آینده برجام با وجود دولت ترامپ چگونه ارزیابی می شود؟

پایگاه بصیرت / گروه بین الملل/فخرالدین اسدی

در رقابت های انتخابات ریاست جمهوری سال 2016 ایالات متحده آمریکا، دونالد ترامپ مخالفت خود را با توافق هسته ای شکل گرفته میان ایران و اعضای 1+5 اعلام کرد. ترامپ حتی در جمع اعضای لابی آیپک اعلام کرد که وی در روزهای نخست حضور خود در کاخ سفید سند توافق هسته ای را پاره خواهد کرد! این موضع گیری سلبی، از سوی مایک پنس، معاون ترامپ، نیز در جریان مبارزات انتخاباتی مطرح شد. با این حال پس از ورود ترامپ به کاخ سفید، شاهد مواضع نرم تر رئیس جمهور ایالات متحده در قبال برجام بودیم. اگرچه ترامپ توافق هسته ای صورت گرفته میان ایران و اعضای 1+5 را همچنان توافقی بد و فاجعه بار می داند، اما دیگر سختی از ابطال آن به میان نمی آورد.
 سوال اصلی اینجاست که رئیس جمهور جدید ایالات متحده آمریکا در نهایت چه رویکردی را در قبال توافق هسته ای در پیش خواهد گرفت؟



اردیبهشت 1396 زمان آزمون عملی ترامپ در قبال برجام
بدون شک در اردیبهشت ماه سال آینده ( 1396) و حدود دو ماه بعد، رویکرد واقعی دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا در قبال توافق هسته ای مشخص خواهد شد. در اردیبهشت ماه، تعلیق شش ماهه تحریم های هسته ای ایران از سوی اوباما رئیس جمهور سابق آمریکا به پایان می رسد و  دونالد ترامپ قاعدتا و وفق برجام باید نسبت به تعلیق مجدد تحریم های هسته ای اقدام کند. اگر ترامپ چنین اقدامی را صورت ندهد یا آن را به صورت ناقص انجام دهد، برجام رسما از سوی ایالات متحده آمریکا نقض شده است. اگر ترامپ خواستار لغو برجام باشد، تحریم های هسته ای علیه ایران را تمدید ( و نه تعلیق) خواهد کرد. در این صورت واشنگتن رسما از توافق هسته ای خارج می شود و جمهوری اسلامی ایران باید تصمیم مقتضی را بر اساس خروج آمریکا از برجام اتخاذ کند. اگرچه در دوران ریاست جمهوری اوباما نیز ماده 29 برجام عملا توسط دولت آمریکا (متعاقب وضع قوانین محدود کننده صدور ویزا برای کسانی که به ایران سفر کرده اند) نقض شد و وزارت خزانه داری آمریکا نیز با جلوگیری از مراودات بانکی علیه ایران برجام را سربسته نقض کرد، اما تمدید تحریم های ایران در اردیبهشت ماه سال آینده، نقض صریح و علنی برجام از سوی دولت ترامپ محسوب خواهد شد.

تشکیل اتاق های فکر ضد برجام توسط ترامپ
از زمان پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، اتاق های فکر وی علیه توافق هسته ای با ایران تشکیل شده است. در این اتاق های فکر، در خصوص نوع و نحوه مواجهه با برجام تصمیم گیری می شود. اولویت ترامپ در این خصوص، وضع تحریم های جدید علیه ایران در عین نگاهداری توافق هسته ای است. به عبارت بهتر، ترامپ در صدد است در عین این که نسبت به نقض توافق هسته ای متهم نشود، تحریم های جدیدی را علیه کشورمان وضع کند. وجه مشترک اعضای این اتاق های فکر، مخالفت با اصل برجام است. با این حال این اعضا متفق القول هستند که جهت مواجهه با محدودیت های حقوقی ناشی از هر گونه نقض برجام توسط آمریکا، باید روش های موثری را به کار برد. همچنین رفتار دولت ترامپ تاکنون نشان داده است که مشاوران وی نسبت به هزینه های بالای نقض توافق هسته ای توسط دولت جدید آمریکا آگاه شده و این موضوع را به دونالد ترامپ نیز منتقل کرده اند.

ارسال پیام های دوگانه توسط اعضای دولت ترامپ
ارسال پیام های دوگانه و متناقض از سوی اعضای دولت ترامپ در قبال برجام از یک سو نشان دهنده عدم جمع بندی مشترک اعضای کاخ سفید در خصوص توافق هسته ای و از سوی دیگر، نشان دهنده واهمه آمریکا نسبت به اعمال فشارهای بین المللی علیه واشنگتن (در صورت نقض برجام) است. تیلرسون، وزیر امور خارجه آمریکا، طی ماه های اخیر یک بار از بازبینی برجام سخن به میان آورد و بار دیگر، بر  پایبندی کلی آمریکا نسبت به توافق هسته ای تاکید کرده است! با این حال جیمز ماتیس، وزیر دفاع ایالات متحده آمریکا که خود یکی از مخالفان برجام محسوب می شود، تاکید کرده است که سند برجام اگرچه غیر قابل دفاع است، اما توافقی بین المللی محسوب می شود و واشنگتن باید نسبت به آن پایبند باشد. همچنین مقامات ارشد آمریکایی در دیدار با فدریکا موگرینی، رئیس کمیته نظارت بر برجام و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ، پایبندی کلی خود نسبت به برجام را اعلام کرده اند. با این حال دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهور آمریکا و معاون وی یعنی مایک پنس، مواضع شفافی در خصوص برجام اتخاذ نکرده اند. ترامپ در  ژانویه امسال ( سال 2017) و در بدو رود خود به کاخ سفید در خصوص توافق هسته ای اظهار کرد:
"من نمی خواهم بگویم با توافق [هسته ای] ایران چه کار خواهم کرد. من نمی خواهم همین حالا با کارت ها بازی کنم. ببینید، منظورم این است، من سیاستمدار نیستم. من راه نمی افتم بگویم «من می خوام این کارو کنم»... اما من از توافق ایران راضی نیستم، فکر می کنم یکی از بدترین توافقاتی است که تا کنون صورت گرفته است، من فکر می کنم این یکی از احمقانه ترین توافق هایی است که تا کنون دیده ام."

تاریخ مصرف بازی متناقض آمریکا با برجام
اردیبهشت ماه سال 1396، تاریخ مصرف بازی متضاد و متناقض آمریکا در قبال برجام به پایان خواهد رسید، زیرا دونالد ترامپ ناچار است در خصوص ادامه تعلیق تحریم های ایران تصمیم روشن و شفافی را اتخاذ کند. با این حال، به صورت موازی و همزمان تلاش های دیگری در کنگره و از سوی اعضای دو حزب دموکرات و جمهوریخواه در راستای وضع تحریم های غیر هسته ای علیه ایران در جریان است. اصلی ترین هدف رئیس جمهور آمریکا این است که بدون نقض رسمی برجام، به وضع تحریم های جدید علیه کشورمان ادامه دهد. در این مسیر، سناتورهای حزب جمهوریخواه توانسته اند سناتورهای دموکرات را نیز با خود همراه کنند. در جریان تمدید قانون ISA علیه ایران (لایحه تحریم ایران یا آیسا یا ایسا) در سال گذشته میلادی، شاهد همراهی سناتورهای دو حزب اصلی آمریکا در ادامه تحریم های ایران بودیم. این همکاری در دوران ریاست جمهوری ترامپ به نقطه اوج خود خواهد رسید.


در این میان، کنگره و کاخ سفید نقش مکمل یکدیگر را بازی خواهند کرد و شاهد تقابل این دو بر سر وضع تحریم های تازه علیه کشورمان نخواهیم بود. بنابراین، وضع تحریم های تازه علیه ایران، قطعا در دوران ریاست جمهوری ترامپ ادامه خواهد داشت.

فرار به جلوی دولت ترامپ در مسئله برجام
یکی دیگر از نکاتی که باید مدنظر قرار داد، فرار به جلوی دولت ایالات متحده آمریکا در خصوص برجام است. با وجود آنکه روسیه، چین و حتی تروییکای اروپایی نسبت به رفتار غیر قابل پیش بینی و هزینه ساز دولت ترامپ در قبال توافق هسته ای با ایران نگران هستند، دولت ترامپ اخیرا خواستار پایبندی ایران به برجام شده است! نماینده ایالات متحده آمریکا در آژانس بین المللی انرژی اتمی در این خصوص عنوان کرده است:
"ایران بایستی به‌نحو دقیق و کامل به تمامی تعهداتش تحت برجام پایبند باشد! هیچ چیز کمتر از اجرای دقیق برجام، جامعه بین‌المللی را از پایبندی ایران به تعهداتش مطمئن نخواهد کرد. آمریکا از گزارش مفصل‌تر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در خصوص راستی‌آزمایی از تعهدات ایران در برجام استقبال می‌کند. ادامه راستی آزمایی و نظارت بر تعهدات برجامی ایران در اطمینان‌بخشی بین المللی درباره ماهیت صرفاً صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران، امری ضروری است!"
به نظر می رسد یکی از راهکارهای تبلیغاتی و سیاسی دولت ترامپ در قبال برجام، مقصر جلوه دادن جمهوری اسلامی ایران در خصوص هر گونه نقض احتمالی توافق هسته ای خواهد بود. بر این اساس، دولت ترامپ قصد دارد به گونه ای قطعات بازی را بچیند که جمهوری اسلامی ایران، نسبت به نقض توافق هسته ای متهم شود. مقابله با این بازی تبلیغاتی، ابتکار و هوشمندی و از همه مهم تر، قاطعیت دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی کشورمان را طلب می کند.
آنچه مسلم است اینکه دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی کشورمان باید خود را برای مواجهه با همه گزینه های پیش رو آماده کند: از نقض صریح  و ناگهانی کل برجام توسط دولت ترامپ تا نقض غیر مستقیم توافق هسته ای یا نقض مفادی خاص از برجام . در این صورت، قادر خواهیم بود رفتار دولت ترامپ را در هرگونه مواجهه با توافق هسته ای مدیریت کنیم./