در حالی که عراق درگیر با جنگ علیه داعش و اعتراضات داخلی است، آمریکائی ها سفرهای سر زده و ناگهانی خود به عراق را افزایش داده اند و در آخرین تحولات جو بایدن روز پنچ شنبه به عراق رفت. از طرف دیگر هفته قبل بین نیروهای پیشمرگه اقلیم و مردم منطقه طوزخورماتو در عراق درگیری به وجود آمد که جای تأمل دارد. درباره اقدامات آمریکائی ها، اعرضات در عراق و موضوع درگیری ها در طوزخورماتو، گفتگوی مفصلی را با دکتر رویوران، کارشناس مسائل منطقه انجام داده ایم که در ادامه می آید:
بصیرت: باراک اوباما در هفته های قبل از امکان پاک سازی عراق در سال 2016 گفت و در همان روزها وزیر دفاع آمریکا سفر اضطراری به عراق داشت. آیا آمریکا به دنبال این است که پاک سازی عراق را به نام خود ثبت کند و اوضاع را به نفع خود مدیریت کند؟
دکتر رویوران: در مورد وضعیت موصل که باید کار یکسره شود حیدرالعبادی می گوید سال 2016، سال جنگ برای یکسره سازی داعش است. این موضوع نشان می دهد برای بستن این پرونده و شروع آشتی ملی در عراق یک اراده ملی وجود دارد. همچنین این کشور واقعا نیاز به بازسازی وسیعی دارد. اما در کنار اراده ملی عراق، یک اراده آمریکایی نیز وجود دارد. یکی از مهم ترین نیروهای خط شکن عراق که متکی به نیروهای داخلی است، حشدالشعبی نام دارد که یک نیروی اعتقادی است و از توان بالای عملیاتی برخوردار است و در پاکسازی استان های دیالی و صلاح الدین توان خود را نشان داد. در مورد حشدالشعبی یک نوع توطئه وسیع بین المللی و منطقه ایی شروع شده که مدیریت آن را عربستان و تا حدودی قطر بر عهده دارد که آن را یک سازمان طایفه ایی می دانند. به دلیل همین شانتاژها در آزادسازی شهر الرمادی تمام مناطق اطراف توسط حشدالشعبی پاکسازی شد، اما خود حشدالشعبی وارد شهر نشد و عمدتا نیروهای دولتی و حالا تا یک حدی حشد عشایری که مرکب از قبایل سنی است، وارد شدند. در موصل هم تقریبا این وضعیت ادامه دارد.
اراده آمریکا این است که تا حدودی سعی می کند یک نوع حشدالشعبی سنی را به وجود بیاورد و همین کار را دارد می کند و تا الان 15 هزار نفر را آموزش داده است. حضور آمریکا در پایگاه هوایی عین الاسد و در پایگاه های دیگر عمدتا در ارتباط با همین موضوع است که یک نیروی موازی با حشدالشعبی ایجاد کند و سنی باشند.
آمریکا احساس می کند که عراق را آزاد کرد، اما ایران در آنجا نفوذ کرده است، بنابراین به عراق بازگشت و بازگشت آمریکا به عراق از دریچه امنیتی بود می دانید، زمانی که داعش سه استان را گرفته بود و آمریکا احساس می کرد که این فرصتی برای بازگشت است. آمریکا به عنوان یک نیروی هوایی برای زدن داعش وارد شد و پایگاه های نظامی ایجاد کرده و در آن شروع به آموزش دادن کرده است. این تجربه برای آمریکایی ها مطرح است که شرایط ناامنی در عراق به آن ها اجازه مدیریت ایجاد توازن اجتماعی، سیاسی، نظامی و امنیتی به ان ها می دهد و دنبال این است که این شرایط را استمرار ببخشد. بنابراین زمانی که داعش برود جایگزین آن یک حشد السنی باشد که از طریق آن حضور خودش را و در جهت مدیریت عراق تعریف کرده باشد. در حال حاضر آمریکا در عراق دنبال حفظ توازن است و ممکن است یک وحدت سازی علیه داعش داشته باشد، اما در حقیقت مولد یک شرایط دیگری، جهت مدیریت عراق خواهد بود.
بصیرت: شاید آمریکائی ها قصد دارند در ادامه این حشد السنی را وارد معادلات سیاسی کنند تا اوضاع سیاسی را نیز به این طریق مدیریت کنند. بر فرض این، اصلاحات سیاسی کنونی دولت عراق آیا در این جهت قرار دارد؟
دکتر رویوران: در داخل عراق یک فشاری در این جهت وجود دارد که حشدالشعبی شیعه است و بر اساس فتوای مرجعیت شکل گرفته و به هر حال سنی ها هم باید یک حشدالشعبی داشته باشند؛ پس این چیزی که آمریکا بر روی آن سوار شده خواست داخلی اقلیت سنی عرب است. در این جهت در مجلس عراق قانونی تحت عنوان الحرس الوطنی تصویب شد تا حشد السنی به عنوان یک نهاد به موازات ارتش باشد و این به یک نوع توافق بین شیعه و سنی بر می گردد، اما توافق ابتدایی این است که حشد الشعبی و حشد السنی تحت موضوع ایجاد الحرس الوطنی که در قانون آمده با هم ادغام شوند و در آینده باید اجرا شود. لذا آمریکا آنچه دارد انجام می دهد مستند به یک زمینه است که در مجلس تصویب شده است و آمریکا ابتکار عمل و کمک به سنی ها را برای ایجاد آن ها به عهده گرفته است.
بصیرت: اعتراضات کنونی در عراق و حضور پر رنگ شیعیان و طرفداران مقتدی صدر را چگونه ارزیابی می کنید. یعنی معترضان چه خواسته هایی دارند و آیا این خواسته ها سیاسی نیست؟
دکتر رویوران: اصل موضوع این است که این اعتراض ها درست است، یعنی به عبارتی تظاهراتی که از تابستان گذشته شروع شده و مردم گفتند آب، برق، خدمات و امنیت نداریم و دولت باید این ها را فراهم کند. این اعتراضات درست است، چرا که حدود 13 سال از سقوط صدام گذشته است و چرا این همه فاسد و اختلاس در عراق وجود دارد. لذا یک خواست عمومی و اجتماعی وجود دارد که یک دولت کارآمدی در عراق که بتواند خدمات اجتماعی را تامین کند، شکل گیرد. متاسفانه در بین 180 کشور دنیا، عراق جزء 10 کشور آخر از نظر مفاسد اداری می باشد و این یک فاجعه است و مردم عراق اجماع دارند که علت فساد در دولت، سهم خواهی است. اما این که آیا زمان این اصلاحات و تغییرات الان و همزمان با جنگ علیه داعش است، در این زمینه اختلاف نظر زیادی دارند.
نتیجه گیری اجتماعی در عراق این است که در دولت باید سهم خواهی نباشد و دولت تکنوکرات ایجاد شود، در عین حال یک نوع افراط در نتیجه گیری وجود دارد، چرا که این موضوع که دولت مطلقا باید تکنوکرات باشد، این هم غلط است لذا بعضی ها بر روی مطلق گرایی ایراد می گیرند. موضوع بعدی، زمان این کار است و در حالی که الان زمان جنگ و اولویت جنگ علیه داعش است، لذا منتقدین مقتدی صدر روی زمان بندی این تحرک، اعتراض جدی دارند.
بصیرت: در مجموع بحران عراق آیا در سال جاری میلادی قابل جمع شدن است یا همچنان ادامه خواهد داشت؟
دکتر رویوران: امکان یکسره سازی نظامی در عراق بر خلاف سوریه وجود دارد. علیرغم این که در سوریه هم زمینه به نفع یکسره سازی است، اما توان آن ضعیف تر است. ولی در عراق یکسره سازی امکان پذیر است و آنچه که دولتمردان عراق اعلام کرده اند در سال 2016 چنین چیزی امکان پذیر است. الان موضوع اعتراضات اجتماعی و غیره یک مقدار کارشکنی می کند و گاهی ناهماهنگی آمریکائی ها هم وجود دارد. این که آمریکا سعی می کند در عراق عملیات هوایی را در اختیار داشته باشد، این مورد اعتراض است. عراق 60 هواپیمای اف 16 خریداری کرده است اما آمریکا تا الان حدود هشت دستگاه از آن ها را تحویل داده در حالی که تا 2016 باید تحویل داده باشد. آمریکا سعی می کند این گروکشی را ادامه دهد تا به نوعی توازن به وجود بیاید و دیگر این که هر جایی که خودش می داند را بمباران کند. مثلا در شهر هویجه در آنجا آمریکا نیرو پیاده کرد و از وسط یک منطقه محاصره شده توسط نیروهای عراقی، بسیاری از افراد را نجات داد و معلوم نیست این اقدام چه بود، یعنی زمانی که حشدالشعبی تقریبا شهر را صد در صد محاصره کرده بود، چرا هلکپوتر آمریکایی وسط شهر نشست و تعدادی از افراد را نجات داد؟ همه این مسائل جای سوال است؟ معلوم نیست این افراد از داعش بودند یا خیر؟ همه این ها سوال های جدی است که در ارتباط با بحث مدیریت آمریکا در عراق وجود دارد.
در عراق یکسره سازی امکان پذیر است، هر چند که جنگ موصل، جنگ خونینی خواهد بود. موصل دومین شهر عراق با دو میلیون نفر جمعیت است و الان نزدیک یک میلیون نفر از آن باقی مانده و گروگان داعش هستند و داعش استفاده از آن ها را به عنوان سنگرهای انسانی مطرح می کند. لذا آزادسازی موصل کار بسیار پیچیده ایی خواهد بود. الان آمریکا یک حشد وسیعی را برای مناطق مسیحی نشین، یک حشد ایزدی در سنجار و یک حشد سنی هم درست کرده و این تنوعی که آمریکا دارد ایجاد می کند، خوف انتقام های وسیعی را به دنبال خواهد داشت. به هرحال داعش درباره اقلیت ها جنایت های زیادی کرد و کینه شدیدی بین اقلیت ها وجود دارد. از طرفی داعش در موصل اهل سنت را به خدمت گرفته است و هر گونه آسیب زدن به اهل سنت، کینه هایی را ایجاد می کند که پایان آن معلوم نیست.
بصیرت: مسئله مهم دیگر که این روزها در عراق وجود دارد، تحرکات اقلیم کردستان است که درگیری این روزها بین منطقه ترکمن نشین طوزخورماتو و پیشمرگه های کرد، نشان داد که مسئولان اقلیم اهدافی خارج از قانون دارند. در این زمینه توضیحات بیشتری بفرمائید.
دکتر رویوران: متاسفانه باید گفت که حزب دمکرات کردستان به ریاست مسعود بارزانی، بحث کردستان بزرگ را دنبال می کند و در مرحله اول به دنبال تسلط بر مناطق کردنشین می باشد. منطقه طوزخارماتو جزء مناطق خارج از محدوده کرکوک و بخشی از استان صلاح الدین است و تقریبا 75درصد آن ترکمن شیعه هستند. در این منطقه کردها در حد 10 الی 15 درصد هستند و عرب ها هم 10 درصد در آنجا حضور دارند، لذا یک منطقه کاملا شیعی و ترکمن هستند. اما کردها در نقشه ذهنی خودشان آن را بخشی از کردستان می دانند و همین طور کرکوک که عمدتا منطقه ترکمن است را بخشی از کردستان می دانند و اسکان کردی گسترده ای را در این منطقه نفتی را دارند دنبال می کنند.
مسئله ایی که مسعود بارزانی دنبال می کند الزاما جناح طالبانی قبول ندارد و در زمینه های مختلف بین آن ها اختلاف وجود دارد.
بحران داعش به کردها کمک کرد تا کرکوک را بگیرند و به بهانه جنگ و جلوگیری از سقوط مناطقی از سنجار و نینوا را هم گرفتند. با پایان جنگ اختلاف دولت مرکزی با کردها در این خصوص شروع خواهد شد به دلیل این که این ها از اقلیم جلو آمده اند و حاضر به برگشت نخواهند بود.
آمریکایی ها در مدیریت بحران نقش خودشان را تعریف کرده اند و اتفاقا در این موضوع حاضر هستند نقشی را ایفا کنند تا توازنات را در عراق مدیریت کنند. الان بحثی را مسعود بارزانی در مورد رفراندوم برای استقلال منطقه مطرح می کند، اما خیلی از کردها می گویند در استقلال کردستان بحث رای مردم مهم نیست، بلکه شرایط سیاسی مهم است، چرا که کردها در یک منطقه بین عراق، ترکیه، سوریه و ایران محصور هستند و امکان ندارد بدون اجازه حداقل یکی از این کشورها ادامه حیات پیدا کنند. برای همین آن ها با ترکیه یک ارتباط بسیار وسیعی را تعریف کردند، اما الان ترکیه در ارتباط با منطقه کردی سوریه مشکل پیدا کرده و یکی از خطوط قرمز ترکیه این که منطقه کردی سوریه تبدیل به اقلیم فدرال نشود. در نهایت بحث کردستان پیچیده است و فعلا در منطقه کسی از این مسئله طرفداری نمی کند. ترکیه بعد از حوادثی که پیش آمد از اقلیم فاصله جدی گرفت.
از طرفی مسعود بارزانی به علت بیماری گاهی سه الی چهار ماه برای دوران نقاهت و درمان به اتریش می رود و یک نوع ریزش جدی در حزب دمکرات و اتحادیه میهنی شروع شده است و می توانیم بگوییم یک سری نیروهای جدیدی مانند کاکا مصطفی در حال ظهور هستند و نیروهای سیاسی در کردستان در حال تغییر است. لذا بحث کردستان یک بحث پیچیده ایی است و نوعی از بحران در آینده است. کردهای عراق در یک چارچوب فدرال متعارف بین المللی نمی گنجند و فراتر از این اختیارات را می خواهند. معمولا در یک کشور فدرال، نیروی نظامی و سیاست خارجی در انحصار دولت مرکزی است. اما مسئولان اقلیم یک نیروی نظامی در کردستان عراق ایجاد کردند و این قابل قبول نیست. همچنین سیاست خارجی خود را به دولت تحمیل می کنند. لذا شرایط کردستان یک شرایط ناهنجار است و باید در آینده به گونه ایی تبدیل به یک هنجار شناخته شده و حقوق متعارف بین المللی شود./
با تشکر از جناب دکتر رویوران که وقت خود را در اختیار پایگاه بصیرت قرار دادند.
