منافع مشترک اسرائیل و ترکیه در قفقاز جنوبی

(روزنامه جمهوري اسلامي – 1395/01/26 – شماره 10567 – صفحه 1)

در منطقه ناآرام قفقاز جنوبی باز هم درگیری شدید مسلحانه میان ارمنستان و آذربایجان موجب شد تا روابط و منافع مشترک اسرائیل، جمهوری آذربایجان و ترکیه مورد تحلیل رسانه‌ها قرار بگیرد. جمهوری آذربایجان از معدود کشورهای اسلامی است که با اسرائیل رابطه رسمی دیپلماتیک دارد و دو طرف در تل‌آویو و باکو، سفارتخانه دارند و هیچ کشوری در منطقه اوراسیا مانند جمهوری آذربایجان با اسرائیل روابط دوستانه و عمیق ندارد.

در مقاله‌ای که با عنوان «سازگاری منافع اسرائیل، ترکیه و جمهوری آذربایجان در قفقاز جنوبی» به قلم «آریه گوت»، یکی از کارشناسان مشهور روابط بین‌الملل اسرائیل در روزنامه عبری زبان «اورشلیم پست»، آمده که هیچ کشوری در منطقه اوراسیا مانند آذربایجان با اسرائیل روابط دوستانه و عمیق ندارد.

لازم به گفتن است «آریه گوت» به همراه یک، مورخ اسرائیلی در سال 2014 (93ش) نیز در روزنامه عبری زبان «هاآرتص» مقاله‌ای را با عنوان «جمهوری آذربایجان، کشوری بسیار مهم برای اسرائیل» به چاپ رساندند.

جای تعجب نیست که بدانید چهره‌های برجسته سیاسی اسرائیل به حمایت گرم و صمیمی‌اش از جمهوری آذربایجان شناخته می‌شوند. مغزهای متفکر سیاسی جمهوری آذربایجان که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق پدید آمد، نیز با تفکرات سکولاری افراطی و دشمنی‌شان با میراث عربی شهره هستند. همچنین اسنادی که ویکی‌لیکس منتشر کرده، میزان همذات‌ پنداری میان باکو و تل‌آویو و فاصله و اختلاف جمهوری آذربایجان با دو جهان عربی و اسلامی را نشان می‌دهد.

در نامه محرمانه‌ای که راب گارلیک، دیپلمات آمریکایی در هفتم ژانویه 2009 (18 دی 1387ش) برای وزارت خارجه کشورش ارسال کرد، آمده است، جمهوری آذربایجان مانند اسرائیل، ایران را بزرگترین تهدید برای امنیت و حتی موجودیت خود می‌داند. این دیپلمات آمریکایی بر این باور است که اسرائیل با تسلیحات نظامی برتر و پیشرفته خود و نیازهای سیاسی مشتریانش می‌تواند یک شریک ایده‌آل برای جمهوری آذربایجان باشد.

جمهوری آذربایجان می‌تواند سلاح‌های مدرن را از اسرائیل دریافت کند و در این رابطه به تکنولوژی‌هایی دست یابد که نمی‌تواند آنها را به دلیل محدودیت‌های قانونی مختلف از آمریکا و روسیه و یا اروپا و یا از جمهوری‌های شوروی سابق مثل بلاروس و اوکراین تهیه کند.

این دیپلمات آمریکایی افزود در حالی که کشورهای غربی می‌ترسند با فروش سامانه‌های نظامی پیشرفته به جمهوری آذربایجان این کشور جنگی را برای بازپس گیری اراضی قره باغ آغاز کند، تل‌آویو با آزادی تمام قراردادهای فروش اسلحه را با باکو می‌بندد و از مشتری ثروتمند خود سود سرشاری نصیبش می‌شود.

گفتنی است بزرگترین قراردادی که دو طرف به امضا رسانده‌اند، قرارداد ژانویه سال 2012 (دی‌ماه 1390) به ارزش 1.5 میلیارد دلار است. طبق این قرارداد، باکو در طول سال‌های 2013 تا 2015 (91 تا 93شمسی) پهپادهای نوع «هیرون یک» و «سرچر دو» را دریافت کرده و چهار فروند دیگر از این جنگنده‌ها را نیز در سال جاری میلادی دریافت خواهد کرد. همچنین سیستم موشک‌های ضد کشتی «گابریل پنج» و سامانه دفاع هوایی «باراک هشت» و رادار هشدار سریع و نیز ساخت یک کارگاه مشترک تولید پهپاد در جمهوری آذربایجان از دیگر قراردادهای میان دو طرف است.

در مقابل باکو بر استفاده از لابی «یهودی-آمریکایی» برای مقابله با لابی ارمنی که در واشنگتن نفوذ بسیاری دارد، تکیه کرده است.

ایلیا برتمن، یکی از کارشناسان مرکز پژوهش‌های استراتژیک اسرائیل (بیگن) اظهار داشت: لابی یهودیان در واشنگتن در کمین لابی ارامنه در این کشور و سیاست‌های آن جهت مقابله با کمک‌های آمریکا به باکو نشسته است.

چه بسا به همین دلیل الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان در سفرهایش به آمریکا همواره بر دیدار با سازمان‌های یهودی آمریکا تاکید دارد. آخرین دیدار الهام علی‌اف در تاریخ سی‌ام مارس (11 فروردین) با «کمیته روابط عمومی آمریکا-اسرائیل» (آیپک)، «ائتلاف ملی اوراسیا برای حمایت از یهودیان» و روسای سازمان‌های بزرگ یهودی-آمریکایی در واشنگتن بود.

رئیس جمهور آذربایجان در مه 2008 (خرداد 87) بسیار دقیق روابط میان باکو با تل‌آویو را «کوه یخی که 90 درصدش به دور از چشم مداخله جویان آب شده» توصیف کرد.

طبق اظهارات یکی از دیپلمات‌های سابق اسرائیل، برای اسرائیل ضروری است جمهوری آذربایجان را به عنوان هم‌پیمان خود و نیز بازار مهم سلاح‌هایش و بنای مستحکم فعالیت‌های اطلاعاتی‌اش در مرزهای ایران حفظ کند به ویژه که اطلاعات اسرائیل در جمهوری آذربایجان احساس می‌کند در خانه خودش است. چراکه جمهوری آذربایجان زمینه را برای فعالیت جاسوسی‌های اسرائیل علیه ایران باز گذاشته و ایران قبلا اعلام کرده بود که باکو در ترور داشمندان هسته‌ایش با اسرائیل همکاری اطلاعاتی کرده است. همچنین تل‌آویو به دلیل منافعش در خاورمیانه در مساله قره باغ از باکو حمایت می‌کند. تل‌آویو بر این باور است که راه‌حل نظامی برای مساله قره باغ قطعا به برهم خوردن موقعیت مسکو در جنوب قفقاز منجر خواهد شد و مشکلات بزرگی را در این حیاط خلوت روسیه ایجاد خواهد کرد و این امر می‌تواند بهانه‌ای برای درخواست از مسکو جهت پایان دادن به فعالیت‌های خود در بحران سوریه باشد.

اما از سوی دیگر باکو روابط دوستی‌اش با اسرائیل را به سبک خود در کشورهای عربی و اسلامی به حالت توازن درمی‌آورد. باکو تلاش می‌کند از هر راهی مانع برانگیخته شدن خشم ایران شود، چراکه تهران در کمینش نشسته و خطر محدود کردن باکو در منطقه نخجوان از سوی ایران وجود دارد، منطقه‌ای جدا افتاده از اراضی آذربایجان که از شمال ارمنستان آن را جدا می‌سازد و از جنوب به ایران محدود می‌شود.

همچنین جمهوری آذربایجان به «ائتلاف اسلامی» که عربستان در اواسط دسامبر (آذر) سال گذشته آن را تشکیل داد، نپیوست.

با این وجود مردم کشورهای عربی به شکل کلی از ارمنستان حمایت می‌کنند شاید به دلیل تلاش ارمنستان برای حفظ روابط عمیق خود با این کشورها به خاطر حضور اقلیت‌های ارمنی در کشورهای عربی باشد.

با این حال ترکیه، برادر بزرگتر جمهوری آذربایجان موضعگیری دیگری دارد. با وجود اینکه ترکیه در درگیری‌هایی که به شکل پراکنده از سال 1988 تا 1994 (67 تا 73 شمسی) ادامه داشت، مداخله نظامی نکرد، اما در مناقشه اخیر آشکارا در این درگیری در کنار جمهوری آذربایجان ایستاده و تلاش می‌کند این اختلاف را به یک جنگ طایفه‌ای تبدیل کند.

به گفته رومن سلانتیوف، مدیر اجرایی مرکز مجمع جهانی مردم روسیه، با این حال و به لطف چهره‌های مذهبی ارمنستان، جمهوری آذربایجان و روسیه، ترکیه تاکنون در این زمینه موفق نشده است.

شاید ترکیه با تلاش‌هایی که برای روشن کردن آتش این درگیری می‌کند، می‌خواهد به خاطر شکست سیاست‌هایش در سوریه انتقام بگیرد به ویژه که پس از ورود هیات‌های ترکیه به باکو در چند ماه اخیر وضعیت در منطقه قره‌باغ دچار تنش شد و به قول مدیر مرکز پژوهشی کشورهای خاورمیانه و آسیای میانه، اردوغان (رئیس جمهور ترکیه) نیز اگر عملیات‌های تروریستی متوالی در شهرهای ترکیه نبود، قصد داشت به جمهوری آذربایجان برود.

از نظر ولادیمیر جباروف معاون اول کمیته بین‌المللی شورای فدرال روسیه، اختلاف مذکور پس از سلسله سفرهای رسمی مسئولان ترکیه به باکو و حمایت آنها از جمهوری آذربایجان در این درگیری بالا گرفت.

اکنون این سوال مطرح است که آیا «سلطان اعظم» می‌خواهد رویاهای خود مبنی بر پیروزی در یک میدان جدید به نفع اسرائیل و جمهوری آذربایجان را در جنوب قفقاز که میدان دائمی نبرد میان دولت عثمانی، ایران و روسیه بوده، تحقق بخشد؟

http://jomhourieslami.net/?newsid=86976

ش.د9502774