این نخستین باری است که ارتش سوریه و متحدانش بعد از سال ٢٠١٥ به مرز عراق رسیده و در حال پیشروی به سمت منطقه ای راهبردی هستند که مورد اختلاف و تنش میان سوریه و آمریکا است. گذرگاه التنف در مثلث مرزی عراق، سوریه و اردن و در مسیر بزرگراهی قرار دارد که بغداد را به دمشق وصل می کند و به همین دلیل از اهمیت راهبردی برخوردار است.
گروه تکفیری ـ تروریستی داعش که زمانی سایه خلافت مورد ادعایش بر مناطق گسترده ای از غرب عراق و شرق سوریه سایه افکنده بود، این روزها طعم شکست های متوالی را هم در عراق و هم در سوریه می چشد.
برای قطع ارتباط میان عناصر داعش در سوریه و عراق، هفته گذشته شاهد عملیات بی سابقه ای بودیم که از یک سو ارتش سوریه و از طرف دیگر نیروهای عراقی تا مرزهای مشترک پیشروی کرده و مناطق مهمی را آزاد کردند. هر چند هنوز مناطقی از نقاط مرزی مانند پایگاه بوکمال همچنان در دست داعش است، اما عملیات اخیر در شرایطی که ائتلاف به اصطلاح ضد داعش به رهبری ایالات متحده آمریکا هیچ گونه جدّیتی در مبازره با داعش نشان نمی دهد و بلکه با پیشروی های نیروهای مقاومت مخالف است، گامی بزرگ در تکمیل محاصره داعش و نابودی آن توسط نیروهای مقاومت محسوب می شود.
آخرین وضعیت میدانی
فرماندهی کل ارتش سوریه در بیانیه ای اعلام کرد که ارتش سوریه به همراه نیروهای متحد این کشور در مرحله اول عملیات صحرای سوریه توانسته اند خود را به مرز عراق برسانند. به گزارش خبرگزاری رسمی سوریه (سانا) این نیروها توانسته اند از شمال شرق منطقه «التنف» خود را به مرز عراق برسانند و در این مسیر بسیاری از پایگاه ها و نقاط راهبردی را به کنترل خود در آورند.
بیانیه ارتش سوریه می افزاید: رسیدن نیروهای مسلح و نیروهای متحد سوریه به مرز عراق یک تحول راهبردی در جنگ با تروریسم و شروعی برای گسترش عملیات های نظامی در صحرای سوریه و در امتداد مرز عراق و در تنگنا قرار دادن تروریست های باقی مانده از داعش در منطقه و قطع راه امدادی آن ها محسوب می‌شود.
فرماندهی ارتش سوریه در پایان، به نیروهای موسوم به ائتلاف بین‌المللی نسبت به تجاوزات متعدد و تلاش برای ایجاد مانع در مسیر پیشروی ارتش سوریه هشدار داد و بر عزم خود برای مبارزه با داعش، جبهة النصره و دیگر گروهک های مرتبط با آن ها و برقراری امنیت و ثبات در تمامی خاک سوریه تأکید کرد.
این نخستین باری است که ارتش سوریه و متحدانش بعد از سال ٢٠١٥ به مرز عراق رسیده و در حال پیشروی به سمت منطقه ای راهبردی هستند که مورد اختلاف و تنش میان سوریه و آمریکا است. گذرگاه التنف در مثلث مرزی عراق، سوریه و اردن و در مسیر بزرگراهی قرار دارد که بغداد را به دمشق وصل می کند و به همین دلیل از اهمیت راهبردی برخوردار است. در واقع این گذرگاه، بر منطقه مرزی ابوکمال که داعش کنترل آن را در هر دو سوی مرکز سوریه و عراق در اختیار دارد، مشرف است. این گذرگاه هم اکنون تحت کنترل تروریست های وابسته به «ارتش آزاد» قرار دارد که مورد حمایت آمریکا و انگلیس هستند.
موضوع دیگری که بر اهمیت گذرگاه تنف افزوده است، حضور نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا در پادگانی در التنف است. آمریکایی ها از این مرکز برای برنامه ریزی حملات خود علیه داعش و دیگر گروه های مسلح و همچنین آموزش جنگجویان گروه های متحد خود استفاده می کنند. گفته می شود حدود 150 نظامی آمریکایی در این پادگان مستقر هستند.
پیشروی حشدالشعبی به سمت مرزهای سوریه
همزمان با رسیدن نیروهای ارتش سوریه به مرز شرقی این کشور، حشدالشعبی عراق از پایان عملیات نیروهای مردمی در غرب موصل و تحقق تمامی اهداف این عملیات خبر داد. نیروهای حشد الشعبی توانسته اند شهر بعاج را که در غرب موصل و در نزدیکی مرز با سوریه قرار دارد به کنترل خود درآورند. این نیروها در موصل موفق به پاک‌سازی ۱۴ هزار کیلومترمربع و ۳۶۰ روستا شده اند.
در این عملیات حدود 2 هزار داعشی در غرب موصل به هلاکت رسیدند. تیم مهندسی حشد شعبی تاکنون توانسته بیش از هزار کیلومتر از مرزهای عراق را پاک سازی کند که بین ۵۰ تا ۶۰ کیلومتر از آن مربوط به مرزهای عراق با سوریه است. «ابومهدی المهندس»، معاون گروه حشد شعبی با اشاره به این که این گروه وارد خاک سوریه نشده، از تلاش این نیروی مردمی برای حفظ کامل مرزها و آغاز تلاش ها برای بازگرداندن خانواده های آواره به روستاهای آزاد شده خبر داد.
پیش بینی می شود اگر مشکل خاصی پیش نیاید، نیروهای عراقی کمتر از دو هفته به مرز سوریه می رسند و این نزدیک ترین نقطه محور مقاومت به دیرالزور خواهد بود. در صورت پیشروی ارتش سوریه از تدمر تا دیرالزور، کریدوری بین عراق و سوریه باز می شود که داعش را در تنگنای محاصره قرار خواهد داد.
حشد الشعبی قصد دارد نبردی را که از سنجار، قیروان و البعاج آغاز شده و به بوکمال می رسد، کامل کند. این نبرد مستلزم اخراج داعش از مناطق خود در استان الانبار در نزدیکی مرز سوریه بوده و هدف آن است که با آزادی شهر الرطبه در غرب استان الانبار، راه بغداد به دمشق و امان پایتخت اردن باز شود.
عملیات همزمان سوریه و عراق در دو سوی مرزها به دنبال هماهنگی و همکاری دو کشور در مبارزه با داعش است. در همان روزی که آمریکایی ها نیروهای مقاومت را هدف قرار دادند، «فالح الفیاض» مشاور امنیت ملی دولت عراق با بشار اسد رئیس جمهوری سوریه دیدار داشت. بر اساس گزارش سانا، دو طرف بر اهمیت ادامه همکاری و تقویت آن میان دو کشور برای مبارزه با تروریسم و گروه های تکفیری به ویژه در خصوص هماهنگی تلاش های در مبارزه با داعش در مرز مشترک دو کشور تاکید کردند.
البته تاکنون دولت عراق تحت فشارهای آمریکا مانع پیشروی حشد الشعبی به سمت سوریه شده بود، اما اکنون بر خلاف نظر اولیه حیدر العبادی نخست وزیر عراق، این پیشروی ها صورت گرفته است تا حلقه محاصره داعش کاملتر شود.
نگرانی و مخالفت آمریکا
رهبری ائتلاف ضدداعش نسبت به پیشروی نیروهای سوریه در شرق این کشور نگران شده است. ائتلاف اعلام کرده است نیّت و رفتار خصمانه نیروهای سوری و حامیان آن ها در جنوب شرقی سوریه باعث نگرانی بوده و ائتلاف برای محافظت از نیروهای خود اقدامات مقتضی را به عمل خواهد آورد.
مساله اما فراتر از ملاحظات میدانی است. آمریکا برای جلوگیری از پیشروی و پیروزی های مقاومت نمی خواهد به هیچ عنوان اجازه دهد کنترل این منطقه در اختیار نیروهای سوریه و متحدانش قرار بگیرد. در واقع هدف اصلی آمریکا از حضور در منطقه مرزی التنف، جلوگیری از وصل شدن ایران، عراق، سوریه و لبنان در یک جغرافیای گسترده و منع توسعه قلمروی محور مقاومت است.
در مقابل، دولت سوریه به عنوان مدعی و صاحب اصلی سرزمین، علاوه بر بازپس گیری مرز شرقی، قصد دارد نبرد علیه گروه‌های مسلح را به استان شرقی «دیرالزور» کشانده و پیش از نیروهای ائتلاف، کنترل این منطقه را در اختیار بگیرد.
اکنون گذرگاه التنف نقطه ای است که سه نیروی مختلف بر سر آن با هم در رقابت اند: نیروهای سوری، داعش و نیروهای ائتلاف. در چنین فضایی به طور طبیعی تنش ها میان ائتلاف و نیروهای سوریه افزایش یافته است، تا حدی که پنجشنبه هفته گذشته یک پهپاد جنگنده ارتش سوریه که گفته می شد بمبی را در نزدیکی پادگان گریسون و در مجاورت مرز اردن رها کرده است، به وسیله یک جنگنده آمریکایی سرنگون شد. این اقدام در حالی صورت گرفت که این پهپاد به منطقه ای خالی شلیک کرده بود، اما ائتلاف آن را یک تهدید محسوب و در نهایت آن را منهدم کرد.
پیش از آن نیز، فرمانده ائتلاف آمریکایی در منطقه با صدور بیانیه ای اعلام کرد نیروهای طرفدار دولت سوریه که در حال نزدیک شدن به منطقه مرزی تنف بودند را هدف قرار داده است. آمریکایی ها به خوبی می دانند که این اقدام آن ها که به کشته شدن چند نیروی ارتش سوریه انجامید، بدون پاسخ نخواهد ماند. به همین دلیل تلاش کردند تا اقدام خود را دفاعی و محدود نشان دهند.
این سومین باری است که ائتلاف در کمتر از یک ماه گذشته، ارتش سوریه را در نزدیکی التنف هدف قرار می‌دهد. نهایتا با میانجیگری روسیه و با هدف جلوگیری از گسترش تنش‌ها میان نیروهای ائتلاف و نیروهای سوری، به شعاع ٥٥ کیلومتر از پادگان آمریکایی ها، منطقه بی طرف اعلام شد. به نظر می آید روسیه با توجه به ملاحظات و مناسباتی که با آمریکا دارد، تمایل زیادی به پیشروی ارتش سوریه در شرق ندارد.
تحرکات آمریکا در شرق سوریه
گزارش های میدانی حاکی از آن است که طی چند روز گذشته نیروهای آمریکا، انگلیس و اردن برای گسترش نفوذ خود از جنوب شرقی سوریه به سمت شمال شرقی این کشور انتشار یافته اند. نیروهای آمریکایی و بریتانیایی به شکل علنی در کنار گردان «جیش الثوره» قرار گرفتند که از پایگاه تنف داخل سوریه به سمت شهر راهبردی بوکمال در نزدیکی رود فرات در حال پیش روی بودند. این منطقه، نقطه وصل مناطق تحت سلطه داعش در داخل عراق است.
آمریکایی ها مدعی هستند هدف از این انتشار مبارزه با گروه تروریستی داعش است، اما تردیدی نیست که هدف از افزایش فعالیت های آمریکا در مناطق مرزی سوریه و عراق، ایجاد منطقه حائل بین دو کشور است تا مانع از دسترسی بغداد به دمشق و یا بالعکس شوند.
در مقابل نیروهای مقاومت با آگاهی از اهداف و تحرکات آمریکا و متحدانش، مصمم هستند تا مانع پیشروی آمریکا شوند. بر همین اساس طی چند روز گذشته تحرکات نظامی خود را از غرب سوریه به شرق سوریه متمرکز کرده و پیشروی های قابل توجهی انجام دادند. گفته می شود روسیه با هماهنگی آمریکا برای منصرف کردن نیروهای سوری اقداماتی انجام داده بود، اما ناکام ماند.
در هر حال آمریکایی ها تمایلی به تشدید تنش با سوریه و نیروهای مقاومت را ندارند، چون از توانایی های مقاومت آگاه بوده و نمی خواهند کنترل اوضاع را از دست بدهد. از طرفی مقامات آمریکایی به خوبی می دانند هدف قرار دادن عراقی ها در سوریه می‌تواند عواقب خطرناکی برای نیروهای آمریکایی حاضر در عراق داشته باشد.
جمع بندی
آن چه در مرزهای شرقی سوریه و مرزهای غربی عراق می گذرد عرصه دو نبرد حساس است. یک نبرد علیه داعش است که همه نسبت به آن توافق دارند، اما در این که شکست داعش به نام چه کسی نوشته شود رقابت سختی وجود دارد. آمریکایی ها با تشکیل ائتلاف موسوم به ائتلاف ضد داعش قصد دارند نابودی داعش را به نام خود تمام کنند، هر چند در عرصه عملی جدیت و یا عجله ای برای نابودی داعش نزد آن ها دیده نمی شود. در مقابل، سوریه با کمک متحدانش حق طبیعی خود می داند که در سرزمین خود با داعش مبارزه کرده و پیروزی اصلی این معرکه باشد.
اما نبرد دوم میان محور مقاومت با آمریکا و متحدانش است که به تعبیر یکی از تحلیلگران عرب در جنگ غیر علنی آمریکا و ایران بر سر «هلال شیعی» خلاصه شده است. متحدان ایران به تازگی تهدید کرده اند که این هلال را به قرص کاملی تبدیل می کنند که جمهوری اسلامی ایران، عراق، سوریه، لبنان و کشورهای دیگری را نیز شامل می شود.
به همین دلیل نیروهای سوریه با کمک متحدان خود پیشروی به سمت مرزهای عراق را آغاز کردند و عراقی ها نیز در داخل، طی عملیاتی هماهنگ، به سمت مرزهای سوریه حرکت کردند. مخالفت آمریکا با این پیشروی که در حملات هوایی علیه نیروهای سوری نمود یافت، حاکی از حساسیت این منطقه و نگرانی آمریکا است.
محور مقاومت در صدد ایجاد پیوستگی در جغرافیای این محور است، اما آمریکا که از توسعه مقاومت به شدّت نگران است به هر نحوی تلاش می کند مانع این امر شود. حضور نظامی آمریکا در مناطق شرقی سوریه و خصوصا پایگاه تنف، در چهارچوب این نگرانی ها قابل ارزیابی است.
در هفته های آینده شاهد رقابتی مهم و سرنوشت ساز خواهیم بود که بر وضعیت ژئوپلتیک منطقه تاثیرگذار است. قطعا هیچ یک از طرفین این درگیری، قصد خالی نکردن صحنه رقابت را ندارند. اهمیت این درگیری تا حدی است که وزیر اطلاعات رژیم صهیونیستی «یسرائیل کاتس» اعلام کرد آن چه اکنون در مرزهای سوریه و عراق در جریان است، نبردی سرنوشت ساز است./
