بازطراحي دكترين كرملين در بستر تنش با غرب

دكترين جديد سياست خارجي روسيه پس از مدت‌ها انتظار اعلام شد. اين سند تنها سه سال پس از انتشار نسخه قبلي دكترين سياست خارجي روسيه كه در سال 2013 به تصويب رسيده بود، با توجه به الزامات جديد در محيط خارجي روسيه و با توجه به تغيير شرايط و واقعيت‌هاي جاري به تصويب رسيده است. ولاديمير پوتين رئيس‌جمهور روسيه، روز چهارشنبه 10 آذر1395 (30 نوامبر2016) دكترين جديد سياست خارجي اين كشور را امضا كرد. سند دكترين جديد سياست خارجي روسيه كه برخلاف بسياري از ادوار گذشته، يك ماه پيش از اتمام سال ميلادي به تصويب رسيده و منتشر شده است، جايگزين سند قبلي مي‌شود. اگرچه برخي موضوعات در اين سند مثل سند قبلي به قوت خود باقي است، اما برخي مسائل اخير مانند مسئله گروه تروريستي داعش در اين سند مورد توجه قرار گرفته است.

درعين حال در اين سند به طيف وسيعي از موضوعات از جمله روابط متقابل با امريكا و ناتو، مبارزه با تروريسم، اوضاع سوريه، كاهش جنگ‌افزارها، گسترش روابط روسيه با ديگر كشورها، حمايت روسيه از اتباع روسيه و تقويت جايگاه زبان روسي در جهان پرداخته است. سند جديد شامل پنج فصل و 108 ماده است. فصل‌ها‌ي اين سند به ترتيب عبارتند از فصل نخست: مفاد عمومي؛ فصل دوم: جهان معاصر و سياست خارجي فدراسيون روسيه؛ فصل سوم: اولويت‌هاي فدراسيون روسيه در حل و فصل مسائل جهاني شامل تشكيل نظم جهاني پايدار و عادلانه، حاكميت قانون در روابط بين‌المللي، تحكيم امنيت بين‌المللي، همكاري اقتصادي و زيست محيطي فدراسيون روسيه، همكاري بين‌المللي بشردوستانه و حقوق بشر، پشتيباني اطلاعاتي از اقدامات سياست خارجي فدراسيون روسيه؛ فصل چهارم: اولويت‌هاي منطقه‌اي سياست خارجي فدراسيون روسيه و فصل پاياني: شكل‌گيري و تحقق سياست خارجي فدراسيون روسيه است.

موضوعات مهم

در دكترين جديد سياست خارجي روسيه به ويژه بر حل و فصل مسئله سوريه و حفظ تماميت ارضي و استقلال اين كشور و تشكيل يك ائتلاف بين‌المللي گسترده براي مبارزه با تروريسم تأكيد شده است. در ماده 94 اين سند در رابطه با ايران اينگونه آمده است:«روسيه خط‌مشي توسعه همه‌جانبه همكاري با جمهوري اسلامي ايران را دنبال مي‌كند و همچنين در اجراي مداوم توافق جامع هسته‌اي ايران(برجام) بر اساس قطعنامه 2231 شوراي امنيت سازمان ملل متحد مصوب 20 ژوئيه 2015، متناسب با تصميمات شوراي حكام آژانس انرژي اتمي مي‌كوشد و به طور همه‌جانبه‌اي به اين روند مساعدت مي‌نمايد.» افزون بر اين، روسيه از امكان حضور خود در سازمان همكاري‌هاي اسلامي به عنوان عضو ناظر، به منظور گسترش بيشتر تعامل با كشورهاي جهان اسلام و توسعه شراكت با آنها در امور گوناگون استفاده خواهد كرد.

در اين دكترين، تأكيد شده كه مسكو به حمايت از راه‌حل‌هاي سياسي براي پايان دادن به مناقشه‌ها در خاورميانه به دور از دخالت‌هاي خارجي ادامه مي‌دهد و از تبديل شدن اين منطقه به حوزه عاري از تسليحات هسته‌اي حمايت مي‌كند. از نگاه اين دكترين، جايگزيني براي سازمان ملل متحد به عنوان مركز ساماندهي روابط بين‌المللي وجود ندارد. اين دكترين، احتمال جنگ هسته‌اي را با وجود افزايش خطر جنگ‌هاي منطقه‌اي، ضعيف دانسته است. يكي ديگر از محورهاي اصلي دكترين جديد سياست خارجي روسيه مقابله قاطعانه با هر نوع تهديد غرب به ويژه امريكاست. در اين سند تأكيد شده كه خط مشي امريكا و متحدانش براي بازدارندگي در برابر روسيه و اعمال فشار بر آن به ثبات منطقه‌اي و بين‌المللي ضربه مي‌زند. مسكو در اين دكترين تأكيد كرده است كه تلاش‌هاي واشنگتن را براي اعمال فشار بر خود نخواهد پذيرفت و حق پاسخ قاطعانه به اقدامات غيردوستانه امريكا را براي خود محفوظ مي‌داند.

در عين حال دكترين جديد سياست خارجي روسيه، اتحاديه اروپا را شريك مهم مسكو توصيف كرده و خواستار همكاري‌هاي باثبات بين دو طرف شده است. پوتين در سخنان خود در پارلمان روسيه اعلام كرد قالب دكترين سياست خارجي جديد روسيه شايد در يك نگاه كلي همان دكترين سياست خارجي سال 2013 باشد كه حوادث اوكراين و تغيير روابط روسيه و غرب متأثر از اين بحران باعث تغييراتي در آن سند شد، به طوري كه در مقطع كنوني مي‌توان به صورت آشكار بحران جدي در روابط روسيه و غرب را مشاهده كرد. البته تنها بخش مربوط به روابط غرب در سند جديد سياست خارجي روسيه دستخوش تغييرات نشده است، بلكه نگاه به اوضاع جاري در خاورميانه در مقايسه با سند سال 2013 نيز به‌طور محسوسي تغيير كرده است، هر چند تداوم تلاش‌هاي روسيه براي حل و فصل پايدار مناقشات عربي- اسرائيلي در همه جوانب مورد تأكيد قرار گرفته است.

در سند كنوني از «گسترش تروريسم بين‌المللي» و «تحميل ايدئولوژي‌هاي بيگانه» سخن به ميان آمده كه با «واكنش منفي» مواجه شد و به تشديد تروريسم انجاميد تا در سند جديد پيشنهاد رئيس‌جمهور روسيه براي تشكيل ائتلاف بين‌المللي ضد‌تروريستي تكرار ‌شود. دكترين سياست خارجي روسيه در بخش اولويت‌هاي محلي عنوان كرده كه روسيه در عين توجه به گسترش روابط با كشورهاي همسود به توسعه اتحاد اقتصادي اورآسيا و سازمان پيمان امنيت جمعي خواهد پرداخت، البته در اين بخش علاقه‌مندي روسيه به توسعه روابط با اوكراين در بند جداگانه‌اي از اين سند بيان شده است، كشوري كه رويدادهاي سه سال اخير در آن و رويكرد روسيه در قبال آن، تغييرات معنا‌داري را در روابط روسيه با جهان غرب موجب شد.

دلايل و پيامدها

اعلام دكترين جديد سياست خارجي روسيه و امضاي آن از سوي پوتين نشان‌دهنده رويكرد جديد مسكو به محيط خارجي و الزامات نوين در روابط بين‌المللي است. در واقع ظرف چند سال اخير تحولات بزرگي چه در اروپاي شرقي و چه در خاورميانه رخ داده كه باعث رويارويي روسيه با غرب به ويژه در صحنه اروپاي شرقي به صورت تقابل روسيه و غرب با توجه به بحران اوكراين شده است. اكنون مسكو در حوزه بالتيك و درياي سياه با صف‌آرايي گسترده ناتو مواجه شده كه مستقيماً با هدايت و كمك‌هاي امريكا صورت مي‌گيرد. لذا در دكترين جديد سياست خارجي روسيه نيز اين مسئله يكي از موارد اصلي مورد توجه است. از نگاه مسكو، ادامه اين وضعيت به ضرر ثبات بين‌المللي و استراتژيك بين روسيه و غرب است. به‌رغم موضع شديد روسيه در اين سند در برابر امريكا، اما به نظر مي‌رسد كه مسكو كماكان تلاش مي‌كند تا روابط خود با اتحاديه اروپا را حتي الامكان حفظ كرده و بازسازي نمايد.

در عين حال ولاديمير پوتين رئيس‌جمهور روسيه در سخناني در پارلمان روسيه در‌باره مفاد دكترين سياست خارجي جديد اين كشور، از فعال شدن سياست نگاه به شرق روسيه خبر داده است؛ مسئله‌اي كه به گفته پوتين به دليل سهمش در تأمين منافع بلندمدت اين كشور موقتي نخواهد بود و استمرار خواهد داشت. به طور قطع كشورهاي آسياي شرقي بخش لاينفك سياست خارجي روسيه و توسعه تاريخي اين كشور را تشكيل مي‌دهند، هرچند روسيه تاكنون راهبرد يكپارچه‌اي در اين جهت نداشته است، اما درحال حاضر روس‌ها كه معتقدند كشورشان قدرت بزرگ اورآسيا و اقيانوس آرام است، مأموريت اصلي اين كشور را احراز جايگاه خود جهاني دانسته و سياست خارجي را ابزار تحقق اين مأموريت برمي‌شمارند، هر چند هنوز هم باور دارند كه بايد در عرصه خارجي هم به غرب توجه داشت و هم ارتباط با شرق را توسعه داد.

مسئله بحران سوريه نيز از نقاط كانوني در دكترين سياست خارجي جديد روسيه است. روسيه با وجود ارائه كمك‌هاي نظامي و اقتصادي به نظام سوريه از هنگام بروز ناآرامي‌ها در اين كشور در سال 2011، با شدت گرفتن درگيري‌ها بين دولت سوريه و گروه‌هاي مسلح تروريستي، در اقدامي غير منتظره در سپتامبر 2015 با دعوت دولت سوريه و به منظور حمايت از آن در اين كشور حضور نظامي پيدا كرد و به حملات هوايي و موشكي عليه گروه‌هاي تروريستي پرداخت. اين اقدام كه غربي‌ها اصلا پيش‌بيني آن را نكرده بودند، كفه موازنه را به نفع دولت سوريه و متحدان آن تغيير داد. لذا اكنون علاوه برصحنه اروپاي شرقي، صحنه سوريه نيز به ميداني براي زور آزمايي روسيه و غرب به ويژه امريكا تبديل شده است.

با توجه به اين مسائل، مسكو در سند جديد سياست خارجي خود بر حق مقابله به مثل و واكنش مناسب به اقدامات خصمانه غرب تأكيد كرده است. يكي ديگر از مسائل مورد تأكيد در دكترين جديد سياست خارجي روسيه، تأكيد بر نقش سازمان ملل و پرهيز از يكجانبه‌گرايي است. در واقع يكي از دلايل عمده وضعيت ناهنجار امنيتي كنوني در خاورميانه و حتي شمال آفريقا، اقدامات يكجانبه‌گرانه امريكا بوده كه پس از واقعه 11 سپتامبر 2001 به بهانه مبارزه با تروريسم اقدام به حمله نظامي به افغانستان و عراق كرد.

اين حملات نه فقط موجب از بين رفتن تروريسم و تروريست‌ها نشد، بلكه خود باعث پيدايش گروه‌هاي تروريستي تكفيري جديد مانند داعش و جبهه النصره شد كه علاوه بر كشتار هزاران نفر باعث پيدايش پديده پناهجويان شده‌اند كه با مهاجرت ميليون‌ها نفر به سوي اروپا، باعث بروز بزرگ‌ترين چالش براي اتحاديه اروپا از زمان شكل‌گيري آن شده‌اند. در مجموع دكترين سياست خارجي جديد روسيه نشانگر تلقي جديد روس‌ها از محيط منطقه‌اي و بين‌المللي با توجه به تحولات كنوني، چالش‌ها و فرصت‌هاي موجود و شيوه‌هاي برخورد مسكو با اين چالش‌ها و تهديدات و از سوي ديگر تبيين نظم بين‌المللي مطلوب روسيه است؛ نظمي كه بر پايه چند جانبه‌گرايي و نقش برتر سازمان ملل به عنوان سامان‌دهنده روابط بين كشورها بايد استوار باشد.

http://javanonline.ir/fa/news/826405

ش.د9502723