گرایش مسکو به سمت «دیپلماسی تهاجمی»

(روزنامه جمهوري اسلامي – 1395/09/22 – شماره 10757 – صفحه 6)

مسکو برای نخستین بار پس از فروپاشی اتحاد شوروی، از لاک دفاعی خارج شده و با شتاب غیرمنتظره‌ای به سمت دیپلماسی تهاجمی در حرکت است.هدف اصلی کرملین در این مقوله آن است که نقش و جایگاه پیشین خود را به هر قیمت ممکن احیا و حتی تثبیت کند.

روسیه به طور کلی حساسیت خود را نسبت به منافع امنیتی مشتریانش از دست داده است. نمونه بارز این این امر را می‌توان در انعقاد قراردادهای تسلیحاتی و فروش آنها به سه کشور ویتنام، چین و هند دید؛ کشورهایی که با یکدیگر اختلافات بسیاری داشته و هر یک نسبت به دیگری نگرانی‌هایی دارد.

غرب تصور می‌کرد که مداخله نظامی روسیه در سوریه تنها به تشدید بحران اقتصادی روسیه منجر خواهد شد، اما ظاهراً تصورات و ارزیابی‌های کشورهای غربی در این زمینه اشتباه از آب درآمده و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه با زیرکی تمام از این وضعیت به نفع خود بهره‌برداری کرده است. مسکو با ورود تاخیری به بحران سوریه پس از 4 سال همراهی با غرب، عملاً اراده سیاسی جدید خود را به نمایش گذاشت که از این پس، به سمت «دیپلماسی تهاجمی» حرکت می‌کند. علاوه بر این منطق پوتین این است که افزایش بودجه بخش نظامی و دفاعی می‌تواند موجب ایجاد مشاغل بیشتر و افزایش میزان صادرات نظامی این کشور شود و در نهایت به احیای اقتصاد این کشور بیانجامد. روسیه با همین منطق و طرز فکر تاکنون بودجه‌های کلانی را به سوی صنعت نظامی عظیم خود روانه کرده، اما روسیه تنها کشوری نیست که از چنین رویکرد و طرز فکری برخوردار است. در حقیقت صادرات و فروش تسلیحات به کشورهای خارجی یکی از منابع اصلی درآمد و بخش‌های اصلی اقتصاد آمریکا را تشکیل داده است که موجب ایجاد میلیون‌ها شغل، حمایت از صنایع محلی و ارتقاء نوآوری شده است.

روسیه در طول دوران جنگ سرد از نیروهای کمونیستی آسیا حمایت‌های عقیدتی و نظامی بسیاری کرد و با همین کار بر نتیجه درگیری‌های کره و ویتنام تاثیر به سزایی گذاشت. نتیجه حاصل از این مناقشات همچنان دینامیک امنیتی نوظهور منطقه آسیا-پاسیفیک را تحت شعاع خود قرار می‌دهد. در شرایطی که منطقه آسیا-پاسیفیک با ظهور یک هژمونی منطقه‌ای روبه رو شده و تلاش می‌کند تا با آن مقابله کند، به نظر می‌رسد که به مکانی ناب و ایده آل برای صادرات سیستم‌های تسلیحاتی روسیه نیز تبدیل شده است.

اما اثبات این که روسیه از بی‌ثباتی منطقه آسیا-پاسیفیک منافع زیادی کسب کرده و یکی از ذینفعان اصلی و مستقیم بروز بی‌ثباتی در این منطقه است، کار بسیار دشواری است. حمایت‌های همه جانبه روسیه از چین در مناقشات به وجود آمده در دریای چین جنوبی تنها به این خاطر است که روسیه نیز از پاسخ و کمک متقابل چین برخوردار شده و در مجادلاتش با اروپا و غرب آسیا از آن بهره بگیرد. بحران‌های به وجود آمده در اوکراین و سوریه همچنان برنامه‌های روسیه برای ایجاد شبکه انرژی و خطوط لوله‌های گاز و نفت را با اختلال روبه رو کرده و این در حالی است که این شبکه یکی از منابع اصلی درآمد کشور روسیه به شمار می‌رود. روابط سیاسی تیره و تار میان روسیه و اوکراین نیز را باید شکستی برای صادرات نظامی روسیه دانست، چرا که روسیه برای تولید سیستم‌های تسلیحاتی خود به موتورها و سنسورهای ساخت اوکراین نیازمند و وابسته است.

در بحبوحه این تنش‌ها، روسیه با شتاب فراوان به سوی منطقه آسیا-پاسیفیک گرایش پیدا کرده و توانسته در همین مدت کوتاه مجموعه‌ای از همکاری‌های استراتژیک را با کشورهای این منطقه ایجاد کند. همکاری و مشارکت میان روسیه و کشورهای منطقه آسیاپاسیفیک، سفارش‌های نظامی متعددی را برای روسیه به ارمغان آورده و موجب شده است تا صنعت دفاعی این کشور روزهای پرکاری را تجربه کند. به عنوان مثال، چین در نظر دارد تا 24 فروند هواپیمای جنگنده سوخو (Su-35) و نیز 36 سیستم دفاع هوایی (S-400) را از روسیه خریداری کند. همچنین هند نیز اخیراً قراردادی را به منظور خرید سیستم دفاع هوایی (S-400) از روسیه نهایی کرده است و این توافق موجب تقویت هر چه بیشتر زرداخانه تسلیحاتی هند می‌شود؛ زرادخانه‌ای که با این توافق مملو از تجهیزات و تسلیحات قدرتمند نظامی روسی خواهد شد. در حال حاضر نیز هند و روسیه در مورد صادرات مشترک موشک‌های کروز "برهموس" (BrahMos) به دیگر کشورهای منطقه از جمله ویتنام گفتگو و رایزنی می‌کنند.

در اجلاس اخیر سران بریکس (BRICS) که در شهر گوآ واقع در هند برگزار شد، هند قراردادی به ارزش 2 میلیارد دلار را برای اجاره زیردریایی هسته‌ای تهاجمی (SSN) از روسیه نهایی و امضاء کرده است. در حال حاضر نیز هند زیردریایی هسته‌ای «اکولا-2» را طی قراردادی از روسیه اجاره کرده است که این قراداد از سال 1391 آغاز شده و به مدت ده سال ادامه دارد. همچنین قرار است تا هند چهار فروند ناوچه پیشرفته کلاس "تالوار" را به ارزش 3 میلیارد دلار از روسیه خریداری کند. دو فروند از این ناوچه در روسیه ساخته و تولید خواهد شد و دو فروند دیگر نیز قرار است تا با کمک‌های روسیه در هند ساخته شود. هند در حال حاضر 6 ناوچه از همین مدل را در اختیار دارد که همگی آنان در روسیه ساخته شده‌اند و 4 ناوچه دیگر نیز پس از تولید به ناوگان جنگی هند افزوده خواهند شد.

تصمیم ساخت این دو ناوچه جنگی آن هم در روسیه با تعجب و شکفتگی خود هندی‌ها همراه بود، چراکه هند تولید نسل جدید ناوچه جنگی کلاس "شیوالیک" را خود در دست گرفته و آن را در داخل کشور انجام داده است. همچنین هند به تازگی ساخت و تولید 7 فروند ناوچه پنهانکار "مدل 17"A را توسط شرکت‌های کشتی سازی داخلی خود تایید کرده است. این در حالی است که هند باید موتورخانه‌های مورد نیاز برای این ناوچه‌های جنگی را مستقلاٌ از اوکراین خریداری کند، زیرا به دلیل مناقشات و درگیری‌های اخیر به وجودآمده میان دو کشور اوکراین و روسیه، مقامات اوکراین از فروش و صادرات این تجهیزات نظامی به روسیه خودداری کرده‌اند. واقعیت آن است که روسیه در حال حاضر در شرکت‌های کشتی سازی خود، ساخت و تولید این ناوچه را به نیمه‌های راه رسانده اما برای تامین موتورخانه این ناوچه‌ها و خرید آنها از اوکراین با مشکل روبه رو است. همچنین توافق اخیر میان روسیه و هند این امکان را فراهم می‌سازد تا موتورخانه‌های مورد نیاز برای تولید این ناوچه‌های جنگی از طریق کشور شخص ثالث (یعنی هند) از اوکراین خریداری شده و به روسیه تحویل داده شود. گفتنی است که پلتفرم‌های تکمیل شده نیز در نهایت به خدمت نیروی دریایی هند در خواهند آمد.

موشک‌های کروز شلیک شده از ناوگان روسیه در دریای خزر به سوی اهداف و مواضع مشخص در کشور سوریه نیز نه تنها قدرت نظامی تهاجمی روسیه را به نمایش گذاشتند، بلکه به افزایش میزان فروش و صادرات این موشک‌ها به کشورهای دیگر منجر شده است. پس از این عملیات نظامی، کشورها و مشتریان بین‌المللی متعددی از جمله برخی از کشورهای حوزه جنوب شرقی آسیا برای خرید موشک‌های کروز "کلاب" روسیه ابراز تمایل و آمادگی کرده‌اند. بر اساس اعلام شرکت (Rosoboron export) به عنوان شرکت رسمی صادرات تسلیحات نظامی روسیه، تمایل کشورهای دیگر برای خرید موشک‌های کروز کلاب به افزایش سفارشات در زمینه خرید ناوهای جنگی و زیردریایی‌ها منجر خواهد شد، چراکه این موشک‌ها برای استقرار به وسیله‌ای برای حمل و نقل و سکوهایی برای کنترل و فرماندهی نیازمند خواهند بود. با توجه به افزایش تهدیدات روزافزون چین نسبت به قلمرو و تمامیت ارضی ویتنام، این کشور نیز علاقه دارد تا برای دفاع از خود موشک‌های کروز زمین به زمین و نیز موشک‌های کروز ضدکشتی موردنیاز خود را از روسیه خریداری کند. در حال حاضر این کشور شش زیردریایی کلاس "کیلو" را از روسیه خریداری کرده که قرار است به موشک‌های "کلاب" مجهز شوند.

در منطقه آسیاپاسیفیک و دیگر مناطق همواره تقاضای مستمری برای خرید تجهیزات و سیستم‌های نظامی روسیه وجود دارد و بخش عمده‌ای از علت این امر نیز به فقدان همبستگی و نیز مسائلی همچون حقوق بشر مرتبط است. روسیه نیز به طور کلی حساسیت خود را نسبت به منافع امنیتی مشتریانش از دست داده است. نمونه بارز این این امر را می‌توان در انعقاد قراردادهای تسلیحاتی و فروش آنها به سه کشور ویتنام، چین و هند دید؛ کشورهایی که با یکدیگر اختلافات بسیاری داشته و هریک نسبت به دیگری نگرانی‌هایی دارد.

روسیه با استفاده و بهره‌برداری از تقاضاهای موجود و افزایش میزان نفوذ سیاسی خود، اکنون به بازگشایی پایگاه‌های نظامی دوران اتحاد جماهیر شوروی در منطقه آسیاپاسیفیک و مناطق فراتر از آن می‌اندیشد. به عنوان مثال، مصر به شدت تمایل دارد تا روسیه در این کشور پایگاه‌های نظامی خود را تاسیس کند و این دو کشور گفتگوهایی را در این خصوص آغاز کرده‌اند. بدون شک ایجاد پایگاه‌های نظامی روسیه در مصر موجب تقویت هرچه بیشتر نفوذ روسیه در منطقه مدیترانه خواهد شد. حتی برخی از گمانه زنی‌های موجود حاکی از آن است که روسیه تمایل دارد تا در کشورهای کوبا و ویتنام نیز پایگاه نظامی تاسیس کند. این اقدام به روسیه این امکان را خواهد داد تا فعالیت‌های دو رقیب اصلی خود یعنی ایالات متحده آمریکا و چین را به خصوص در دریای چین جنوبی به دقت مورد رصد قرار دهد.

اگرچه قدرت نظامی همواره یکی از منابع اصلی انگیزه و غرور روسیه بوده است اما داشتن قدرت نظامی لزوماً به معنای شرایط مناسب اقتصادی آن کشور تلقی و قلمداد نمی‌شود. در مجموع، روسیه به دنبال آن است تا با استفاده و بهره‌برداری از صنایع عظیم نظامی خود هم جایگاه بین‌المللی خود را ارتقاء دهد و هم اقتصاد این کشور ار تقویت کند. به نظر می‌رسد ولادیمیر پوتین توانسته این استراتژی را به مرحله اجرا درآورد و ایده اقتصادی خود را تا حدی محقق سازد. در حال حاضر، روسیه برای نیل به همین هدف از بحران کنونی در سوریه و شرایط امنیتی نوظهور درمنطقه آسیاپاسیفیک به خوبی بهره‌برداری می‌کند، اما باید منتظر ماند و دید که آیا این استراتژی اقتصادی موفقیتی را به همراه خواهد آورد یا خیر؟

http://jomhourieslami.net/?newsid=116745

ش.د9502626