تغییر در قفقاز؟

توافق زنگزور، که با وساطت و میانجی‌گری دونالد ترامپ به مرحله اجرا رسید، اکنون به یکی از موضوعات حساس و پیچیده ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی تبدیل شده است. دالان زنگزور، مسیر باریکی میان ارمنستان و نخجوان، بیش از یک شاهراه ترانزیتی ساده است؛ این مسیر می‌تواند تعادل قدرت در منطقه را تغییر دهد و جایگاه ایران در شمال غربی کشور را تحت تأثیر قرار دهد. اهمیت این توافق تنها در بعد ترانزیتی خلاصه نمی‌شود، بلکه پیامد‌های امنیتی، اقتصادی و سیاسی آن، ایران و همسایگانش را مستقیماً درگیر می‌کند.
این پرونده تلاش دارد ابعاد مختلف زنگزور را بررسی کند: پیامد‌های اقتصادی و ترانزیتی، تأثیرات بر نفوذ و جایگاه ایران، تضاد احتمالی با سیاست‌های رسمی کشور، و نقش ترامپ و آمریکا در شکل‌گیری این مسیر، همراه با حضور اسرائیل و ترکیه. هر یک از این محور‌ها بخشی از واقعیت‌های پیچیده منطقه را روشن می‌کند و نشان می‌دهد که زنگزور نه تنها یک مسیر ارتباطی، بلکه نقطه‌ای استراتژیک با پیامد‌های گسترده است.
از دیدگاه ایران، دالان زنگزور می‌تواند کاهش عمق استراتژیک شمال غرب کشور و محدود شدن نفوذ ایران در قفقاز را به دنبال داشته باشد. تهران همواره مسیر‌های ترانزیتی شمال- جنوب و شرق- غرب را ابزاری برای نفوذ و تثبیت موقعیت ژئوپلیتیکی خود در منطقه می‌دانسته است، اما ایجاد این مسیر بدون هماهنگی، موضع ایران را با چالش مواجه می‌کند. در عین حال، ایران با حفظ نگاه مثبت به همسایگان و تعامل سازنده، همواره بر دیپلماسی فعال و حفظ روابط دوستانه تأکید داشته است.
نقش ترامپ و آمریکا در این توافق، فراتر از میانجی‌گری است. تحلیلگران معتقدند حضور ترامپ با هدف تثبیت نفوذ آمریکا، کاهش اثرگذاری ایران و روسیه و بازآرایی معادلات منطقه‌ای انجام شده است. حمایت آمریکا از مسیر ترانزیتی مستقل آذربایجان و ترکیه، ایران را از حلقه ارتباطات منطقه‌ای دور نگه می‌دارد و زنگزور را به ابزاری برای فشار غیرمستقیم بر تهران تبدیل می‌کند.
همچنین، حضور رژیم صهیونی و نقش ترکیه اهمیت ویژه‌ای دارد. همکاری امنیتی و نظامی تل‌آویو با آذربایجان، از جمله فروش پهپاد و فعالیت‌های اطلاعاتی، نشان می‌دهد که این کشور می‌تواند دسترسی به شمال غرب ایران را تسهیل کند. ترکیه نیز با حمایت مستقیم از آذربایجان، تلاش دارد نفوذ خود را در قفقاز افزایش دهد و کنترل مسیر‌های ترانزیتی را به سود منافع استراتژیک خود تثبیت کند. این معادله پیچیده، ضرورت هوشیاری و سیاست‌گذاری دقیق ایران را دوچندان می‌کند.
بعد اقتصادی نیز اهمیت ویژه‌ای دارد؛ این پرونده، با ترکیبی از گزارش‌ها، مصاحبه‌ها و تحلیل‌های راهبردی، تلاش می‌کند تا خواننده را با تمام ابعاد زنگزور آشنا کند. هدف آن روشن کردن پیامد‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی، تحلیل نقش بازیگران خارجی و ارائه راهکار‌هایی برای ایران است. زنگزور، در نهایت، نه تنها یک مسیر ترانزیتی، بلکه نمادی از تعامل پیچیده فرصت و تهدید در منطقه است؛ پرونده‌ای که ایران باید با نگاه مسئولانه، هوشیاری و دیپلماسی فعال مدیریت کند تا جایگاه خود را حفظ و تقویت نماید.