اولویت های روابط ایران و عراق پسا داعش

تحولات منطقه و بحران های موجود در آن چند سالی است که وضعیت مبهمی را در رابطه با مسایل پیش رو و آینده شرایط سیاسی و میدانی به وجود آورده است. با نگاهی عمیق به وضعیت فعلی و شرایط بازیگران مختلف آینده پژوهی خاصی در رابطه با شرایط حال و آینده منطقه لازم است. پیرو این مسایل و با توجه به شرایط منطقه ای و پیروزی های اخیر جبهه مقاومت در سوریه و عراق و لزوم آشنایی و تحلیلی جامع از وقایع موجود، سایت تحلیلی طنین گفت و گوی اختصاصی پیرامون وضعیت منطقه و بالاخص کشور عراق با آقای ایرج مسجدی (سفیر جدید جمهوری اسلامی ایران) انجام داده است.

س)- برای شروع- لطفا تحلیلی کوتاه از وضعیت منطقه بفرمایید؟

ج) پیرامون وضعیت مورد اشاره باید خاطر نشان کرد که منطقه هنوز از حالت التهاب و بحران خارج نشده است و به نظر بنده، در یک ارزیابی کلی، شرایط به نفع جبهه مقاومت و به نفع دولت های درگیر مانند سوریه، عراق و مجاهدین یمن در حال پیش رفتن است و طرف های مقابل اعم از سعودی ها، ترکیه و گروه های ارهابی، سلفی و تروریستی و حامیان مختلف این ها در موضع ضعف قرار گرفته و به شکست نزدیک شده اند؛ دلیل این مسأله نیز این است که در سوریه علی رغم تلاش و اقدامات گوناگون، دولت بشار اسد، قوی تر از گذشته پا برجاست و شاهدیم که ارتش سوریه عملیات های موفق زیادی در جهت بازپس گیری مناطق تحت اشغال انجام داده است، از جمله آزادسازی حلب که نقطه عطفی در بحران سوریه بود و امروز دیگر از رفتن بشار اسد نیز سخنی گفته نمی شود و اگر حرفی زده می شود چندان مورد اعتنا قرار نمی گیرد.

در حال حاضر آتش بس اولیه ای میان گروه های مسلح و دولت نیز در حال انجام است، بنابراین وضعیت سوریه علی رغم بحران ها و مشکلات گوناگون، در ابعاد نظامی و سیاسی به نفع دولت سوریه و جبهه مقاومت در حال پیش روی است.

در عراق، پس از عملیات های گوناگون، موصل که به عنوان آخرین پایگاه تروریست ها تلقی می شود، در حال آزادسازی است و پس از آزادسازی منطقه شرق موصل، درگیری ها در غرب موصل شدت یافته است و به دلیل اینکه نیروهای داعش در محاصره اند، می توان گفت که شکست، سرنوشت حتمی آن هاست، هرچند آزادسازی منطقه غرب موصل ممکن است، سخت تر و طولانی تر باشد، اما پیروزی با دولت و ارتش عراق و حشد الشعبی خواهد بود و نیروهای داعش شکست سختی خواهند خورد و این موضوع موفقیت بزرگی برای دولت و ملت عراق خواهد بود.

در یمن نیز، سعودی ها از تمام توان و امکانات خود و از هزینه های فراوان و زمینه سازی برای هم پیمانی با کشورهای عربی در این موضوع بهره برده اند، اما کماکان انصار الله مواضع خود را حفظ کرده و به هیچ وجه دست از مبارزه بر نداشته اند و دولتی که سعودی ها به دنبال روی کار آمدن آن بوده اند اکنون شکست خورده و دچار اختلافات گسترده شده است و نتوانستند دولت منصور هادی را برگردانند؛ بنابراین سعودی ها در سیاست های خود ناکام بوده و اکنون با مشکلات فراوانی از جمله اقتصادی، مالی و سیاسی روبرو گشته اند.

از این رو در معادلات و شرایط کنونی منطقه، کشورهای جبهه مقاومت با همراهی جمهوری اسلامی ایران، بی شک تا حد بالایی پیروز صحنه و میدان است و طرف های مقابل دستاورد چندانی نداشته اند، هم پیمانی روسیه با ایران در سوریه نیز بسیار قابل توجه است چرا که تا حد زیادی سبب تقویت این جبهه شده است.

س) با توجه به سفر چند ماه اخیر وزیر خارجه عربستان سعودی به عراق، چه علل و عواملی را می توان زمینه ساز این موضوع دانست؟  

ج) پیرامون سفر وزیر خارجه عربستان به عراق این گمانه زنی وجود دارد که این سفر دستاورد چندانی برای سعودی ها نداشته است اما نفس این سفر حاکی از این است که سعودی ها علی رغم غرور فراوان (منتظرند دیگران به دست بوسی آن ها بروند به ویژه این رفتار نسبت به برخی با شکست و سراشیبی مواجه شده اند.

از سوی دیگر دلایل سفر وزیر خارجه عربستان سعودی به عراق را می توان در  این موضوع دانست که علی رغم ادعاهای گوناگون و در حالی که سفیر سعودی ها به دلیل فعالیت های کارشکنانه از بغداد اخراج شد (که در تاریخ عرب ها این موضوع کمتر اتفاق افتاده است) از جهت حیثیتی و سیاسی آسیب بزرگی برای سعودی ها بود و شرایط به گونه ای شده که سعودی ها با حضور در عراق به دنبال درخواست های خود هستند و یا ترکیه با جایگاه بالایی که در منطقه برای خود قائل است و ادعاهایی که نسبت به موصل دارد، شاهدیم که نخست وزیر این کشور همراه با هیئتی در عراق حاضر می شوند و به دنبال ارائه درخواست های خود بوده اند، این امور نشان دهنده این است که علی رغم ادامه درگیری ها در عراق شرایط به نفع ملت و دولت این کشور طی می شود.

ج) درباره وضعیت آینده عراق واقعیت صحنه این است که سعودی ها در عراق نفوذ و قدرتی ندارند، عراق کشور ورشکسته و فقیری است که به آن ها محتاج باشد؛ عراق کشور ثروتمندی نیست و حدود سه میلیون و هشتصد هزار بشکه نفت صادرات دارد با جمعیتی حدود ۳۵ میلیون نفر صرفا تا حدودی بخاطر جنگی که در آن درگیر است و بودجه ای که در این زمینه هزینه می نماید، دچار محدودیت گشته است اما با پایان جنگ موصل قطعاً از حیث بودجه و ثروت وضعیت بسیار مناسبی خواهد داشت و کشور قدرتمندی خواهد شد.

از سوی دیگر سعودی ها؛ در مناطق کردی و شیعیه نشین؛ هیچ نفوذی ندارند و در مناطق اهل سنت نیز با توجه به شکست داعش و ویرانی های گسترده ای که این گروه تروریستی به وجود آورده نیز جایگاهی ندارد.

 این تجربه برای سعودی ها ایجاد شده است که عراقی ها نسبت به مواضعشان بسیار جدی هستند، از جمله هنگامی که حرکات غیر دیپلماتیک از طرف سفیر عربستان مشاهده نمودند و در پی آن عذر وی را بدون تعارف خواستند فارغ از اینکه روابط سیاسی شان با عربستان ممکن است دچار چالش گردد، بنابراین اینگونه می توان نتیجه گرفت که عراق دارای دولت مستقل و قدرتمندی است و سعودی ها حداکثر ممکن است یک راه تعاملی پایاپای و بدون هیچگونه نفوذ و اعمال قدرت بر دولت و کشور عراق با بغداد ایجاد نمایند.  هر چند طی چند سال اخیر فتنه انگیزی و حمایت از تروریسم اولویت اصلی سیاست خارجی و رقبای سعودی ها با همسایکان خود بوده است.

در مورد ترکیه نیز همین قصه وجود دارد؛ ترکیه برای ایفای نقش در عملیات موصل بسیار تلاش نمود تا در آینده بتواند مدعی شده و از عراق امتیاز بگیرد ولی عراقی ها به هیچ وجه زیر بار نرفتند و هیچ اجازه ای برای دخالت به آن ها داده نشد و با تعدادی نیرویی که وارد کرده بودند نیز عراقی ها به شدت برخورد کردند و در صورت ادامه حضور، آن ها را تهدید به نابودی کردند که با واسطه گری آمریکایی ها و تلاش های منطقه ای و سفر نخست وزیرشان به عراق قصد داشتند با آرامش مسائل خود را با عراقی ها حل کنند. علاوه بر این ترک ها به عراق نیاز دارند و روابط اقتصادی گسترده ای با این کشور دارند و عراقی ها نیز تا کنون مانعی برای روابط اقتصادی خود با ترکیه ایجاد نکرده اند. ترک ها به نفت عراق، سوخت عراق، به تبادلات مرزی، تبادلات بازرگانی و تجاری با عراق، به شدت علاقمند و نیازمند هستند، بنابراین این موضوع باعث می شود که رابطه ای همچون دو دولت کاملا مستقل با یکدیگر داشته باشند.میدان عراق، محلی برای اعمال سیاست ها و حوزه نفوذ به این معنا که تحت تأثیر سیاست های ترکیه باشد یا عربستان سعوی و یا حتی آمریکا باشد به هیچ وجه نیست و چنین موضوعی به هیچ وجه وجود ندارد.

س) پیرامون نقش جمهوری اسلامی در وضعیت کنونی عراق و روابط دو کشور در آینده توضیح می‎فرمایید؟

ج) جمهوری اسلامی ایران دارای جایگاه ویژه ای در نزد دولت و ملت عراق دارد، اما در کنار این موضوع در امور عراق دخالتی ندارد و نیازی نیز به دخالت ندارد؛ اما رابطۀ بسیار قوی ای با دولت و مردم عراق دارد و این رابطه بسیار ارزشمند و مهم است. عراقی به ایران و ایران نیز به عراق نیاز دارد. علاوه بر این  ایران و عراق دارای روابط فرهنگی، سیاسی و اجتماعی گسترده ای هستند که نمونه ای از آن اعزام زوار است (در ایام محرم، صفر، اربعین و ... به شهرهای کربلا، نجف و ...) و در هیچ جای جهان نمونه ندارد که میلیون ها نفر بین دو کشور رفت و آمد داشته باشند و این موضوع روابط در پایدار و نهادینه شدن روابط این دو کشور بسیار اثرگذار بوده است.

ایران و عراق دو سرزمین کاملا به هم پیوسته اند و مسائلشان با ترک ها متفاوت است، چرا که عراق با ترکیه هیچ قرابت فرهنگی و اجتماعی ندارند و اگر وجود دارد بسیار ضعیف است، در مورد سعودی ها نیز این موضوع وجود دارد، اما در رابطه با جمهوری اسلامی ایران، مردم فهیم و وفادار عراق این قرابت را مشاهده می کنند.

 در بحث تروریسم نیز برای عراقی ها حقانیت حمایت های میدانی و عملیاتی و کاملا جدی جمهوری اسلامی ایران اثبات شده است و به این موضوع واقف شده اند که جمهوری اسلامی ایران با چه سرمایه گذاری، انگیزه و علاقه ای دست از حمایت های مادی و معنوی خود از عراق برنداشته است. در راستای حمایت از عراق در برابر داعش و باهدف بیرون راندن تکفیری ها و بازپس گیری مناطق مختلف، ایران از پایه های مهم کمک به دولت و ارتش عراق و حشد الشعبی بوده است و این موضوع پیوندی عمیق را ایجاد نموده است. مبنی بر اینکه ایرانی ها حامی و مشاور عراق هستند. البته محور اصلی در جنگ، دولت و ارتش عراق هستند و تلاش فراوانی داشته اند و عراقی ها شهدای فراوانی برای آزادسازی سرزمین هایشان داده اند و این عراقی ها بودند که سرزمین های خود را آزاد کردند و در این موفقیت ها نقش ایران را جدی و تأثیر گذار عنوان می کنند. این عوامل همه دست به دست هم می دهد و سبب می شود روابط این دو کشور، مثبت و خوب باشد و انشاءالله امیدواریم این روابط بهتر و عمیقتر شود.

ج) نگاه و سیاست های جمهوری اسلامی ایران همواره بر اساس صداقت و حمایت و دوستی و هم پیمانی و کمک و برادری واقعی بوده است، این ها در نگرش سیاسی و انقلابی کشور جمهوری اسلامی ایران وجود دارد.

جمهوری اسلامی ایران باید با عراقی ها در زمینه های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی روابط خود را تقویت کند.

روابط فرهنگی ما باید با عراقی ها گسترش یابد، در بحث علمی، دانشگاهی، ورزشی، توریسم زیارتی و مواردی از این قبیل؛ در بحث اقتصادی ایران کمک بسیار مؤثر و بزرگی می تواند برای عراق باشد به ویژه در کارهای عمرانی از سدسازی گرفته تا موارد دیگر چرا که عراقی ها کارهای زیرساختی زیادی روی زمین مانده دارند و در دوره صدام کار چندانی نشده است و از سال ۲۰۰۳ میلادی تا کنون نیز دولت جدید عراق با توجه به شرایط و وضعیتی که بوده مجال و فرصتی پیدا نکرده و بودجه هایش آزاد نشده است از این رو زمینه زیادی برای کمک و ایفای نقش ایران وجود دارد از جمله در انجام پروژه های بزرگ ملی مانند: راه آهن، جاده سازی، تونل سازی، سد سازی، پالایشگاه و نیروگاه سازی، هتل سازی در شهرهای مختلف عراق، بیمارستان سازی و موارد مختلف؛ همچنین خودروسازی، راه اندازی شهرک های صنعتی و ساخت خانه های مسکونی، کارهای اقتصادی کلان و خدمات فنی- مهندسی بستر مهمی وجود دارد برای ایران در راستای همکاری با عراق با توجه به اینکه این نیاز در عراق وجود دارد و ما نیز با توجه به توانمندی های خود به کمک به عراق نیازمندیم.

در حال حاضر حدود ۷ یا ۸ میلیارد دلار میان ایران و عراق مبادله و صادرات و واردات صورت می گیرد که این رقم در فار اول بایست به ۲۰ میلیارد دلار برسد و سپس به مبالغ بالاتری ارتقا یابد و این هدف گذاری بایستی با هدف توسعه روابط اقتصادی میان ایران و عراق تا سبب بهره مندی هر دوطرف گردد.

در بحث سیاسی نیز روابط خوبی با عراق وجود دارد ولی این روابط باید جدی تر و بهتر شود، سیاست های منطقه ای، سیاست های عربی و اسلامی، بحث کنفرانس اسلامی، بحث های جهانی، بحث جبهه مقاومت و مسائل مختلف. بنابراین میان ایران و عراق جای همکاری های سیاسی بسیار زیادی وجود دارد و بایست روابط توسعه یافته و عمیق تر گردد و اجازه ندهیم دیگران این روابط را دچار خدشه کنند؛ از جمله آمریکایی ها، اروپایی ها،سعودی ها و بقیه. یعنی پایه های روابط خود را بایست محکم تر کنیم.

یک سری مسائل بر زمین مانده از گذشته با عراقی ها را باید به سرعت حل و فصل کرد: مسئله قراداد ۱۹۷۵الجزائر، مسئله قطعنامه ۵۹۸، مسئله لایروبی اروند، مسئله cbc، مسئله تعیین خطوط مرزی و مسائل مختلف دیگر نمونه ای از این امور می باشند.

این مباحث بایست به کمک همدیگر به سرعت حل و فصل شود و اگر چالش ها و مشکلاتی وجود دارد باید سریعا بر طرف گردد و در این زمینه، نیاز به رفت و آمدهای زیادی بین ما و عراقی ها در سطوح مختلف وجود دارد.

مسئله بعد فعال کردن بخش خصوصی است؛ بخش خصوصی ما می تواند در بهبود ساختار اقتصادی عراق مؤثر باشد و می بایست این موضوع از ناحیه جمهوری اسلامی ایران ؛ چه از ناحیه بانک ها و چه از سوی مراکز دولتی حمایت شود و این امر از طریق اختصاص دادن مشوق های مختلف، باعث حضور بخش خصوصی در میدان عمل و سرمایه گذاری در عراق می گردد.

در بحث اجتماعی و فرهنگی مسأله زوّار اربعین، هتل سازی و مواردی از این قبیل بایست پیگیری شود. این مسائل دوطرفه هستند و شاهدیم در سال جمعیت قابل توجهی زوار عراقی نیز وارد ایران می شوند که در هیچ جای جهان این اتفاق نمونه ندارد و این امر می تواند بازار بزرگی ایجاد کند که به آن توریسم مذهبی گفته می شود و از مرز مهران تا مشهد این زائر می تواند شغل و کار ایجاد کند و ارز وارد کشور نماید و این امکان بسیار ارزشمند و بزرگ است که می تواند مورد رسیدگی بیشتر قرار گیرد، بنابراین زمینه ها و بسترهای کار تا حد زیادی فراهم است.

عوامل و موانع و مشکلات فراوانی نیز در این مسیر وجود دارد و با تلاش و یاری خداوند و همت مسئولان عراقی و ایرانی این موانع بایست برطرف گردند و کار در بستر قوی تر و بهتری، به صورت جدی دنبال گردد.

باتشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید.