اردوغان در موصل به دنبال چیست؟

پایگاه بصیرت / گروه بین الملل/یوسف شفیعی

اردوغان رئیس جمهور ترکیه که در چند سال اخیر تمام داشته های خود را بر سرِ قمار سوریه هزینه کرد و در این بازی شکست خورد، اکنون برای جبران این شکست و پاسخ به افکار عمومی ماجرا جویی های جدیدی را آغاز کرده است.
هنوز چند هفته ای از سرنگونی جنگنده روسی به دست ترک ها نگذشته است که آن ها این بار در عراق ماجرای جدیدی را شروع کرده اند. جمعه گذشته اعلام شد که 150 نیروی نظامی ترکیه به همراه ادوات سنگین شامل 20 تا 25 تانک و نفربر به شمال شرقی موصل رفته و در آنجا مستقر شده‌اند و پس از آن مقامات ترکیه اعلام کردند که  150 تا 300 نیروی خود را به روستای «باشیقه» در حدود 20 کیلومتری شمال شرق شهر موصل اعزام کرده‌اند. منابع امنیتی ترکیه علت حضور این نیروها در منطقه را «آموزش نیروهای عراقی» عنوان کرده‌اند که بنا بر اخبار واصله، این نیروها شامل پیشمرگه‌های کُرد و نیز سنی‌های اهل موصل هستند که البته این حضور با اطلاع و موافقت نیروهای ائتلاف بوده است.
 به دنبال این اقدام که به نوعی تجاوز به خاک عراق محسوب می شود، «حیدر العبادی»، نخست وزیر عراق، اعلام کرد در صورتی که ترکیه تا 48 ساعت دیگر، نیروهای خود را از عراق خارج نکند، باید منتظر هر گونه واکنش بغداد باشد. شبکه المیادین نیز گزارش داد که نخست وزیر عراق تهدید کرده که در خصوص ورود نیروهای نظامی ترکیه به شمال عراق به سازمان ملل مراجعه می‌کند. از سوی دیگر، شورای امنیت ملی عراق هم با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد در صورت عدم عقب نشینی نیروهای ترکیه از عراق ،طی ضرب‌الاجل تعیین شده، بغداد این حق  را دارد که از هر گزینه‌ای استفاده کند. این در حالی است که مقامات کردستان می گویند نیروهای نظامی ترکیه برای آموزش نیروهای پیشمرگ وارد عراق شده اند. دفتر مسعود بارزانی، با صدور بیانیه ای اعلام کرد اربیل از ورود نیروهای ترکیه به خاک عراق خبر داشته و آن ها قرار است مسئولیت آموزش نیروهای کُرد پیشمرگ را بر عهده بگیرند. این توجیه البته نمی تواند نامشروع بودن ورود ترکیه به خاک عراق را حل کند.
به دنبال افزایش تنش ها، روسیه این مسئله را در شورای امنیت مطرح کرد. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز تاکید کرد، دولت های عراق و ترکیه باید به گفتگوی خود ادامه داده و مساله عملیات ارتش ترکیه در داخل مرزهای عراق را از طریق گفتگوهای دوجانبه حل و فصل کنند. در همین حال نخست وزیر عراق از سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) خواست تا برای خارج کردن فوری نیروهای ترکیه از شمال عراق وارد عمل شود. در مقابل واکنش های دولت عراق، وزارت خارجه ترکیه اعلام کرد، آنکارا استقرار نیروی نظامی در شمال عراق را متوقف کرده ولی نیروهایی را که قبلا مستقر شده اند، خارج نخواهد کرد. دفتر اطلاع رسانی نخست وزیر عراق نیز در واکنش به اظهارات نخست وزیر ترکیه درباره «هماهنگی این کشور با دولت مرکزی عراق برای ورود نیروهای ترکیه به موصل» اعلام کرد، آنکارا در این باره هیچ‌گونه هماهنگی با بغداد نکرده است.
 پارلمان عراق نیز به نوبه خود در واکنش به این تجاوز نظامی اعلام کرد در حال بررسی طرحی پیشنهادی است که به موجب آن توافق امنیتی امضا شده بین این دو کشور در سال ۱۹۹۴، لغو خواهد شد. به موجب توافق مذکور، نیروهای ترکیه می‌توانند برای تعقیب عناصر گروه «حزب کارگران کردستان» (پ‌ک‌ک)، تا 20 کیلومتر وارد خاک عراق شوند.
با این حال حضور نیروهای نظامی ترکیه در عراق مسئله خطرناکی است و برخی کارشناسان بر این باورند که این امر می تواند در راستای پروژه تجزیه عراق تعریف شود. از سوی دیگر تُرک ها همواره نسبت به موصل چشم طمع داشته اند. در این مورد استقرار ارتش تُرکیه در شمال شهر موصل (پایگاه نظامی بعشیقه) با رضایت نسبی حزب دموکرات کردستان عراق (PDK) و درخواست اثیل نجیفی، استاندار سابق استان نینوا، را می‌توان یکی از اقدامات جدید ترک‌ها برای تحقق آرزوی دیرینه خود یعنی کنترل بر استان موصل دانست. در سال 2009 احمد داوود اغلو، وزیر خارجه وقت ترکیه، در دیدار از شهر موصل به‌صراحت بیان کرد که روزی پدران (اجداد) ما با اسب وارد این منطقه شدند؛ روزی فرا خواهد رسید ما همانند اجداد خود، ولی با تجهیزات مدرن به این منطقه باز خواهیم گشت. این سخنان نشان از طمع ترکیه به این بخش از سرزمین عراق دارد. تُرک‌ها به طور سنتي موصل را جزوي از خاک خود مي‌دانند و بر اين باورند که بايد در حال حاضر در آنجا نفوذ داشته باشند. مقامات تُرک نيز به بهانه های مختلف با طرح همين ادعاها، در پي مشروعيت‌بخشي حضور خود در منطقه هستند.
حبيب طرفي، سخنگوي ائتلاف المواطن وابسته به مجلس اعلاي اسلامي عراق با تأکيد بر مخالفت شديد با مداخله ترکيه در امور داخلي عراق، گفت: اردوغان در واقع مي‌خواهد سرزمين‌هايي را که اجدادش بر آن ها سلطه داشتند، مجدداً باز پس بگيرد. تحلیل گران عراقی نیز معتقدند دولت ترکيه چشم طمع به چاه‌هاي نفت موصل دوخته است و چنين رؤیايي را در سر دارد.
علاوه بر این باید گفت ترکیه که در سوریه نتوانسته است به اهداف خود برسد، سعی دارد در آستانه آزادسازی مناطق عراق از وجود داعش به نوعی نقش آفرینی کند. رفتار ترکیه با دولت مرکزی عراق نه در دوره نوری مالکی بر اساس همزیستی بوده است نه در دوره کنونی یعنی دوره حیدر العبادی به این اصل توجه شده است. مقامات ترکیه بدون هماهنگی با دولت مرکزی به عراق وارد و با برخی مسئولان محلی دیدار کرده اند. در جریان حمله داعش به نینوا نیز داستان گروگان های ترکیه ای و آزادی آن ها خود معمای بزرگی بود که ابهامات آن هنوز باقی است. همانطور که آثار به تاراج رفته آثار باستانی عراق و نیز نفت ارزان قیمت، خود معماهای بزرگی دارد.
ترکیه در دوره رژیم بعث صدام، هنگامی که توافقی میان طرفین برای ورود هوایی و زمینی تا شعاع بیست کیلومتر برقرار شد پا را فراتر نهاد و برای تعقیب پ ک ک فراتر رفت. علاوه بر آن بارها جنگنده های ترکیه ای مناطقی را در داخل خاک عراق هدف قرار داده اند. این که ورود 150 مربی نظامی ترکیه به شمال عراق تا این حد جنجال به پا کرده در واقع یک دلیل موجه برای بغداد دارد که می‌توان به طور خلاصه آن را "جلوگیری از روی کار آمدن نیروی نظامی موازی با ارتش عراق در کوتاه مدت و ممانعت از تجزیه این کشور در دراز مدت" نامید. نیروهایی که ترکیه به شمال عراق اعزام کرده، وظیفه آموزش و تجهیز صدها داوطلب سنی و عشایری شمال عراق را برعهده دارند که فرماندهی آن ها را اثیل النجیفی، استاندار پیشین نینوا و برادر اسامه النجیفی، رئیس قبلی پارلمان عراق برعهده دارد. خاندان النجیفی که با پشتوانه سیاسی و اقتصادی برخی کشورهای عرب منطقه از نفوذ بالایی در مناطق سنی نشین شمالی و غربی عراق برخوردارند، پس از سقوط استان نینوا و مرکز آن موصل به دست داعش تا حدود زیادی از عرصه قدرت کنار گذاشته شدند.
اسامه النجیفی که دوره ریاستش بر پارلمان به اتمام رسیده بود به معاونت ریاست جمهور عراق انتخاب شد که پس از چندی نخست وزیر عراق با اعلام اصلاحاتی این پُست را نیز از وی گرفت. وی هم که به ناکارآمدی در اداره موصل و تسلیم کردن آن به داعش متهم شده، توسط پارلمان از استانداری برکنار شد. در واقع دولت بغداد نگران تحرکات این عناصر و نیرهایی که ترکیه ادعای آموزش آن ها را دارد، پس از بیرون راندن داعش از موصل و استان نینواست.
دولت عراق می گوید نیروهایی که هیچ ارتباط مالی یا فرماندهی با دولت مرکزی ندارند، در آینده می‌توانند برای وحدت ملی عراق خطرساز باشند و این اقدام را سنگ بنای تجزیه کشور می‌دانند. همین امر باعث شده تا مقامات عراقی تمام تلاش خود را برای جلوگیری از تشکیل این نیروها به کار گیرند و حتی حاضر شده‌اند روابط تجاری و نظامی خود با ترکیه را به خطر بیندازند و آنکارا را به شورای امنیت بکشانند، چرا که ترکیه در شرایط کنونی نسبت به موصل دو انگیزه دارد. از یک طرف می خواهد به نوعی شکست سیاست های منطقه ای خود را در این شهر جبران کند و با نقش آفرینی در آزادی آن از تسلط کامل دولت مرکزی عراق بر موصل جلوگیری کند و نیروهای آموزش دیده طرفدار خود را بر این شهر حاکم کند و از سوی دیگر موصل برای ترُک ها همواره به عنوان بخشی از خاک ترکیه پنداشته شده است. این نگاه بسیار خطرناکی است که زمینه را جهت اجرای نقشه های آمریکا و غرب برای کوچک سازی کشورهای منطقه فراهم می کند و البته هیج تضمینی نیست که خاک ترکیه نیز در این نقشه ها مستثنی شده باشد.
بنابراین تحرکات اخیر ترک ها در استان نینوا بسیار خطرناک است و ممکن است حتی پای عربستان را نیز به موصل باز کند و جدایی استان های سنی نشین از عراق عملا رقم بخورد./