رسانه‌ها به افراط‌گرایی در خاورمیانه دامن نزنند

(روزنامه شرق ـ 1396/06/30 ـ شماره 2968 ـ صفحه 12)

** منطقه درحال‌حاضر شاهد انواع و اقسام منازعات و بحران‌هایی است که امنیت ملی کشورهای عرب را تهدید می‌کند. اینها نشان از تغییرات بزرگی در منطقه می‌دهد. این بحران‌ها چنان تنوع و شدتی دارند که اکثر کشورهای عرب به‌تنهایی قادر به مقابله با آنها نیستند. بنابراین باید با یک کار جمعی با این بحران‌ها مقابله کرد. بعضی از کشورها همچنان از اشغال یا دخالت خارجی رنج می‌برند. از اینها گذشته خطر جنگ‌ها و درگیری‌های داخلی همچنان وجود دارد. شیوه‌های افراط‌گرایی و خشونت‌های ناشی از آن نیز دولت‌های خارجی را به طمع انداخت و همه اینها دست‌به‌دست هم داد تا بحران‌ها تشدید شود.

* چه راه‌حلی وجود دارد؟

** ما احتیاج به یک دیدگاه فکری مشترک داریم که در درجه اول تناقضات بین هویت‌های مختلف را در کشورها و ملت‌های عرب حل‌وفصل کند. به گونه‌ای که وابستگی و وفاداری به یک وطن و میهن را بر رویکردها و گرایشات تنگ‌نظرانه فرقه‌ای و گروهی ترجیح دهد. این را همه می‌دانند که کشورهای عرب و مسلمان درگیر بحران‌های شدیدی هستند. اصلا باید گفت اکثر نزاع‌ها و بحران‌های جهان در همین کشورها جمع شده است. اینها از مسئله اشغال فلسطین شروع شده تا حضور سازمان‌های افراط‌گرا و تشکل‌های تروریستی که امروزه شاهد آنها هستیم، امتداد پیدا می‌کند. افراط‌گرایی و طایفه‌گرایی اثری منفی بر بسیاری از کشورهای عرب گذاشته است.

* رسانه‌های عرب در این میان چه نقشی دارند. برخورد آنها با این آشوب‌ها چگونه است؟

** منطقه شاهد یک آشفتگی رسانه‌ای است. این آشفتگی زاییده دو موضوع دیگر است؛ یکی ورود افراد غیرمتخصص به حوزه رسانه‌ها که بتوانند برنامه‌هایی تأثیر‌گذار تولید کنند و دیگری شبکه‌های اجتماعی مجازی. ما امروز در برابر پدیده شهروند- روزنامه‌نگار قرار داریم. بنابراین هرکس از طریق حساب‌های کاربری خودش هرچه را می‌بیند و می‌شنود منتشر می‌کند. بسیاری از خبرهایی که از سوی این شبکه‌ها منتشر می‌شود غیردقیق و نادرست است. روزنامه‌نگاران باید مراقب باشند تا در دام اینها نیفتند؛ در دام خبرها و گزارش‌ها و اطلاعاتی که از منابع غیرموثق منتشر می‌شود.

* منظورتان این است که رسانه‌های غیررسمی در تشدید این منازعات و آشوب‌ها دست دارند؟

** بله، حتما. باید رسانه‌های منطقه ما نقشی مثبت داشته باشند. باید پیام‌های مثبتی را منتشر کنند. نقشه راه توسعه رسانه‌ها تا سال ٢٠٣٠ می‌گوید رسانه‌ها باید نقش مهمی در توسعه اقتصادی و اجتماعی داشته باشند. رسانه‌ها با وضعیتی که اکنون دارند، نمی‌توانند چنین نقشی را بازی کنند. چون به جای توجه به مسائل اقتصادی و توسعه عمدتا به مسائل سیاسی توجه می‌کنند. کشورهای عرب نیازمند تمرکز روی مسائل اجتماعی، توسعه و مسائل اقتصادی هستند؛ به‌‌ویژه همان‌طور که گفتم، عمده‌ترین بحران‌های ما بحران‌های ناشی از مشکلات و مصائب اقتصادی و اجتماعی است.

* با این بحران‌ها به لحاظ رسانه‌ای چگونه می‌توان برخورد کرد؟

** مدیریت بحران یکی از مظاهر تعامل انسانی با شرایط فوق‌العاده یا غیرمنتظره است. مجموعه‌ای از عوامل وجود دارد که می‌تواند بر مدیریت بحران‌ها تأثیری منفی بگذارد. یکی از آنها فقدان اطلاعات است. دیگری عدم تعیین گروه هدف است. سوم فقدان یک استراتژی رسانه‌ای مشخص. رسانه‌ها را قدرت چهارم (رکن چهارم) نامیده‌اند، اما به نظر من از بقیه ارکان قدرتمند‌تر است. اثر رسانه‌ها از طریق هدایت افکار عمومی یک جامعه در خلال بحران‌ها صورت می‌پذیرد. نقش آنها از طریق روند‌های تبلیغاتی مشخص می‌شود. در بحبوحه بحران‌هاست که از همه ابزارهای تکنولوژیک موجود برای این اثر‌گذاری باید استفاده شود. کارشناسان رسانه توانمندی‌های سهمگینی را برای ابزارهای ارتباط جمعی برمی‌شمارند. اینها نقش فوق‌العاده‌ای در مدیریت بحران‌ها و فجایع طبیعی دارند.

* ریشه نابسامانی‌های جهان عرب چیست؟

** شدت بحران‌ها در منطقه موجب پیامدهای سیاسی، امنیتی، اقتصادی، اجتماعی و انسانی خطرناکی شده است. جهان عرب با چالش‌های متعددی مواجه است که بخشی از آنها موروثی بوده و به چند دهه قبل برمی‌گردد کمااینکه تحولات بین‌المللی و منطقه‌ای نیز واقعیت‌های جدیدی را به وجود آورد. انقلاب‌های عربی در سال ٢٠١١ بر حجم این چالش‌ها و بحران‌ها در منطقه افزود و به صورت بی‌سابقه‌ای به مجموعه‌ای از آشوب و بی‌ثباتی‌ها منجر شد. سقوط برخی از دولت‌های مستقر موجب بروز نزاع‌های داخلی و درعین‌حال دخالت‌های خارجی از سوی بعضی از دیگر کشورها شد کمااینکه یک خلأ امنیتی و سیاسی را به وجود آورد تا شرایط را مطلوب گروه‌های تروریستی کند. امنیت ملی و بین‌المللی این کشورها از بین رفت و به طرف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی اجازه داد تا از این شرایط به نفع خود بهره‌برداری کنند.

* موضع رسانه‌ها در این ميان چگونه است؟

** رسانه‌های عرب در شرایط کنونی با چالش‌های دشواری مواجه هستند و این تصمیم‌گیری‌های سختی را از سوی نهادهای مرتبط با آنها می‌طلبد. لازم است به رسانه‌های عربی در پرتو داده‌های کنونی نگریسته شود. یعنی شرایطی که به تحول و تغییر این واقعیت منجر شود. رسانه‌ها نقشی محوری در بحران‌های منطقه عربی در دوره اخیر داشته‌اند. آنها همیشه ابزاری مهم برای تغییرات بوده‌اند. همیشه در زمینه تأثیر‌گذاری بر افکار عمومی و هدایت آن نقش داشته‌اند. به‌گونه‌ای که رسانه کارش فقط انتقال خبر یا نقل رویدادها نبوده است، بلکه نقشی همه‌جانبه در سطوح مختلف داشته است.

* اتحادیه عرب دراین‌باره چه می‌کند؟

** اتحادیه عرب اهمیت و ضرورت تعامل با بحران‌ها را درک می‌کند و از سال ٢٠٠٩ تاکنون در این زمینه تلاش کرده است. در آن سال یادداشت تفاهمی با اتحادیه اروپا در چارچوب طرح «مالتا» امضا شد که همکاری عربی – اروپایی را در حوزه هشدار و پاسخ‌گویی نسبت به بحران‌ها تأمین می‌کرد. آنها توافق کردند برای پیشگیری از منازعات، ارزیابی مخاطرات و ایجاد صلح با هم همکاری کنند. همچنین آنها توافق‌نامه دیگری را در سال ٢٠١٠ به امضا رساندند که به منظور اجرای طرح مشترک با اتحادیه اروپا با عنوان «تقویت توان اتحادیه عرب برای پاسخ‌گویی به بحران‌ها» بود. دراین‌باره دبیرکل اتحادیه عرب تصمیم گرفت اداره‌ای را برای مقابله با بحران‌ها در چارچوب ساختار سازمانی دبیرخانه خود تأسیس کند.

* دراین‌میان چه کاری از رسانه‌ها برمی‌آید؟

** رسانه‌ها از طریق هدایت افکار عمومی تأثیر خودشان را می‌گذارند. ما می‌دانیم نفوذ رسانه‌ها در جهان یکی از مهم‌ترین نیروها برای شکل‌دادن به رفتارها، ارزش‌ها و روابط انسانی و فرهنگی است. در مقابل، وسایل ارتباط جمعی ممکن است حالتی از آشفتگی ذهنی را به وجود آورند. به‌خصوص وقتی که هر شهروندی به منبع اطلاعات و اخبار غیرموثق تبدیل شود. اینها حالتی از آشفتگی درهم‌ریخته‌ای را به وجود آورده و به شایعات میدان می‌دهد. آنها گاه پیام‌های توخالی منتشر می‌کنند و موجب خوف شهروندان می‌شوند. اینجا ما نیازمند ابزارهایی هستیم که بتواند جلوی این اثرگذاری‌های منفی را بگیرد.

* دووجهی‌بودن بعضی عبارت‌ها بیانگر بحران‌های موجود در جامعه ماست. چگونه باید با این پدیده برخورد کرد؟

** کشورهای خاورمیانه به‌طور‌کلی در مسائل فکری، فرهنگی و نحوه درک‌شان از دین، هویت ملی و قومی یکسان هستند. این حالت دووجهی را در بسیاری از بحران‌های ملی و منطقه می‌توان مشاهده کرد. بارها این عبارت‌ها را می‌شنویم «وطن‌پرست - خائن»، «با ما - بر ما»، «مؤمن - کافر»، «طرفدار- مخالف» و اینها همه آفتی برای جوامع ماست. به شکل خاص این نخبگان رسانه‌ای هستند که از طریق تحلیل‌های سیاسی خود به این دووجهی‌بودن دامن می‌زنند. به‌این‌ترتیب رسانه به جای اینکه منتقل‌کننده رویداد باشد و آن را پیگیری یا تحلیل کند، خود به پدیدآورنده رویداد تبدیل شده است. این دووجهی در دل بحران ملی ما جا خوش کرده و به مثابه نقیض هویت قومی ما عمل می‌کند. به همین دلیل است که وابستگی به این فرقه یا آن طایفه بر وابستگی به یک دین واحد یا ارزش‌های دینی مشترک رجحان می‌کند.

* رسانه‌ها چگونه می‌توانند به نقش‌شان عمل کنند؟

** این پدیده همه جهان را آزرده می‌کند. تروریست‌ها از پیشرفت‌های تکنولوژیک در رسانه‌های اجتماعی سوءاستفاده می‌کنند تا به این وسیله تفکرات افراطی خود را انتشار دهند و جوانان را برای الحاق به خودشان سازماندهی کنند. باندهای تروریستی به‌خصوص داعش به وسیله همین رسانه‌ها بود که توانستند تصاویر هولناک خود را به سراسر جهان بفرستند. با استفاده از جدیدترین تکنیک‌ها فیلم‌های هولناکی را تولید کرد که هدفش فقط ارعاب مردمان بود. بنابراین رسانه‌ها مسئولیت بزرگی دارند تا به همان روش و به دور از کنفرانس‌ها و سمینارها با این‌گونه تفکرات مقابله کنند.

* اتحادیه شما دراین‌باره چه کرده است؟

** اتحادیه عرب منشورهای متعددی را از طریق شورای وزرای رسانه‌ای عرب منتشر کرد. مثل منشور شرافت رسانه‌ای و استراتژی رسانه‌ها برای مقابله با تروریسم. این منشور مطابق با رخدادهای جدید و تغییرات پیش‌آمده بازنویسی شد. بااین‌حال هر کشوری از طریق رسانه‌های خودش موظف است با تروریسم مقابله کند.

* نقش کمیته دائمی رسانه‌ها در اتحادیه عرب چیست؟

** کمیته دائمی رسانه‌های عربی در چارچوب کمیته‌های موجود در شورای وزرای رسانه‌ها تعریف می‌شود. این کمیته مدتی بود فعالیت نمی‌کرد. اما از وقتی من مسئولیت آن را برعهده گرفتم، دیدم باید از نو فعال شود.

* نقش منفی رسانه‌ها در متزلزل‌کردن امنیت فکری و اخلاقی مردم منطقه را توضیح بدهید؟

** متأسفانه بعضی رسانه‌ها کارشان همین است. برای مثال وقتی اشغالگران اسرائیلی مانع برگزاری نماز فلسطینی‌ها در مسجدالاقصی شدند، شما دیدید اکثر رسانه‌های ما تصاویر مربوط به قبه‌الصخره را به جای مسجدالاقصی منتشر کردند و این یک اشتباه بزرگ بود. ما باید مراقب توطئه‌گری رسانه‌های اسرائیلی باشیم. چون رسانه‌های این رژیم تمام تلاش‌شان این است که اذهان را از مسجدالاقصای واقعی دور کنند.

* اقدامات اسرائیل درباره مقدسات اسلامی در بیت‌المقدس به شرایط خطرناکی رسیده است. انتظار دارید رسانه‌ها در دفاع از فلسطینی‌ها چه کنند؟

** ضرورت دارد توجه کنیم که مقامات اسرائیلی وقتی وارد مسجدالاقصی شدند اسناد تاریخی داخل آن را با خود بردند؛ اسنادی که دلالت بر مالکیت فلسطینی‌ها بر این مکان مقدس می‌کند. این گامی برای استیلا بر همه آن چیزی است که در داخل بیت‌المقدس به فلسطینی‌ها تعلق دارد. ما از شورای رسانه‌های اتحادیه عرب خواستیم با استراتژی اسناد به غارت برده‌شده موافقت کند. این توهینی به همه مسلمانان و مقدسات‌شان است. باید رسانه‌ها بسیار بیشتر به این امور بپردازند. قدس صرفا برای ما نیست، بلکه به مقدسات همه مسلمانان تعلق دارد.

http://www.sharghdaily.ir/News/141640

ش.د9602548