(روزنامه كيهان - 1394/07/11 - شماره 21172 - صفحه 8)
پس از انتشار متن برجام و متن قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل، کارشناسان و صاحبنظران به بررسی این اسناد مهم پرداخته و انتقادات جدی خود به مفاد بخشهای مختلف آن را بیان کردهاند.
در این یادداشت، سرفصل اشکالات توافق وین در موضوع رفع تحریمها، و تبعات آنها برای کشور مورد بررسی قرار گرفته است.
1- زمان نامشخص آغاز تخفیف تحریمی
اجرای هرگونه تخفیف تحریمی (اعم از تعلیق تحریمهای آمریکا و اروپا و اجرای لغو قطعنامههای سابق شورای امنیت) از «روز اجرا» آغاز خواهد شد، که «روز اجرا» زمان مشخصی ندارد و منوط به اجرای تعهدات کمی و کیفی ایران (تعهدات برجام و تعهدات نقشه راه) و تأیید اجرای کامل تعهدات ایران توسط آژانس بینالمللی انرژی اتمی است. (بند 10 و 14 و 16 و 17 و 18 ضمیمه 5 برجام)
با توجه به سابقه بد آژانس و باز بودن باب بهانهجویی (مخصوصاً به علت وجود تعهدات کیفی) و عدم رضایت آژانس پیرامون اجرای کامل تعهدات ایران در برجام و در نقشه راه، و منوط شدن فرا رسیدن روز اجرا به گزارش آژانس در این زمینه، این روز میتواند هیچ وقت فرا نرسد.
2- تحریمهای شورای امنیت، فقط تعلیق میشود
تحریمهای شورای امنیت در واقع تعلیق شدهاند، نه لغو؛ یعنی با توجه به مکانیسم حل اختلاف مورد توافق در برجام، هیچ مانع حقوقی برای برگشت خودکار و کامل تحریمهای قطعنامههای قبلی شورای امنیت وجود ندارد
3- ممانعت از ادامه اجرای قراردادهای منعقد شده در زمان تعلیق تحریمها، در صورت برگشت تحریمها
بازگشت قطعنامههای قبلی شورای امنیت از طریق مکانیزم ماشه، علاوه بر اعمال مجدد تحریمها، مانع اجرای قراردادهایی میشود که در زمان تعلیق تحریمها منعقد شده باشند و ادامه اجرای آن قراردادها را مشمول تحریم میسازد (بند 37 متن برجام و بند 14 و 15 قطعنامه 2231)
4- از دو قانون تحریمی اروپا، فقط یکی از آنها در برجام مورد بحث قرار گرفته، که آن هم در روز اجرا فقط تعلیق
5- عدم تعلیق برخی تحریمها در روز اجرا
برخی تحریمهای مندرج در مقررات شورا به شماره 267/2012 نیز در روز اجرا تعلیق نخواهند شد، و تعهد اتحادیه اروپا برای تعلیق آنها به روز انتقال (8 سال بعد از روز توافق) موکول شده است. این موارد عبارتند از: تحریمهای فلزات (که در صنایع مختلف کاربرد دارند)، تحریمهای نرمافزار (مثلاً نرمافزارهای مورد استفاده در پروژههای بزرگ نفت و گاز و حوزههای مختلف صنعتی)، تحریمهای مرتبط با فعالیتهای هستهای (کالاها و فناوریهای و سرمایهگذاری و آموزشهای تخصصی)، تحریمهای تسلیحات و تحریم سوئیفت (به عنوان بخشی از زنجیره تحریم بانکی) (بند 20 ضمیمه 5 برجام)
6- عدم خروج افراد، نهادها یا شرکتها از لیست اجرا تحریم اروپا
هیچ یک از افراد، نهادها و شرکتهای مورد تحریم، در روز اجرا از لیست تحریمهای اروپا خارج نمیشوند. بخشی از آنها در روز اجرا تحریمشان تعلیق میشود و بعد از 8 سال لغو میشود. بخشی از آنها نیز در روز انتقال (8سال بعد از روز توافق) تحریمشان تعلیق و در روز لغو قطعنامه (حداقل 10 سال بعد از روز توافق) تحریمشان لغو میشود (بند 16 و 20 ضمیمه 5).
7- عدم تغییر در ساختار تحریم، حتی در صورت تعلیق تحریم اروپا
با توجه به اینکه همه تحریمهای اروپا در تحریمهای ثانویه آمریکا نیز موجود هستند، تعلیق تحریمهای اروپا (حتی در همین حد موجود در برجام) در صحنه عمل تغییری در ساختار تحریمهای کشور و اثرات آن ایجاد نخواهد کرد.
8- عدم اشاره به لغو تحریم در دستورات اجرایی رئیسجمهور آمریکا جز در پنج دستور
از دستورات اجرایی رئیسجمهور آمریکا (حدود 30 دستور اجرایی که 10 دستور آن فعال است) در متن توافق فقط به لغو 4 دستور اجرایی (که 3 دستور از آنها فعال است) و بخشهایی از یک دستور اجرایی دیگر اشاره شده و در باقی دستورات اجرایی رئیسجمهور آمریکا هیچ لغو و تعلیق و تغییری در کار نیست (حتی پس از روز لغو قطعنامه).
9- قوانین تحریمی کنگره آمریکا (بخش مورد بحث در برجام)
تنها اجراشان متوقف میشود. یعنی نه تنها لغو نمیشوند، حتی قوانینشان تعلیق هم نمیشود (بند 17 ضمیمه 5 برجام).
10- هیچ یک از قوانین تحریمی کنگره آمریکا (یعنی تحریمهای اصلی ایران) نه تنها در طول دوره اجرای برجام لغو نمیشوند، بلکه هیچ چشم اندازی هم برای لغو آنها وجود ندارد و بطور کلی در برجام هیچ تعهدی در زمینه لغو حتی یک تحریم کنگره آمریکا وجود ندارد و تنها در روز انتقال (8 سال بعد از روز توافق) سخن از «تلاش» دولت آمریکا برای خاتمه یا اصلاح این قوانین آمده است، که این عبارت «تلاش نمودن» هیچ تعهد حقوقیای را متوجه آمریکا نمیکند (بند 21 ضمیمه 5 برجام).
11- در بند 6 ضمیمه 2 قید شده است که فهرست جامع و کامل تحریمهای مرتبط با هستهای آمریکا تنها همین موارد (اندک) ذکر شده در بند 4 ضمیمه 2 برجام است. در واقع با به رسمیت شناخته شدن این موضوع توسط ایران ابزار چانهزنی از کشورمان برای مناقشه در مورد دامنه تحریمهای هستهای گرفته شده است.
12- کل تحریمهایی که آمریکا در برجام متعهد شده است که اجرایشان را متوقف (به عبارت دیگر، تعلیق موقت) کند، تنها بخشهای اندکی از قوانین تحریمی کنگره آمریکا را شامل میشود.
به عنوان نمونه، بخش 217 قانون تحریمی TRA نیز به هیچ عنوان در برجام مورد اشاره قرار نگرفته و به صورت کامل برقرار میباشد. براساس بندهای مندرج در این بخش، تمام داراییها و اموال موسسات مالی ایران (با تاکید بر بانک مرکزی ایران) مصادره و مسدود میشود؛ همچنین هر موسسه مالی خارجی که به آنها برای دور زدن تحریم کمک کند، تحریم خواهد شد. همچنین مطابق بخش 502 از همین قانون، به دادگاههای آمریکا اجازه برداشت از این داراییها و سودهای آنها داده میشود.
13- از میان مواردی که به عنوان تحریم هستهای در برجام (بند 4 ضمیمه 2) ذکر شدهاند (یعنی کل بندهای مورد اشاره از تحریمهای آمریکا در برجام) نیز بخشهایی هستند که مطابق ضمیمه 5 هیچگاه (نه در روز اجرا و نه بعد از آن) تعهدی حتی مبنی بر توقف اجرای تحریمشان وجود ندارد.
14- مطابق متن برجام، تخفیف تحریمی ارائه شده به ایران تنها شامل تحریمهای ثانویه ایران میشود و تحریمهای اولیه ایران بطور کامل دست نخورده باقی میماند.
15- دولت آمریکا به توقف تحریمهای ایالتی (فعلی و آینده) علیه ایران هیچ تضمینی نداده است.
در حال حاضر 29 ایالت آمریکا تحریمهایی علیه ایران دارند، و برخی ایالتها مانند نیویورک و فلوریدا بعد از برجام اعلام کردهاند که تحریمهای خود علیه ایران را حفظ نموده و تحریمهای جدیدی را نیز اعمال خواهند کرد.
16- برای مؤثر واقع شدن رفع تحریمهای هر حوزه باید زنجیره تحریمهای آن حوزه بطور کامل برداشته شود، اما در برجام این اتفاق نیفتاده است.
17- مطابق تأکید برجام (پاورقی 14 ضمیمه 2 متن انگلیسی، پاورقی 19 ضمیمه 2 متن ترجمه فارسی) مواردی که به عنوان رفع تحریم یک حوزه در برجام ذکر شدهاند، مانع اعمال تحریمهای آن حوزه براساس سایر قوانین تحریمی ذکر شده است.
18- بیتوجهی و ناتوانی برجام در توقف تلاش آمریکا برای حفظ و تداوم فضای روانی سنگین تعامل با ایران، به عنوان یکی از اصلیترین عوامل بیاثر کردن تخفیف تحریمی است.
به عنوان مثال با توجه به باقی ماندن تحریم فلزات یا اقلام با کاربری دوگانه، سیستم بانکی یا حمل و نقلی که میخواهد در زمینه تعاملات تجاری در حوزههای غیرتحریمی کار کند، همچنان از اینکه متهم به تعامل با ایران در حوزههای تحریمی و متحمل جریمههای سنگین مربوطه شود (چنان که در این سالها بارها و بارها چنین اتفاقی از طرف آمریکا صورت گرفته)، میترسد و از تعامل با ایران اجتناب میکند.
19- مسدود شدن راه راستیآزمایی وجود «اراده سیاسی» در طرف مقابل برای تخفیف تحریمها در برجام، با توجه به اینکه عدم وجود اراده سیاسی، موجب بیاثر شدن تخفیف تحریمها روی کاغذ میشود.
گفتنی است بسیاری از تحریمهای ایران بدون اینکه قانونی در آن زمینه وجود داشته باشد و تنها به خاطر فشار سیاسی آمریکا و طرف غربی بر کشور اعمال شده بودند و موجب عدم همکاری شرکتها با ایران گردیده بودند.
20- از بین تحریمهایی که در برجام به آنها پرداخته شده، به جز بخش اندکی از دستورهای اجرایی رئیسجمهور آمریکا، مابقی موارد تحریمی آمریکا، اروپا و شورای امنیت، به هیچ عنوان لغو نمیشوند و با به کار بستن شگردهای مختلف، تنها تعلیق شدهاند.
منبع: اندیشکده صدق
http://kayhan.ir/fa/news/56843
ش.د9402676