امروز و فردای خاورمیانه و هجمه تبلیغاتی ترکیه علیه ایران

(روزنامه مردم سالاري – 1395/12/08 – شماره 4266 – صفحه 9)

اظهارات تند رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور، مولود چاوش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه و هجمه تبلیغاتی رسانه‌های ترکیه علیه ایران و متقابلا، جو پرتنش برخی رسانه‌های ایران علیه اردوغان و ترکیه، پدیده تازه ای نیست. واقعیت این است که ایران و ترکیه به عنوان دو قدرت جدی منطقه، در بسیاری از حوزه‌ها، رقیب هم هستند و منافع متنازع و متزاحم دارند. بنابراین، در این میان، هیچ چیزی طبیعی‌تر از این نیست که مقامات این دو کشور، علیه هم موضع بگیرند. اما درنظر گرفتن دو شرط و دو نکته مهم را نباید از یاد برد:

سوابق موضع‌گیری‌های اردوغان و یاران او در حزب عدالت و توسعه، علیه جمهوری اسلامی‌ایران، در نهایت به دوران احمدی‌نژاد و پس از آن به آغاز بحران سوریه باز می‌گردد و روابط تهران – آنکارا در آن مقطع – همانند دیگر روابط خارجی کشور- به شکل صحیحی مدیریت نشد. از دل درد ناگهانی رئیس جمهور ایران و ابطال ضیافت برای اردوغان در تهران و سفر او به مشهد گرفته تا گلایه‌های دیگری که رفته رفته، رسانه‌های هر دو سو را به جان هم انداخت، مواردی وجود دارد که یادآوری آنها، برای طرفین، تلخ است.

اما در دولت روحانی و همچنین پس از رئیس جمهور شدن اردوغان، آن تلخی‌ها تا حد زیادی کنار نهاده شد و طرفین نشان دادند که می‌توان در عین رقابت، رابطه را بر مبنای حسن همجواری و دوستی پیش برد. شکل‌گیری و فعال شدن شورای عالی همکاری‌های استراتژیک بین دو کشور، بیشتر شدن سفرهای متقابل، مامور شدن یکی از یاران نزدیک رئیس جمهور (واعظی) در این پرونده و رایزنی در مورد مسائل منطقه، از مصادیق همکاری‌های خوب ایران و ترکیه در این دوره است. چیزی طبیعی‌تر از موضع‌گیری دو رقیب علیه همدیگر نیست اما با کدام لحن؟ با چه ادبیاتی؟ و در کدام مقطع زمانی؟ این جاست که می‌توان به طور جدی از اظهارات اردوغان و دیگر مسئولین ترکیه در روزها و هفته‌های اخیر انتقاد کرد. اگر نه، می‌توان قضیه را از منظر آنکارا چنین دید: شما هر روز ما را به سلفیت و حمایت از داعش و دیکتاتوری و احیای امپراتوری عثمانی متهم می‌کنید، ما هم شما را به ترویج ملی‌گرایی فارسی و تلاش برای ترویج تشیع متهم می‌کنیم.

در تحلیل شرط دوم، باید گفت، رجب طیب اردوغان فقط 24 ساعت پیش از آن که حسن روحانی، رئیس جمهور ایران به عمان و کویت سفر کند، در بحرین در بخش پرسش و پاسخ بعد از سخنرانی خود، ایران را دو بار به «ملی گرایی فارسی» و تلاش برای تجزیه عراق و سوریه متهم کرد! حضار هم از شنیدن این تحلیل عجیب بر سر ذوق آمده و برای اردوغان کف زدند. به عبارتی دیگر در یک فضای هیجانی و تحت تاثیر جو خاصی که بر ماه عسل روابط ترکیه و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس حاکم شده، اردوغان چیزی گفت که نه پذیرفتنی و منطقی است و نه انطباقی با روابط ایران و ترکیه و نقش این دو کشور در منطقه دارد. از آن سو مولود چاوش اوغلو نیز در کنفرانس مونیخ، ایران را به تلاش برای شیعی سازی عراق و سوریه متهم کرد. حال آن که همه می‌دانند که – دست کم از منظر روشنفکری و دیدگاه فلسفی و اجتماعی - می‌توان از جمهوری اسلامی‌به خاطر بها ندادن به ملی‌گرایی انتقاد کرد. اساسا در جمهوری اسلامی، ملی گرایی از نوع فارسی و ترکی و کُردی، واژه مهجور و غریبی است.

در رد ادعای چاوش اوغلو نیز می‌توان گفت همچنان که آنکارا در پرونده عراق از ترکمان‌ها و در پرونده کلان آسیای میانه، از ترک زبان‌ها حمایت می‌کند، ایران نیز نگرش خاصی به شیعیان عراق دارد اما در عین حال از کردهای عراق نیز حمایت کرده و اتفاقا مخالف درجه یک تجزیه عراق، خود ایران است و در مورد سوریه هم، مصداقی روشن تر از گفته رهبری را نمی‌توان به خاطر آورد که در توصیف شرایط سوریه اعلام کرد، نه دولت سوریه شیعه است و نه مخالفانش سنّی! (نقل به مضمون). بنابراین، مساله چیز دیگری است و پس زمینه موج جدید هجمه تبلیغاتی ترکیه علیه ایران را باید در جای دیگری جستجو کنیم.

مثلا در آستانه و شاید هم در گفت‌وگوی تلفنی اردوغان با دونالد ترامپ و سفر اردوغان به بحرین، عربستان سعودی و قطر. برخی تحلیلگران و رسانه‌های داخلی فرض را بر این گذاشتند که با ابتکار دیپلماتیک جمهوری اسلامی‌و روسیه، ترکیه به صف مقابل آمریکا پیوسته و مذاکرات قزاقستان را نمونه ای جدید از امکان همکاری‌های جدید منطقه ای و تلاش برای درآوردن ترکیه از بن بست تلقی کردند! اما چنین نشد و دیدیم که در آستانه، زمینه برای جوش خوردن روابط مسکو – آنکارا بیشتر شد و ترکیه با زیرکی، توشه و اندوخته‌ای در آستانه فراهم آورد که بتواند آن را در تعامل با آمریکا و اروپا در مذاکرات ژنو خرج کند.

اردوغان در این مقطع به احتمال اقناع دونالد ترامپ برای تشکیل منطقه امن خشنود و امیدوار شده و سفر به سه کشور مهم عضو شورای همکاری خلیج فارس نیز گذشته از دستاوردهای اقتصادی مهم برای آنکارا، این فضا را پدید آورد که گونه‌ای از جبهه جدید در برابر ایران به وجود بیاید و در چنین پس زمینه‌ای است که اظهارات اردوغان در بحرین، تحریک‌کننده‌تر و آزاردهنده‌تر به نظر می‌آید.

یکی از تابلوهای عجیب روابط ایران و ترکیه که بدون تردید منطبق با شرایط سیاسی - جغرافیایی و رویکردهای عقیدتی و سیاسی و نیز وضعیت عینی منطقه است، این است که اردوغان حاضر می‌شود با دو ابرقدرت رقیب، یعنی آمریکا و روسیه به طور هم زمان کار کند و حمایت کشورهای عربی منطقه را نیز به دست آورد تا در سوریه در رقابت با ایران پیروز شود. اگر چه رفتار و ادبیات و لحن او، در این معادله، رنگ و بویی از دوستی ندارد و محل انتقاد است اما دو نکته مهم را از یاد نبریم: الف) اردوغان در این مسیر از کارت‌های متعددی بهره می‌برد و در اتاق فکر تیم سیاست خارجی ترکیه روی سناریوهای متعددی کار شده است.

ب) پیداست که اردوغان، تا حد زیادی، خود و کشورش را بی نیاز به ایران می‌بیند و واهمه ای از واکنش و پاسخ ایران ندارد و بعید نیست منافع ترکیه در حال حاضر در این باشد که همه مسئولین و رسانه‌های ایران به خط شوند و شب و روز به اظهارات مقامات ترکیه واکنش نشان دهند و در این میان مخالفین سوری تحت حمایت آنکارا در مذاکرات ژنو، به سناریوهایی که بر روی آنها کار شده نزدیک و نزدیک‌تر شوند.

چه باید کرد؟

در برابر اظهارات منفی مقامات و رسانه‌های ترکیه علیه ایران، هم می‌توان مداوماً موضع رسمی‌اتخاذ کرده و آتش بار رسانه‌ای به کار گرفت و هم می‌توان با یک شیب ملایم پاسخگویی و مقابله به مثل کرد و هم می‌توان در جلسات و نشست‌های کارشناسی با حضور چهره‌های هر دو سو در این مورد صحبت و تعامل کرد. انتخاب این راه و تصمیم گیری در مورد این که کدام واکنش مناسب تر است، با کسانی است که در این حوزه، قدرت و اختیار دارند. اما در هرحال و با هر سلیقه و دیدگاهی که تصمیم‌گیری شود، نباید از نظر دور داشت که مدیریت هوشمندانه و واقع‌بینانه روابط و همچنین مدیریت تنش‌ها و واکنش‌ها، نیاز به درایت و کفایت بیشتری دارد تا ترتیب دادن هجمه‌های واکنشی. این حقیقت را باید بپذیریم که ما به عنوان دو کشور رقیب در معادلات سالیان آتی منطقه در صحنه‌ها و پرونده‌های دیگر نیز تنش‌هایی خواهیم داشت. شاید در این میان حد ایده‌آل و منطقی آن باشد که اجازه ندهیم تنش و رقابت در یک حوزه همکاری و تعامل در حوزه‌های دیگر را به چالش و تعطیلی و توقف بکشاند و اجازه دهیم برخی مسائل در روند زمان و با صبر و متانت بیشتری حل شوند.

منبع‌‌: دیپلماسی ایرانی

http://mardomsalari.com/4266/page/9/8944

ش.د9504084