نخبگان به مثابه سازندگان هندسه سلامت کشور

گروه سياسي/ امروزه اهميت علم و دانش بر بشريت مخفي نيست، همه مكاتب بشري و اديان آسماني بر كسب علم و دانش تأكيد دارند و پيشرفت و ترقي در مسير علم را افتخار آميز مي‌شمرند. لكن بدون ترديد دين مبين اسلام بيش از هر دين و آيين ديگري به علم بها داده و انسان‌ها را به تعليم و تعلّم فراخوانده است. دين اسلام،كامل ترين دين در ميان اديان الهي است كه به همه جوانب زندگي انسان نگاهي ويژه دارد و برنامه اي كامل براي اين منظور در نظر گرفته تا انسانها با عمل به اين برنامه به تكامل برسند. سفارش و تأكيد بسيار اسلام برعلم آموزي،تا جايي است كه نخستين آياتي كه بر پيامبر بزرگوار اسلام نازل شد، سفارش به خواندن بود: اقرا باسم ربك الذي خلق. خلق الانسان من علق. اقرا و ربك الاكرم. الذي علم بالقلم. (علق: ۱-۵)

"بخوان به نام پروردگارت كه [جهان را]آفريد.[همان كسي كه ] انسان را از خون بسته اي خلق كرد. بخوان كه پروردگارت بزرگوار است؛ همان كسي به وسيله قلم تعليم كرد و به انسان آنچه را نميدانست،ياد داد"

با توجه به اهميت چنين موضوعي در جهان امروزين و رقابت هاي شبانه روزي کشورها در به خدمت گرقتن نخبگان علمي کشورهاي ديگر به نفع خود،در اين يادداشت به جايگاه نخبگان علمي و مسئولين مرتبط به اين موضوع درفلسفه ي رهبر معظم انقلاب پرداخته مي شود.

ويژگي هاي منحصر به فرد اسلام  در توجه دهي به علم و دانش حتي در مانگارترين و بزرگترين معجزه ي پيامبر اسلام ،قرآن نيز تجلي پيدا کرده است .بدين منظور ابتدا در حد مختصر به جايگاه دانش و علم آموزان در قرآن مي پردازيم.

برتري علما و نخبگان در قرآن

قرآن كريم در آيه 11 سوره مجادله اين آيه شريفه بر اهميت علم، برتري علما و رفعت مقام آنان تصريح نموده و فرموده است: يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ‏ خداوند كساني را كه ايمان آورده‏اند و كساني را كه علم به آنان داده شده درجات عظيمي مي‏بخشد.

واژه «دَرَجاتٍ‏» كه مطلق و بدون تعيين حد خاص براي آن به كار رفته است، در ادبيات قرآن كريم حاكي از عظمت و بزرگي آن است. در تفسير اين آيه شريفه، ابوذر (رحمه الله) گويد پيامبر (صلّي الله عليه و آله) فرمود: ‏اي اباذر طالب علم را خدا و ملائکه و پيامبران دوست مي‏دارند. و علم را دوست نمي‏دارد مگر انسان با سعادت، پس خوشا به حال طالب علم، روز قيامت. و کسي که از خانه اش خارج شود تا دري از علم را به روي خود بگشايد، خداوند متعال به هر قدمش ثواب شهيدي از شهداي بدر را مي‏نويسد و طالب علم حبيب خدا است. و کسي که علم را دوست داشته باشد، بهشت بر او واجب مي‏شود و صبح و شام در رضاي خدا به سر مي‏برد و از دنيا خارج نمي‏شود مگر آن که از کوثر مي‏نوشد و از ميوه بهشت مي‏خورد و در جنت رفيق حضرت خضر (ع) خواهد بود. سپس حضرت فرمود: همه اين فضيلت ها، تحت اين آيه قرآن است که فرمود: «يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ‏».

ترديدي نيست كه مقام علما نزد خداوند، همچون ساير مردم نيست و هرچه انسان عالم‌تر باشد، مقام و منزلت او نزد او بيشتر است. قرآن كريم علاوه بر آيه فوق در سوره زمر نيز به اين مطلب مهم اشاره فرموده: « هَلْ يَسْتَوِي الَّذينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذينَ لا يَعْلَمُونَ؛آيا كساني كه مي‏دانند با كساني كه نمي‏دانند يكسانند؟!» و امام صادق عليه السلام نيز فرموده است: «فَضْلُ الْعَالِمِ عَلَي الْعَابِدِ كَفَضْلِ الْقَمَرِ عَلَي سَائِرِ النُّجُومِ لَيْلَةَ الْبَدْر؛برتري عالم بر عابد مانند برتري ماه شب چهارده بر ديگر ستارگان است.

علامه طباطبايي (ره) در تفسير آيه فوق مي‌نويسد: «در اين معنا هيچ ترديدي نيست كه لازمه ترفيع خدا درجه بنده‏اي از بندگانش را باعث زيادتر شدن قرب او به خداي تعالي است، و اين خود قرينه و شاهدي است عقلي بر اينكه مراد از اينهايي كه موهبت علمشان داده‏اند، علمايي از مؤمنين است. بنا بر اين، آيه شريفه دلالت مي‏كند بر اينكه مؤمنين دو طايفه هستند، يكي آنهايي كه تنها مؤمنند، دوم آنهايي كه هم مؤمنند و هم عالم، و طايفه دوم بر طايفه اول برتري دارند.

الف) وظايف نخبگان

با توجه به عقب ماندگي علمي تاريخي كشور به دليل تسلط حاكمان و زمامداران وابسته و غافل که باعث فاصله علمي زياد با دنيا شدند ،ضرورت استمرار حركت پرشتاب علمي تا رسيدن به نقطه متناسب با شأن و جايگاه ملت ايران را دو چندان مي كند.لذا نخبگان به عنوان سردمداران نهضت علمي کشور نقش ويژه اي در اين ميان برعهده دارند.در کلام رهبري نخبگان داراي وظايف زير مي باشند:

1-   بجا آوردن شکر نعمت نخبگي

رهبر معظم انقلاب در ايتدا چند سفارش پدرانه به جوانان نخبه داشتند. «نخبگي را يک نعمت الهي دانستن و بجا آوردن شکر اين نعمت» اولين توصيه رهبر انقلاب به جوانان برتر علمي بود که گفتند: اين نخبگي را از برکت انقلاب اسلامي نيز بدانيد زيرا انقلاب به جوانان ايران شخصيت، هويت و جرأت داد تا نيرو و استعداد دروني خود را بکار اندازند.(22/7/94)

2-   شرکت نخبگان در اردوهاي جهادي

جهاد يکي از مفاهيم اساسي مکتب اسلام است. به عبارتي، واژه جهاد حکايت از امري مقدس و پر اجر و ثواب دارد. از منظر رهبر انقلاب توليد علم امر مقدسي است. « من امروز به شما عرض مي‌کنم… امروز توليد علم… يک جهاد است. مجاهد في سبيل‌اللَّه توليد کننده است؛ بايد هم علم را بياموزيم و هم علم را توليد کنيم.» (بيانات معظم له در ديدار زائرين و مجاورين حرم مطهر رضوي 01/۰۱/85)

«ترجيح دادن روحيه جهادي بر روحيه تافته ي جدا بافته بودن» دومين سفارش پدرانه حضرت آيت الله خامنه اي به جوانان نخبه بود.ايشان يکي از آفت هاي افراد صاحب امتياز را «احساس تافته ي جدا بافته بودن» دانستند و خاطرنشان کردند: اين، يک بيماري شخصيتي است که نبايد بگذاريد در شما رشد کند و تنها راه مقابله با آن نيز تقويت «روحيه جهادي» و انجام دادن کار با همه توان براي خدا و به عنوان يک وظيفه است.

رهبر انقلاب اسلامي با تأکيد بر اينکه شرکت در اردوهاي جهادي يکي از راههاي تقويت «روحيه جهادي» است، افزودند: شرکت در اردوهاي جهادي موجب آشنايي با متن مردم و مشکلات و معضلات جامعه مي شود.

معظم له با اشاره به تجربه طولاني خود در سالهاي بعد از پيروزي انقلاب، بي خبر بودن برخي از مسئولان از واقعيات و معضلات جامعه بخصوص در روستاها و شهرهاي دور دست و در ميان خانواده هاي فقير را يکي از مشکلات دانستند و گفتند: اردوهاي جهادي بهترين فرصت براي جوانان بمنظور آشنايي با واقعيات و همچنين خدمت مستقيم به مردم است.

ايشان با انتقاد از ادامه اردوهاي دانشجويي به برخي کشورهاي اروپايي، با وجود هشدارهاي قبلي، تأکيد کردند: اين اردوها يکي از غلط ترين کارها است و اردوهاي جهادي بسيار بهتر و شرافتمندانه تر از برگزاري چنين اردوهايي است.(22/7/94)

3-   انفاق دانش

رهبر انقلاب با تاسي از آيات قرآن انفاق کردن را صرفا در امور مادي و مالي نميبينند"انفاق رزقِ دانش اين است که آن را در خدمت جامعه قرار بدهيد؛ در خدمت تاريختان، در خدمت آيندهتان، در خدمت ملّتتان قرار بدهيد"(30/۰۷/93)

4-   نخبگان به مثابة سازنندگان هندسه صحيح سلامت کشور

رهبر انقلاب اسلامي ، جوانان نخبه را به ماندن در کشور بجاي رفتن به کشورهاي بيگانه با برخي ذهنيت هاي رفاهي، سفارش کردند و فرمودند: بجاي آنکه خود را در هاضمه بي رحم و آزمند جوامع بيگانه، قرار دهيد، سازنده هندسه صحيح سلامت کشور و تضمين کننده مغز و سلسله اعصاب و استخوان بندي جامعه خود باشيد.حضرت آيت الله خامنه اي با اشاره به مشکلات و ضعف هاي کشور در کنار پيشرفتها و توانايي ها، خاطرنشان کردند: ماندن در کشور و تلاش براي برطرف کردن ضعف ها و منشأ اثر بودن براي مردم، داراي افتخار و شرف است.(22/7/94)

همچنين معظم له معتقدند که : «پيشرفت واقعي اين است که جوانهاي ما، نخبگان ما نسبت به آينده احساس مسئوليت کنند؛ براي خودشان ديدگاه تعريف کنند؛ براي کشور آيندهاي را تصوير کنند.”)12/۰۷/91 (

5-     خدمت رساني نخبگان به مردم

"نخبه خودش را طلبگار از نظام نميداند، طلبگار از مردم نميداند، خودش را کسي مي داند که مي تواند به اين مردم خدمت کند و موظف است که اين خدمت را انجام دهد"(.12/۰۷/91)

6-    افسران مقابله با جنگ نرم

مقام معظم رهبري، مختصات مبارزه اي را تبيين کرد که در آن، هر قشر مي بايست رسالت خود را بازشناسد و نحوه ايفاي نقش خود را نيز دريابد. "در جنگ نرم، قدر مسلّم نخبگان فکري‌اند که بايد به ميدان بيايند. يعني شما افسران جوانِ جبهه‌ي مقابله‌ي با جنگ نرم هستيد"(.04/۰۶/88)

7-    نقش نخبگان در الگوي ايراني‌ـ‌اسلامي پيشرفت

نخبه‌ي جامعه‌ي اسلامي بايد متناسب با منظومه‌ي فرهنگي جامعه‌ي اسلامي تعريف شود. به عبارت ديگر، ممکن است کسي درس‌هاي متداول دانشگاهي را در داخل يا خارج از کشور خوانده باشد و در يک فضاي کاملاً مشخص، استاد يا دانشجوي موفقي تعريف شود، اما نخبه‌ي يک جامعه‌ي اسلامي نباشد. "يک کشور از نخبگان خودش مي‌خواهد که به نيازها و مطالبات عمومي و به مصالح کشور بينديشند؛ به آنها پاسخ دهند و خودشان را متعهد بدانند"(.10/۰۸/83)

8-   لزوم توجه نخبگان بر بعد معنوي خويش

"يك نكته‌ي اساسي و مهمّي هم در اينجا وجود دارد و آن نكته‌ي تقوا و پرهيزگاري است. جامعه‌ي نخبگاني ما - دخترها، پسرها، جوانها عموماً؛ اساتيد آنها - در سايه‌ي تقوا و پرهيزگاري و پاكدامني و توجّه به خدا توانايي‌هايشان مضاعف خواهد شد، توانايي‌هايشان مضاعف خواهد شد، پيشرفتهايشان آسان خواهد شد. شماها يكي از بزرگ‌ترين امتيازاتي كه داريد، صفاي جواني است؛ اين چيزي است كه هميشه با انسان نميماند. در دوران جواني صفا و نورانيّتي وجود دارد كه جلب رحمت الهي را براي انسان آسان ميكند. "(جمع نخبگان خراسان شمالي در مهر ماه 1391)

9-   لزوم توجه نخبگان به حل مشکلات داخلي

عقل حکم مي کند که نخبگان ابتدا درصدد حل مشکلات داخل کشور خود باشند زيرا دولت براي آن ها سرمايه گذاري هاي کلاني انجام داده تا به اين نقطه برسند و منتظر بهربرداري از دانش نخبگان براي پيشرفت خود است ولي به دليل ضعف ساختاري تلاش نخبگان به حل مشکلات بيگانگان مي انجامد. "برخي گزارشها حاكي از آن است كه هنوز بخش عمده اي از مقالات علمي ناظر به نيازهاي كشور نيست كه اين، خسارت است و بايد به گونه اي برنامه ريزي شود كه صددرصد مقالات علمي در جهت رفع نيازهاي داخل قرار گيرند." (.14/۰۷/89)

ب) وظايف مسئولين

با برشمردن وظايف نخبگان نسبت به کشور خويش قطعا در مقابل حقوقي براي نخبگان مي بايستي قائل شد.اين مهم از آنجايي نقش مهم خود را نمايان تر مي کند که دشمنان پيشرفت کشور در تمام لحظه ها مشغول رصد و جذب اين نخبگان به سمت خود هستند. وظايف مسئولين ذي صلاح در کلام رهبري به شرح زير مي باشد:

1-   ضرورت سرمايه گذاري  بمنظور نخبه پروري

با بيان اين مقدمات ضرورت توجه به نخبگان بيشتر به چشم خواهد آمد.سابقه تمدني کشور نشانگر اين است که ايرانيان همواره توانسته‌اند در مسير علم و فرهنگ به جلو پيش بروند به گونه‌اي که تجليل و تکريم از دانشمندان جزو سابقه تمدني ايران به حساب مي‌آيد. پيشرفت همه‌جانبه هر کشور در گرو توجه به نخبگان و توسعه دانش و فناوري است. رهبر انقلاب مي فرمايد"اعتقاد راسخ من اين است كه اگر چنانچه بر روي مسئله‌ي علم و فناوري و نخبه‌پروري سرمايه‌گذاري كنيم، حتماً در يكي از بااولويت‌ترين كارها سرمايه‌گذاري كرده‌ايم. پيشرفت علمي و به دنبال آن، پيشرفت فناوري، به كشور و ملت اين فرصت و اين امكان را خواهد داد كه اقتدار مادي و معنوي پيدا كند. بنابراين با يك نگاه راهبردي، علم يك چنين اهميتي دارد"(.14/۰۷/89)

2-   فراهم کردن بسترهاي پژوهشي براي نخبگان

اولين مشکلي که نخبگان براي کار کردن در کشور در آن متفق القول هستند عدم وجود سازوکارهاي لازم براي پژوهش مي باشد لذا رهبر انقلاب فرمودند"حمايت از نخبه، در درجهي اول بايد به معناي ايجاد فرصت پژوهش و تحصيل و پيشرفت باشد"(.12/۰۷/91)

3-   نقش مهم بنياد نخبگان در جذب و بکارگيري نخبگان

معظم له در ديدار نخبگان همواره در بيان چند توصيه مديريتي و کاري به مسئولان و همچنين جوانان نخبه، بر لزوم جدي گرفته شدن بنياد نخبگان تأکيد مي کنند:« بنياد نخبگان يک بنياد ملي و راهبردي است و نبايد وظايف آن به دانشگاهها سپرده شود.

رهبر انقلاب اسلامي، بنياد نخبگان را نيز به برنامه ريزي دقيق بمنظور زمينه سازي براي ظهور و بروز عملي توانايي استعدادهاي برتر جوان توصيه کردند و گفتند: بايد براي جوان نخبه زمينه کار و احساس مفيد بودن بوجود آيد و به ماندن در کشور تشويق شود.

مسئولان بايد رشته تشويق و فراهم کردن امکانات براي نخبگان و استعدادهاي برتر را ادامه دهند. براي برقراري ارتباط با نخبگان بايد طوري عمل کند که فرصت و امکان مناسب جهت استفاده از ديدگاههاي آنان به وجود آيد. "بنياد ملّي نخبگان بايد با جدّيت كار كند، محيط نشاط علمي فراهم بشود؛ اگر اين شد، متخصّص ايراني ساكن خارج هم شوق پيدا ميكند بيايد؛ جوانِ با استعداد ايراني هم شوق پيدا ميكند كه در خانه و كاشانه‌ي خود بماند و براي خدمت به كشورش كار بكند"(.17/۰۷/92)

4-   لزوم کار شبکه اي براي نخبگان

يکي از مشکلاتي که امروز محيط هاي آموزشي ما دارد آن است که سيستم هاي بسيار سنتي، سخت و سنگين و بوروکراسي اداري دارند که اين ساختارها نه تنها باعث دلگرمي نخبگان نمي شوند بلکه باعث تلف شدن اين نيروهاي نخبه خواهد شد.رهبر انقلاب در خطاب به مسئولين مي فرمايد" ما مسئله‌ي رعايت نخبگان و نگاه به نخبگان را به يک حالت شبکه‌اي در بياوريم. ما نخبه را شناسائي ميکنيم، انتخاب ميکنيم، کمک ميکنيم و ثبات در حرکت نخبگي به او ميدهيم؛ اين کافي نيست. بايد يک حرکت شبکه‌اي سازنده و يک چرخه به وجود بيايد، که از پرورش و ساخت نخبه آغاز ميشود؛ يعني مربيگري. ريشه و پايه هم در آموزش و پرورش است... ما بايد استعدادهاي نخبه را شناسائي کنيم و تربيت کنيم، بعد در ميان اينها گزينش و انتخاب لازم است؛ بعضي نخبه‌ترند، بعضي استعدادهاي برترند؛ انتخاب بهترينها. بعد از آن، نگهداري و ارتقاء است؛ نه فقط نگهداري، بلکه نگهداري همراه با ارتقاء و پيشرفت. ..... اگر ما يک چنين شيوه‌اي را در پيش بگيريم، به نظر ميرسد که کار پيشرفت خواهد کرد"(.12/۰۷/91)