نبرد ائتلاف‌ها در خاورمیانه

(روزنامه ابتكار – 1394/10/03 - شماره 3323 – صفحه 7)

امروز منطقه خاورمیانه شاهد شکل گیری و پویایی ائتلاف‌هایی است که هدف اعلانی آن‌ها مبارزه با دهشت افکنی (تروریسم) است اما پیامدهای درازمدت و راهبردی آن را باید در نقشه آتی جغرافیای سیاسی منطقه جست وجو کرد.خاورمیانه هنوز در مرکز رقابت‌های ژئوپلیتیکی قدرت‌های بزرگ قرار دارد و این منطقه همچنان شاهد سرریز رقابت‌ها و تنش‌های قدرت‌های برون منطقه‌ای به درون مرزهای خود است. این رقابت‌ها و تنش‌ها که هر بار به بهانه‌ای متفاوت، شکل تازه‌ای به خود می‌گیرد، منطقه خاورمیانه را در دور باطلی از ناامنی و خشونت فرو برده است.نگاهی به تاریخ سیاسی قرن گذشته این منطقه به خوبی گواهی می‌دهد که در قلب رقابت قدرت‌های جهانی، خاورمیانه همواره یکی از مرکزهای اصلی این هماوردی‌ها و یکی از کانون‌های اصلی تنش بوده است به گونه‌ای که یک پای رقابت قدرت‌های بزرگ در طول جنگ جهانی اول و دوم و ابرقدرت‌ها طی جنگ سرد همواره در منطقه خاورمیانه بوده است.

در سده جاری نیز با وجود دگرگونی‌های بسیاری که در نظام بین الملل ایجاد شده است و به رغم تغییر نظم بین المللی و ورود به مرحله گذار، شاهد وضعیتی با عناصر تشابه به دوران گذشته هستیم و اینک تروریسم به بهانه‌ای تازه برای سرریز رقابت قدرت در خاورمیانه تبدیل شده است. این مساله به ویژه پس از حوادث 11 سپتامبر 2001 میلادی شکل تازه‌ای به خود گرفت و پس از ظهور «داعش» در عراق و سوریه به اوج خود رسید؛ امری که به خوبی گواه تلاش قدرت‌ها برای شکل بخشی به نظم تازه بین المللی است. این در حالی است که فروپاشی نظام دوقطبی افزایش نقش مناطق و بازیگران منطقه‌ای در نظام بین الملل را به دنبال داشته است.

در چنین فضایی، قدرت‌های منطقه‌ای نیز عرصه تازه‌ای برای بازی‌های ژئوپلتیکی خود یافته اند. به دلیل همین رقابت‌های قدرت، بحران سوریه شکل بسیار پیچیده‌ای یافته است و شاهد تداخل رقابت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در این بحران هستیم.در این چارچوب، مبارزه با تروریسم و به ویژه نوع داعشی آن به بهانه‌ای تازه برای شکل گیری ائتلاف‌های منطقه‌ای و بین المللی تبدیل شده که هدف نهایی برخی از این ائتلاف‌ها نه حذف داعش، بلکه تغییر نظم ژئوپلیتیکی خاورمیانه در راستای منافعی ویژه است.

به همین دلیل، با وجود این که کشورهای زیادی داعیه مبارزه با داعش را دارند اما این گروه همچنان به حیات خود ادامه می‌دهد و همچنان از لحاظ نظامی، اقتصادی، اطلاعاتی، و نیروی انسانی کمک‌های بسیاری به سوی آن سرازیر می‌شود. به این ترتیب، شاهد شکل تازه‌ای از رقابت قدرت در قالب تشکیل ائتلاف‌های منطقه‌ای و بین المللی علیه تروریسم در خاورمیانه هستیم که فضای رقابت‌های منطقه‌ای و بین المللی را در این منطقه تغییر داده است. این مساله با نگاه به ائتلاف‌هایی که تاکنون برای مقابله با تروریسم شکل گرفته‌اند و بررسی ماهیت و اهداف آن ها، روشن تر می‌شود.

اگر بخواهیم نگاهی کلی بر ائتلاف‌های شکل گرفته برای مبارزه با داعش داشته باشیم می‌توان چند ائتلاف شاخص را تشخیص داد. نخستین این ائتلاف‌ها، ائتلافی است که آمریکا با عنوان «ائتلاف بین‌المللی برای مقابله با داعش» در همان نخستین ماه‌های شکل‌گیری این گروه تروریستی و با مشارکت برخی کشورهای منطقه و برخی دولت‌های غربی تشکیل داد. هدف اعلانی این ائتلاف، مبارزه با داعش از راه حمله‌های هوایی است.دومین ائتلاف مهم، ائتلاف ایران، روسیه، سوریه و عراق موسوم به «ائتلاف چهارجانبه» است. این ائتلاف پس از ورود روسیه به جنگ با داعش در سوریه نمود جدی‌تری یافت.

سومین ائتلاف، «ائتلاف اسلامی مبارزه با تروریسم» است که هفته گذشته عربستان سعودی تشکیل آن را اعلام کرد و قرار است 34 کشور در آن عضویت داشته باشند. این ائتلاف هنوز شکل رسمی به خود نگرفته و عملیاتی نشده است و بر پایه اهداف اعلانی، قرار است به مبارزه با گروه‌های تروریستی در کشورهای اسلامی بپردازد.نگاهی به عملکرد ائتلاف‌های شکل گرفته و کشورهایی که رهبری این ائتلاف‌ها را در دست دارند نشان می‌دهد که چنین ائتلاف‌هایی چه کارنامه عملی در مبارزه با داعش دارند و تا چه اندازه به دنبال تغییر نظم ژئوپلتیکی خاورمیانه در راستای اهداف منطقه‌ای و بین‌المللی خود هستند.در بررسی ائتلاف آمریکایی باید گفت، پس از تصرف شهر «موصل» در عراق بود که داعش به صورت جدی در مرکز توجه بین المللی قرار گرفت و بحث مقابله جهانی با این گروه تروریستی مطرح شد.

به همین دلیل در شهریور و مهر سال 1393، آمریکا دست به تلاشی گسترده برای تشکیل ائتلافی بین‌المللی علیه داعش زد که در مهرماه همان سال، نزدیک به 30 کشور برای شرکت در این ائتلاف اعلام آمادگی کردند.این ائتلاف از همان آغاز دست به تبلیغات گسترده‌ای زد و حمله‌های محدود هوایی علیه داعش را آغاز کرد. شکل گیری این ائتلاف امیدها برای مقابله با داعش را نزد بسیاری زنده کرد اما پیشروی‌های بعدی داعش به سمت دیگر مناطق عراق و سوریه و ناکامی ائتلاف آمریکایی برای مقابله با آن نشان داد این ائتلاف بیش از آن که به دنبال مقابله جدی با داعش باشد، بیشتر یک نمایش سیاسی است.ائتلاف دیگر، ائتلاف چهارجانبه ایران، روسیه، سوریه و عراق است.

این ائتلاف که کمتر از چند ماه از شکل‌گیری آن می‌گذرد، تاکنون موفقیت‌های زیادی در مبارزه با داعش به دست آورده و توانسته است جلوی پیشروی‌های این گروه تروریستی را در سوریه بگیرد.در بررسی عملکرد ائتلاف چهارجانبه به جرات می‌توان گفت این ائتلاف تنها مجموعه‌ای است که هدف اعلانی و اعمالی آن نابودی داعش است. اهمیت این ائتلاف در این است که از کشورهایی تشکیل شده که یا خود به صورت مستقیم درگیر بحران داعشند (عراق و سوریه)، یا از همان آغاز شکل‌گیری داعش به مقابله عملی با آن پرداخته‌اند (ایران) یا این که در مقابل براندازی‌های سیاسی-نظامی در سوریه در مجامع بین‌المللی مقاومت کرده‌اند (روسیه).

البته ایران و روسیه نیز وجود و فعالیت گروه‌های تروریستی در عراق و سوریه را تهدیدی برای امنیت ملی خود می‌دانند.در مجموع، ائتلاف چهارجانبه بیش از آن که داعیه‌های ژئوپلتیکی داشته باشد، هدف آن مقابله با داعش برای حفظ بقای کشورهای درگیر در آن است و این امر فوری‌ترین هدف برای کشورهای عضو است.سومین ائتلاف، مجموعه‌ای است که عربستان سعودی می‌خواهد آن را هدایت کند. طنز تلخی که درونمایه این ائتلاف را شکل داده این واقعیت است که عربستان سعودی به عنوان رهبر ائتلاف، خود یکی از پایه‌های اصلی بی‌ثباتی‌های عراق، سوریه، لبنان و یمن است و داعش و دیگر گروه‌های تکفیری با پشتیبانی‌های مالی، نظامی، اطلاعاتی و سیاسی این کشور بود که قدرت گرفتند. در رد ادعاهای این ائتلاف که عنوان «ائتلاف اسلامی» به خود گرفته است همین بس که سه دولت ایران، عراق و سوریه به عنوان دولت‌های خط مقدم مقابله با تروریسم، به این ائتلاف دعوت نشده‌اند.

بنابراین می‌توان گفت مبارزه با تروریسم و به ویژه نوع داعشی آن، به ابزاری برای پیگیری جاه طلبی‌های ژئوپلیتیکی غرب و برخی کشورهای منطقه از راه تشکیل ائتلاف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شده است که در صددند نظم ژئوپلیتیکی مطلوب خود را در منطقه خاورمیانه در سایه بی‌ثباتی‌های شکل گرفته پی افکنند. به همین دلیل، شکل‌گیری ائتلاف‌هایی مانند ائتلاف آمریکایی و ائتلاف سعودی بیش از آن که به مبارزه با تروریسم کمک کند، بی‌ثباتی‌ها را افزایش می‌دهد و فضا را برای رشد تروریسم فراهم‌تر می‌سازد؛ واقعیتی که پیامدهای بلندمدت ونامطلوبی هم برای منطقه خاورمیانه و هم برای امنیت جهانی در پی دارد.در این چارچوب، الگوی شکل گرفته در ائتلاف چهار جانبه می‌تواند الگوی عملی موثری برای مقابله با تروریسم باشد که نه تنها به مقابله با این پدیده شوم بشری می‌پردازد بلکه می‌تواند در ایجاد نظم مطلوب تامین کننده امنیت همه کشورهای خاورمیانه کارکردهای خود را آشکار سازد.

http://ebtekarnews.com/?newsid=29889

ش.د9405360