خودزنی اقلیم کردستان عراق

«مسعود بارزانی»، رئیس اقلیم کردستان عراق، به دنبال توافق نشست احزاب کُردی در هفتم ژوئن ٢٠١٧، ٢٥ سپتامبر را زمان همه‌پرسی استقلال کردستان عراق اعلام کرد. به دنبال آن، دولت‌های ایران و ترکیه مخالفت صریح خود را با این تصمیم اعلام کردند. بارزانی در گفت‌وگوی مفصل با هفته‌نامه «فارين‌پالیسی» گفت که «اگر بازیگران بین‌المللی با این همه‌پرسی مخالفند، آنها درواقع مخالف یکی از ارزش‌های دموکراتیک خود؛ یعنی حق تعیین سرنوشت ملت‌ها از سوی خودشان هستند». در ارتباط با این همه‌پرسی ذکر چند نکته ضروری است:

١ – اعلام همه‌پرسی «استقلال» به معنای آن است که بارزانی به دنبال اقتدار عالی کردستان است؛ این اقتدار عالی یعنی نفی اقتدار دولت‌های دیگر؛ اعلام اینکه کردستان دولتی مستقل است و دیگر مرجعی فوق آن وجود ندارد و دولتی آزاد است که امور داخلی و خارجی خود را اداره می‌کند.

کردستان مایل است مطابق میل خود قانون اساسی وضع و هر قانونی را تصویب و سیستم اداری دلخواه خویش را انتخاب کند و آزادانه نوع تشکیلات نظامی خود را برای اهداف سیاست خارجی خود، برگزیند.

کردستان نمی‌خواهد در اعمال اقتدار، تابع دیگری باشد. کردستان می‌خواهد در پیشگاه حقوق بین‌الملل هم‌رتبه و نه تابع دولت‌های دیگر باشد و این به معنای برابری با دولت‌های دیگر است.

ازاین‌رو، کردستان در کنفرانس‌های بین‌المللی که برای تعيين قانونی جدید برای جامعه بین‌المللی وضع می‌شود، صرف‌نظر از اندازه، جمعیت و قدرتش به‌لحاظ قانون‌گذاری برابر با سایر دولت‌هاست. کردستان می‌خواهد بگوید بدون رضایت من، تصمیم شما (جامعه بین‌المللی) برای من الزام‌آور نیست.

کردستان به دنبال حاکمیت است؛ یعنی همان مفهوم و پدیده‌ای که در اواخر قرن شانزدهم پدیدار شد و با پایان جنگ‌های ٣٠ ساله در اروپا در چارچوب «قرارداد وستفالی» به واقعیتی سیاسی تبدیل شد.

٢. اما اعلام همه‌پرسی برای استقلال اقلیم کردستان از سوی دولتی صورت می‌گیرد که در میان انواع مدل‌های دولتی، شرایط ویژه خود را دارد. عراق کنونی به دنبال جنگ اول جهانی و فروپاشی امپراتوری عثمانی، از قراردادن سه قطعه ناهمگون پازل آن امپراتوری؛ یعنی موصل، بغداد و بصره در کنار هم از سوی بریتانیا شکل گرفت؛ سه قطعه‌ای که دو شکاف عمیق قومی و مذهبی را در جوهر خود داشت؛ شکاف قومی کُردها و اعراب و شکاف مذهبی شیعیان و سنی‌ها.

این شکاف‌ها در تاریخ سیاسی و اجتماعی عراق «حکمرانی» خوب را برای دولت مرکزی همواره دشوار کرده است، به‌طوری‌که عراق هرگز نتوانسته به ایده ایده‌آل مدل «ملت – دولت» دست یابد؛ مدلی که ملت پیش از دولت قرار داشته باشد و نقش تعیین‌کننده‌ای در خیزش آن ایفا کند و پیوند عمیقی بین ملت و دولت ایجاد شود و اساس محکمی از مشروعیت داخلی را فراهم کند.

دولت مرکزی عراق در طول تاریخ خود به دلیل همین ناهمگونی قطعات قومی و مذهبی نتوانسته است هویت فرهنگی شبه‌ملی و مستقلی ایجاد کند که به ایده دولت نزدیک و وفاداری ژرف ملت به دولت مرکزی را موجب شود. ازاین‌رو، می‌توان مدعی بود که عراق به‌عنوان یک مدل «دولت- ملت» مطرح بوده است که در حل مسئله ملت ناکام مانده که نتیجه آن بی‌ثباتی، کشمکش داخلی و در نهایت اعلام همه‌پرسی استقلال یکی از این قطعه‌های ناهمگون پازل؛ یعنی اقلیم کردستان است. جامعه کُرد در خاورمیانه به‌عنوان یکی از جوامع بی‌دولت همواره به دنبال کسب استقلال بوده، اما استقلال آنها در شرایط کنونی آثار مثبتی برای خاورمیانه و کردستان از منظر اصول سیاست بین‌الملل نخواهد داشت.

٣. اگر فرض را بر این بگیریم که این همه‌پرسی رأی به استقلال داد و دولت کردستان تأسیس شد و مورد شناسایی حقوقی دولت‌های دیگر نیز قرار گرفت، شکل این دولت منطبق با مدل «ملت– دولت» یا «دولت- ملت» نخواهد بود؛ بلکه شکل سومی از مدل دولت؛ یعنی «بخش- ملت– دولت» خواهد بود؛ یعنی کردستان دولتی خواهد بود که به‌عنوان یک ملت–دولت مورد شناسایی قرار می‌گیرد، اما بخشی از ملتش به‌عنوان یک اقلیت در بیرون از مرزهایش در دولت‌های همسایه زندگی می‌کنند. اين مسئله از چشم‌انداز سیاست بین‌الملل بی‌ثباتی مفرط و دامنه‌داری را در منطقه خاورمیانه رقم می‌زند و چیدمان قدرت در منطقه را به‌هم می‌ریزد.

استقلال اقلیم کردستان، میل به جدایی مناطق ديگر کردنشین را افزایش می‌دهد و این به معنای تهدید مهم‌ترین منفعت حیاتی آنها؛ یعنی اصل بقا و حفظ تمامیت ارضی است. بنابراین از آنجایی که اقلیم کردستان از شرق (ایران) و غرب (سوریه) و شمال (ترکیه) محصور در این دولت‌ها خواهد بود، در طول حیات خود نه به‌عنوان یک دولت دوست یا یک دولت رقیب، بلکه به‌عنوان یک دولت دشمن که منفعت حیاتی آنها را نشانه رفته است، تلقی می‌شود. به‌همین‌دلیل انتظار می‌رود زمینه‌های وضعیت بحرانی و جنگ گریبان این دولت تازه‌تأسیس را بگیرد و راه توسعه و پیشرفتی که هم‌اکنون در چارچوب دولت عراق در پیش گرفته است، با موانع جدی مواجه کند.

با توجه به اینکه وضعیت صلح و امنیت در عراق به‌واسطه ظهور داعش در هاله‌ای از ابهام است، اتخاذ موضع مخالف دولت‌های همسایه نسبت به این همه‌پرسی و متن بحرانی خاورمیانه، اعلام استقلال اقلیم کردستان عراق، خودزنی برای مردم بزرگ کُرد محسوب می‌شود.

http://www.sharghdaily.ir/News/134488

ش.د9602730