی با نظامیان محلی به راه انداخته‌اند.فارغ از بمب ها و گلوله‌ها، یمنی‌ها به خاطر یک محاصره هوایی، دریایی و زمینی که از سوی ائتلاف به آنها تحمیل شده است و مسیر تدارکات غذایی و سوختی به این فقیرترین کشور جهان عرب را قطع کرده است، به آهستگی در حال خفگی هستند.

بیش از 20 میلیون نفر – یا به عبارتی 80 درصد جمعیت – به نوعی نیازمند کمک های بشردوستانه هستند، جمعیتی که نزدیک به نیمی از آن را کودکان تشکیل می دهند.در «صنعا»، کمبود سوخت، زندگی را به معنای واقعی کلمه متوقف کرده است. صف بی پایان خودروهای بی‌حرکتی که در سه مسیر طولانی به انتظار نوبت یک پمپ بنزین نادیده در فاصله بیش از یک مایلی هستند، سراسر خیابان ها را مسدود کرده است. مردم در ماشین های خود غذا می خورند و می خوابند، و گاهی روزها منتظر می مانند تا نوبتشان در پمپ بنزین فرا رسد.

برخی شان وقتی سرانجام صف هربار چند قدمی پیش می‌رود، پیاده می شوند و ماشینشان را هل می دهند. وقتی بالاخره به پمپ بنزین می رسند، حداکثر 60 لیتر اجازه برداشت دارند.

خلق و خوی مردم آتشین است و دعوا در می‌گیرد؛ افراد چند باری همدیگر را بر سر سوخت کشته اند.«توفیق الحمدی» کارمند دولتی 48 ساله ای که 26 ساعت منتظر مانده است و بالاخره به جلوی صف رسیده است می گوید: «همه زندگی‌ام شده پیدا کردن بنزین. زندگی فلج است، همه چیز متوقف است. وضعیت فاجعه باری است.» او می گوید وقتی به خانه می رسد مقداری از بنزین را بیرون می کشد تا در ژنراتورش استفاده کند.

هم اکنون پمپ هایی که با بنزین کار می کنند و آب برای نوشیدن و نظافت فراهم می کنند اغلب غیر قابل استفاده مانده اند. فقیرترین ها مجبور به تکاپو برای بدست آوردن آب هستند، و گالون‌های خالی را به کنار تانکرهای کوچک می برند تا برای نظافت، آشپزی، شست و شو، و آشامیدن، آب دریافت کنند.

قیمت غذا، سوخت و دیگر اجناس پایه بالا رفته است. کار نیست و حیات اقتصادی جانی ندارد. کارمندان سابق بانک ها حالا راننده تاکسی شده اند. کارگران روزمزد ساعت های متمادی گوشه خیابان‌های خاکی می ایستند و سرانجام دست خالی به خانه هایشان می‌روند.

همچنین، نظام سلامت کشور در آستانه فروپاشی قرار گرفته است. «تمیم الشامی» سخنگوی وزارت سلامت می گوید:نظام سلامت یمن، بزرگترین فاجعه خود را در تاریخ کشور تجربه می کند». او می گوید در این جنگ بیش از 60 ساختمان مرتبط با سلامت در سراسر کشور تخریب شده است. بیماری‌های واگیردار رو به رشد است، که در نتیجه بیش از 3000 مورد تب دنگی و بیش از 8000 مورد مالاریا گزارش شده است.مقابل ساختمان اصلی بیمارستان، تنها مرکز سوختگی کشور قرار دارد. بیماران از سراسر کشور برای درمان آمده اند.اینجا به گفتگوهای صلحی که با پشتیبانی سازمان ملل در «ژنو» برگزار شد امیدی دیده نمی‌شد.

در یمن، مذاکرات توهم آمیز به نظر می رسد، مذاکراتی که برای سیاستمداران و برای جهان سندی پر زرق و برق است از تلاش هایشان برای پایان دادن به درد و رنجی که یا فراموشش کرده اند یا در ایجادش نقش داشته اند.همزمان با نشست آنها در «ژنو»، صدای گوشخراش سقوط بمب‌ها و شلیک متوالی و خسته‌کننده آتش ضد هوایی در آسمان شب «صنعا» طنین انداز می‌شود و روزی دیگر از ویرانی و مرگ را نوید می دهد.