دیرالزور؛ موقعیت و اهمیت

(روزنامه جمهوري اسلامي ـ 1396/06/27 ـ شماره 10973 ـ صفحه 6)

دیرالزور بزرگترین شهر شرق سوریه در ساحل فرات و در کنار نزدیکی مرزهای عراق در 450 کیلومتری شمال شرق دمشق و 320 کیلومتری جنوب شرق حلب قراردارد. این شهر مرکز استان دیرالزور، دارای 14 محله، 36 کیلومتر مربع مساحت، و حدود 540 هزار نفر ششمین شهر بزرگ سوریه به شمار می‌رود.

دیرالزور آباد‌ترین شهر سوریه در ساحل فرات است که سوری‌ها آن را به نام "لولوه الفرات" (مروارید فرات) می‌شناسند. و از آنجا که رود فرات از کنار آن عبور می‌کند و مزارع دو طرف این رود زیبایی ویژه‌ای به آن بخشیده همواره به مروارید آویخته بر سینه فرات تشبیه شده است.

ساکنان شهر دیرالزور از دیرباز بدون هیچ مشکل عمده‌ای در کنارهم زندگی کردند، در کنار ده‌ها مسجد در شهر چهار کلیسا و ده‌ها آرامگاه بزرگان مورد احترام همه ساکنان شهر وجود دارد. مهمترین بارگاه موجود دراین شهر، قبر شیخ محمد سائح است که مورد احترام همه طوایف و مذاهب است و آرامگاه وی در خیابان "سِته الا رُبع" (یک ربع به شش) در مرکز شهر دیرالزور قرار دارد.

استان دیرالزور در شرق سوریه به بیش از 33 هزار کیلومترمربع مساحت؛ دومین استان بزرگ سوریه پس از حمص به شمار می‌رود که نزدیک به 18 درصد مساحت کشور را به خود اختصاص داده است و با استان‌های حمص، رقه و حسکه سوریه و استان‌های نینوی و الانبار عراق همسایه است.

این استان دارای ساختار جمعیتی قبیله‌ای و بیش از یک میلیون و 200 هزار نفر جمعیت عرب، کرد و ارمن تشکیل شده است و بیشتر ساکنان آن عرب هستند. در گذشته، بیشتر جمعیت این استان عشایر کوچ رو بودند که اکنون بیشتر آن‌ها یکجا نشین شده‌اند ولی همچنان قبایل بیابان نشین و دامدار در این استان وجود دارند که با قبایل و عشایر عراق پیوند خویشاوندی و دیرینه‌ای دارند.

اقتصاد این استان بیشتر برپایه کشاورزی و دامداری و پس از آن صنعت است و محصول عمده کشاورزی این استان به دلیل عبور رود فرات درآن پنبه، گندم، جو، چغندر قند، ذرت و کنجد است و ساکنان آن به پرورش دام نیز می‌پردازند که نقش مهمی در تامین نیازهای دیگر استان‌های سوریه داشته است.

صنایع نفت، تبدیلی، ریسندگی و بافندگی، کارخانه شکر، صنایع دستی بویژه مس، پوست طبیعی از دیگر زمینه‌های اشتغال ساکنان این استان است. استان دیرالزور با وجود پنج میدان نفتی العمر، التیم، التنک، الورد و الجفره و سه ایستگاه پمپاژ نقش مهمی در تامین انرژی سوریه دارد.

شهر دیرالزور در مسیر جاده فرات جنوبی قرار دارد که از رقه آغاز و پس از عبور از دیرالزور به عراق وارد می‌شود. این شهر به طولانی‌ترین خط آهن سوریه نیز متصل است که پس از عبور از حسکه، رقه و حلب به لاذقیه می‌رسد.

فرودگاه دیرالزور یک فرودگاه دو منظوره نظامی و مسافربری است که به ساکنان این شهر نیز خدمات مسافرتی ارائه می‌کند. این فرودگاه دارای مساحت 22 کیلومتر مربع و باندی به طول سه هزار و عرض 45 متر است که پروازهایی به شهرهای سوریه و برخی کشورهای عربی درآن انجام می‌شود.

آغاز ناآرامی‌ها

دیرالزور از نخستین شهرهایی است که در سال 90 اعتراض‌ها در آن آغاز شد، نخستین تظاهرات آعتراض آمیز دیرالزور در تاریخ 15 مارس (24 اسفند 1389) - یعنی نخستین روز اعتراض‌ها در سوریه - از ورزشگاه این شهر آغاز شد. این اعتراض‌ها در روزهای بعد و جمعه‌های مختلف و با نام‌های مختلف ادامه یافت ولی نیروهای امنیتی سوریه به دلیل ساختار عشایری و قبیله‌ای آن و وجود سلاح فراوان که از زمان جنگ عراق وارد این استان شده بود از درگیری با تظاهرکنندگان خودداری می‌کردند.

در اعتراض روز جمعه 22 آوریل 2011 (2 اردیبهشت 1390) یک شهروند و 3 ژوئن 2011 (13 خرداد 1390) نیز دو شهروند دیگر در تظاهرات کشته شدند. اعتراض‌های دیرالزور در تاریخ 22 ژوئیه 2011(31 تیرماه 1390) به اوج خود رسید و کاملا به خشونت کشیده شد.

با ادامه اعتراض‌ها در بخش‌های مختلف سوریه، گروهای مسلح و تروریستی بسیار تشکیل شد و دیرالزور نیز جولانگاه این گروه‌ها شامل ارتش آزاد، جبهه النصره و احرارالشام شد که با نیروهای دولتی در نبرد بودند.

در اواسط سال 92 تروریست‌ها بر نیمی از شهر دیرالزور و بخش زیادی از استان دیرالزور مسلط شدند. اما اواخر سال داعش با هجومی گسترده تروریست‌های سوری را از میدان دیرالزور خارج کرد و 13 ژوئیه 2014 (22 تیرماه 1393) شهر را به طور کامل محاصره و بر 95 درصد استان دیرالزور مسلط شد.

گروه‌های تروریستی احرارالشام و جبهه النصره پس از ورود به دیرالزور مقرهای خود را تخلیه کردند و گروه تروریستی تکفیری داعش از مسیر پل السیاسه وارد شهر شدند. در آن زمان رسانه‌ها اعلام کردند که داعش، "صفوان الحنث" معروف به ابوحازم البلد، سرکرده جبهه النصره در دیرالزور را در جلسه مذاکرات کشته است ولی داعش با انتشار تصویری اعلام کرد که صفوان قصد داشت با لباس زنانه و در نقش پیرزنی معلول سوار بر یک ویلچر، از شهر فرار کند اما کشته شد.

داعش با ورود به دیرالزور بر محله‌های العرضی، الشیخ یاسین، الحمیدیه، العوفی، الحویقه شرقی و بخش‌هایی از محله‌های الرشدیه، الجبیله، الموظفین، الصناعه، المطار القدیم، الرصافه و العمال که پیش از آن در تسلط جبهه النصره و دیگر تروریست‌ها بود مسلط شد.

دیرالزور دومین مرکز استان پس از رقه بود که داعش وارد آن شد.

پس از تسلط داعش بر بخش‌های گسترده‌ای از دیرالزور نیروهای ارتش که در بخش کوچکی از آن محاصره شده بودند به تقویت استحکامات خود پرداختند.

محاصره فرودگاه

گروه تروریستی تکفیری داعش در تاریخ 5 ژانویه 2015(15 دیماه 1393) برق و تلفن محله‌های تحت تسلط ارتش در شهر دیرالزور را به طور کامل قطع کرد. در ماه می‌2015 ارتش سوریه توانست مناطقی از دیرالزور را باز پس گیرد ولی همچنان تاکید کرد که بیشتر مناطق شهر در دست این گروه تروریستی است.

در این مرحله، همزمان با تسلط داعش بر تدمر در استان حمص، شایعه‌هایی مبنی بر اینکه ارتش سوریه از دیرالزور دست کشده است منتشر شد.

در 16 ژانویه 2016 (26 دیماه 1394) داعش به محله‌های البغیلیه و عیاش یورش برد و بیش از 300 شهروند نظامی و غیر نظامی را کشت.

اواسط مارس 2016 ارتش سوریه توانست میدان نفتی التیم در غرب فرودگاه دیرالزور را از داعش آزاد کند ولی اوایل ژوئن بار دیگر آن را از دست داد.

درگیری‌ها به صورت روزانه در این منطقه ادامه داشت و داعش تلاش می‌کرد مناطق تحت تسلط ارتش سوریه را نیز تصرف کند.

جنگنده‌های آمریکایی 27 شهریور 95 به مواضع ارتش سوریه در کوه الثرده و اطراف فرودگاه نظامی دیرالزور، حمله کردند.

در حمله جنگنده‌های آمریکایی 62 نظامی سوری کشته و ده‌ها تن دیگر زخمی شدند و گروه تروریستی داعش پس از این حمله هوایی، به مواضع ارتش سوریه یورش برد و آن را اشغال کرد.

اواسط ژانویه 2017 (اواخر دیماه 1395) گروه تروریستی تکفیری داعش در حمله‌ای دو روزه توانست فرودگاه و محله‌های الطحطوح و هرابش را از دیگر مناطق شهر دیرالزور جدا کند.

ارتش سوریه اوایل تیرماه 96 برای نخستین بار پس از پنج سال وارد از جنوب شرق وارد استان دیرالزور شدند و این پیشروی از مرزهای استان حمص صورت گرفت.

این نیروها پیشتر در تاریخ 19 خردادماه 96 برای سد کردن مسیر تروریست‌های مورد حمایت آمریکا از منطقه التنف به سوی دیرالزور، خود از شمال شرق گذرگاه مرزی التنف به مرزهای عراق رسانده بودند.

درحالی که همه کارشناسان منتظر ادامه این پیشروی تا البوکمال و سپس المیادین تا دیرالزور بودند، ارتش سوریه و نیروهای مقاومت با محاصره گروه تروریستی داعش در هزاران کیلومتر از مناطق شرقی استان‌های حمص و حماه، پیشروی خود را با سرعت از محور سخنه در شمال شرق تدمر به سوی مرزهای دیرالزور آغاز کردند.

اما این بار نیز ارتش سوریه و نیروهای مقاومت با یک تاکتیک حساب شده، پیشروی سریعی را از جنوب شرق رقه به سوی دیرالزور آغاز کرد و با گسترده‌تر کردن جبهه درگیری، بخشی از توان گروه تروریستی تکفیری داعش را تحلیل برد.

شکست محاصره

در تاریخ 14 شهریورماه 96 با ورود نخستین نیروهای مقاومت و ارتش سوریه به مقر تیپ 137 در غرب شهر دیرالزور محاصره سه ساله این شهر شکسته شد. با ورود این نیروها، محاصره محله‌های غربی و شمال غربی دیرالزور ازجمله جنینه، الرشدیه، میشیه، جمعیه الزهور و تیپ 137 شکسته شد.

روز شنبه 18 شهریورماه 96 نیز با پاکسازی مناطق میان محله‌های غربی و فرودگاه دیرالزور، این فرودگاه و محله‌های هرابش و الطحطوح نیز از محاصره گروه تروریستی تکفیری داعش خارج شدند.

باید توجه داشت که ارزش این پیروزی سریع و راهبردی به حدی است که باعث واکنش‌های گسترده داخلی و خارجی به آن شده است.

به گزارش ایرنا، رئیس جمهوری سوریه پس از شکست محاصره دیرالزور در پیامی به رهبر معظم انقلاب، از ایشان، ملت و دولت جمهوری اسلامی به خاطر پشتیبانی از ملت و دولت سوریه قدردانی کرد. بشار اسد این پیروزی را یک دستاورد راهبردی و گامی بلند در مسیر مبارزه با تروریسم دانست.

فرماندهی کل ارتش و نیروهای مسلح سوریه نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد که شکستن محاصره شهر دیرالزور یک دستاورد بزرگ و تحول راهبردی در جنگ با تروریسم است. فرماندهی کل ارتش و نیروهای مسلح سوریه اضافه کرد: این دستاورد بزرگ یک تحول راهبردی در جنگ با تروریسم است و قدرت و عزم ارتش سوریه و نیروهای هم پیمان را برای شکست کامل توطئه تروریستی در سوریه و ناکام گذاشتن طرح‌های تجزیه‌ای و تقسیمی حامیان تروریسم را به نمایش گذاشت.

اما پیروزی ارتش سوریه و شکستن محاصره شهر دیرالزور پس از سه سال اگرچه دستاوردی بزرگ و غیرقابل باور برای گروه تروریستی داعش و حامیان آن است ولی نباید این پیروزی را به اینجا محدود دانست.

نشانه‌های این غافلگیری و اعتراف در اظهارات مسئولان آمریکایی به خوبی مشاهده می‌شود به طوری که سفیر سابق این کشور در سوریه می‌گوید: آمریکا بازنده جنگ سوریه و حزب‌الله و محور مقاومت پیروز این جنگ هستند. رابرت فورد افزود: ما اشتباه کردیم و حتی نتوانستیم برنامه‌های روسیه و ایران را پیش‌بینی کنیم.

استان دیرالزور پس از استان ادلب از استان‌هایی است که ارتش سوریه در چند سال گذشته، کمترین حضور را درآن داشته است.

این استان جولانگاه داعش بود و بیش از 95 درصد آن تحت کنترل این گروه تروریستی قرار داشت.

از دید آمریکا و حامیان آن‌ها، مناطق شرقی سوریه که بخش‌های گسترده‌ای از آن بیابان است برای دولت این کشور و مراحل بازگرداندن امنیت در اولویت نبود و از طرف دیگر تروریست‌ها و حامیان آن‌ها گمان نمی‌کردند که ارتش سوریه به‌زودی در فکر عملیات در این مناطق باشد.

این مناطق پس از آگاهی آمریکا و رژیم صهیونیستی از نقشه جدید ارتش سوریه، مورد توجه آن‌ها قرار گرفت زیرا از ابتدا انتظار نداشتند که ارتش سوریه به عملیاتی در این منطقه و آن هم بسیار دورتر ازدیگر مناطق دست بزند.

مناطق کاهش تنش با وجود مشکلاتی که در آینده ممکن است برای دولت سوریه و برقراری امنیت ایجاد کند، فرصتی بود تا توان ارتش و نیروهای مقاومت به سوی مناطق تحت سیطره داعش هدایت شود.

اواخر اردیبهشت ماه 96 بود که آمریکا، انگلیس و اردن با ایجاد پادگانی در منطقه التنف در مرزهای سوریه، اردن و عراق اقدام به جمع‌آوری و آموزش مخالفان سوریه کردند.

هدف این نیروها حرکت به موازات مرزهای عراق از جنوب به سوی شمال و ایجاد کمربندی در مرزهای عراق تا استان حسکه بود.

ارتش سوریه و نیروهای مقاومت با درک این هدف آمریکا، 19 خردادماه 96 در حرکتی سریع از شمال شرق گذرگاه التنف خود را به مرزهای عراق رساندند و مسیر پیشروی احتمالی تروریست‌های مورد حمایت آمریکا به سوی البوکمال، المیادین و سپس دیرالزور را سد کردند.

البته آمریکا برای متوقف کردن ارتش سوریه و نیروهای مقاومت، چند بارمقرها و کاروان‌های نظامی آن‌ها را بمباران کرد که پس از بمباران 16 خردادماه 96، روسیه خواستار نشست فوری شورای امنیت برای بررسی تجاوزهای آمریکا شد. همزمان با این تحولات، نیروهای ارتش سوریه از جنوب شرق استان رقه وارد مرزهای استان دیرالزور شدند.

با سد شدن مسیر تروریست‌های مورد حمایت آمریکا به سوی شمال، آمریکا تروریست‌ها و تجهیزات آن‌ها را به همراه 200 نظامی خود با هدف حرکت از سمت شمال به سمت جنوب در استان دیرالزور به الشدادی در جنوب استان حسکه در شمال شرق سوریه منتقل کرد.

ارتش سوریه توانست پس از پاکسازی مناطق گسترده‌ای از بادیه در استان‌های حماه و حمص به دیرالزور برسد و محاصره آن را بشکند. ولی این تنها هدف ارتش سوریه نیست؛ هدف ارتش و مقاومت برهم زدن آخرین توطئه آمریکا و تروریست‌های مورد حمایت آن برای مناطق شرقی این کشور است. تروریسم در سوریه همچنان وجود دارد و حتی با از بین رفتن داعش نیز سوریه تا بازیابی وضعیت پیشین خود بسیار فاصله دارد.

اهمیت شکست محاصره دیرالزور

پس از شکست‌های گروه تروریستی داعش در عراق و استان رقه سوریه که پایتخت آن به شمار می‌رفت، دیرالزور بزرگترین پایگاه باقیمانده این گروه در منطقه بود و پاکسازی آن، آخرین میخ برتابوت این گروه تروریستی است. همان گونه که فیصل المقداد معاون وزیرخارجه سوریه درگفت‌و‌گو با شبکه المیادین گفت، شکست محاصره دیرالزور آخرین نبرد بزرگ در سوریه بود و نبردهای پس ازآن جزئی است.

مرزهای شرقی این کشور با عراق در طول دوران پیش و پس از نابودی تروریست‌ها اهمیت فراوانی برای این کشور دارد، تسلط دولت براین مرزها می‌تواند از یک سو مانع ورود تروریست‌ها به داخل شود و ازسوی دیگر مسیر زمینی مطمئنی برای دریافت کمک‌های محور مقاومت و پشتیبانی از ارتش در مبارزه با تروریسم باشد.

هم‌اکنون تنها مرز زمینی قابل استفاده سوریه مرز مشترک با لبنان است و اقتصاد سوریه نیز برای ورود کالاها و خدمات مورد نیاز و عرضه تولیدات خود به شدت به مسیرهای زمینی نیازمند است، از این رو تسلط بر مرزهای مشترک با عراق به عنوان یکی از اعضای محور مقاومت می‌تواند جهشی عمده در اقتصاد سوریه ایجاد کند.

اما مهمترین اهمیت پاکسازی مناطق شرقی سوریه، ناکام گذاشتن توطئه‌ها برای تجزیه این کشور است.

جمعه گذشته، گروه تازه تشکیل شده "شورای نظامی دیرالزور"، که از زیرمجموعه‌های نیروهای دمکراتیک سوریه (کردها) به شمار می‌رود، با پشتیبانی جنگنده‌های ائتلاف آمریکایی، عملیاتی را از دو محور به سوی شهر دیرالزور و مناطق شرقی و هم مرز این استان با کشور عراق آغاز کردند.

نخستین محور عملیاتی این نیروها از شمال غرب استان دیرالزور است که به گروه البکاره سپرده شده است که 300 تن از اعضای آن در چند روز گذشته پس از جدایی از نیروهای نخبه آموزش دیده توسط آمریکا و انگلیس به شورای نظامی دیرالزور به فرماندهی "یاسر الدحله" پیوسته‌اند.

دومین محور عملیاتی این نیروها از منطقه الشدادی در جنوب استان حسکه است که هدف از ایجاد آن پیش روی به سوی جنوب و سد کردن پیش روی ارتش سوریه و نیروهای مقاومت به سوی مرزهای عراق و تسلط بر این منطقه است. این نیروها تلاش خواهند کرد با رساندن خود به ساحل شرقی فرات و حرکت به سوی جنوب، از ورود ارتش سوریه به شرق فرات جلوگیری کنند.

در چند روز گذشته هشدارها نسبت به اقدامات بعدی آمریکا در خاک سوریه افزایش یافته است. فیصل المقداد معاون وزیرخارجه سوریه در گفت‌و‌گو با شبکه المیادین گفت: بهتر است آمریکا خود از سوریه خارج شود و گرنه به عنوان دشمن اشغالگر با آن رفتار خواهیم کرد. فیصل مقداد افزود: وجود هر نیروی خارجی در خاک سوریه غیرقابل قبول است و آمریکا دشمن سوریه است.

وی اضافه کرد: هر طرفی که می‌خواهد با تروریسم مبارزه کند باید با ارتش سوریه هماهنگ باشد.

وزیر خارجه روسیه نیز در نشست خبری با همتای اردنی خود گفت: وجود نیروهای خارجی در خاک سوریه و بدون هماهنگی با دولت این کشور، نقض قوانین بین‌المللی و حاکیمت ملی سوریه است.

لاوروف اضافه کرد: نیروهای آمریکایی در خاک سوریه مهمان ناخوانده هستند که بدون اجازه وارد شده‌اند.

کارشناسان مسائل نظامی و راهبردی سوریه نیز معتقدند شکست محاصره دیرالزور پایان کار نیست. هر چند که درحال نزدیک شدن به پایان تروریسم در خاک سوریه هستیم ولی صحنه میدانی همچنان آمادگی تغییرات مختلفی را دارد زیرا محور مقاومت ثابت کرد که توانایی برهم زدن بازی‌های آمریکایی – صهیونیستی را دارد و درآینده نیز ممکن است به هر شیوه ای، سد راه اجرای توطئه‌های دیگر شود.

محمد خیر عکام نماینده مجلس سوریه نیز معتقد است که اقدام جدید کردها با حمایت آمریکا در شرق فرات، تلاش برای افزایش مناطق تحت تسلط خود است تا در آینده به عنوان ابزار فشاری بر دولت و ملت سوریه به کار گرفته شود. در صورتی که تروریست‌های مورد حمایت آمریکا بخواهند از عبور ارتش سوریه و نیروهای مقاومت به سوی شرق فرات جلوگیری کنند، مناطق شرقی سوریه و هم مرز با عراق استعداد تبدیل شدن به کانون درگیری‌های جدیدی در روزهای آینده را دارد.

http://jomhourieslami.net/paper/?newsid=148626

ش.د9602343