عربستان و فروپاشي از درون

مرتضی بسطامی، دانشیار پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی، در یادداشتی منتشر شده در روزنامه شرق، تخصص محور به دو مقوله زلزله و مسکن مهر نگاهی خاص داشته، می نویسد:«در ساعت ٢٢:٣٠ روز ٢٣ اردیبهشت‌ ١٣٩۶ زلزله‌ای به بزرگی ۵,٧ در مقیاس امواج محلی (ML) در ٢٢کیلومتری شمال بجنورد، ٢۵٧ کیلومتری شمال‌غربی مشهد در استان خراسان شمالی به وقوع پیوست. در این زلزله دو نفر جان خود را از دست دادند و بیش از ۴٠٠ نفر نیز مصدوم شدند. با توجه به بزرگی نه‌چندان‌بزرگ زلزله از یک طرف و فاصله حدود ٢٢ کیلومتری مرکز زلزله تا شهر بجنورد، متاسفانه حجم خسارت‌های واردشده به ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها قابل‌توجه بود. یکی از نکات مهم و قابل‌توجه در این زلزله، عملکرد ساختمان‌های مسکن مهر بود که متاسفانه باوجود نوسازبودن، عملکرد مطلوبی نداشتند.»

شاید در نگاه اول، مسکن مهر در مرکز این یادداشت هدف نهایی تعیین شده باشد اما با مطالعه ادامه این یادداشت تازه خواهیم فهمید که وقتی مسکن مهر با عمری کمتر از ده سال تحت عنوان بافت فرسوده جدید معرفی می شود، عمق فاجعه در صورت بروز خطرات و بلایای طبیعی نظیر زلزله تا چه اندازه خواهد بود. «در شهر بجنورد اکثر ساختمان‌های مسکن مهر در شهرک گلستان در نزدیکی این شهر ساخته شده‌اند، به‌طوری‌که از حدود هشت هزارو ۵٠٠ واحد مسکن مهر در شهر بجنورد، هفت هزارو ۵٠٠ واحد آن در شهرک گلستان‌شهر که در حدود هفت‌کیلومتری شهر قرار دارد، ساخته شده‌اند. به‌طورعمده، آسیب مشاهده‌شده در این ساختمان‌ها ناشی از ضعف عملکرد سازه‌ای در ساختمان‌های دارای سیستم سازه‌ای پیش‌ساخته، شکست دیوار برشی، کج‌شدن ساختمان، اجرای غیراصولی کنسول‌ها و اجزای غیرسازه‌ای است.

الگوی آسیب در اجزای غیرسازه‌ای که در رویدادهای لرزه‌ای مشابه در زلزله‌های سال ١٣٩٣ مورموری ایلام و ١٣٩١ اهر- ورزقان در آذربایجان‌شرقی نیز مشاهده شد، ناشی از به‌کارگیری مصالح شکننده و ترد، اجرای نامناسب دیوار، اجرای خارج از محور این دیوارها و اتصال نامناسب بین این دیوارها و قاب پیرامونی آنها بوده ‌است. جالب است که از حدود هفت هزارو ۵٠٠ واحد مسکن مهر در شهرک گلستان بجنورد، سه هزارو ٩٧١ واحد متحمل خسارت جزئی تا کلی شده است. همین موضوع در عملکرد ساختمان‌های مسکن مهر در شهر ورزقان در جریان زلزله سال ١٣٩١ اهر-ورزقان نیز قابل‌تامل بود، به‌نحوی‌که اکثر دیوارهای غیرسازه‌ای (دیوارهای میانقابی) فروریخته بودند. نکته جالب در مورد کیفیت ساخت واحدهای مسکن مهر گلستان‌شهر بجنورد این است که در اسفندماه گذشته، سنگ نماهای این واحدها به علت کارکردن غلتک برای ساخت محوطه‌سازی فروریخته بود! در بررسی مقدماتی که در محل انجام گرفت، مشاهده کردیم که نصب سنگ‌های نما فاقد حداقل اصول فنی بوده است و بعضا پشت سنگ‌های نما با نخاله و زباله‌های ساختمانی پر شده بود!»

یک مقایسه آماری ساده اما مبتنی بر دانش زلزله نشان می دهد:«اگر درصد واحدهای آسیب‌دیده جزئی تا شدید در شهرک گلستان را (از نسبت سه هزارو ٩٧١ واحد آسیب‌دیده، به تعداد هفت هزارو ۵٠٠ واحد کل)، محاسبه کنیم، به عدد ۵٣ درصد می‌رسیم که برای ‌چنین زلزله‌ای بسیار بزرگ است و شاید بتوان گفت این عدد، یادآور درصد آسیب در حد بافت‌های فرسوده است. برای تعمیر این واحدهای آسیب‌دیده، باید ده‌ها‌ میلیارد تومان هزینه کرد و این به‌غیر ‌از خسارات غیرمستقیم نظیر اسکان تعدادی از خانواده‌ها در چادر و آسیب‌های روحی و روانی واردشده به مردم، کاهش ارزش این ساختمان‌ها و... است. اگر حجم سرمایه‌گذاری انجام‌شده در مسکن مهر کشور را براساس آمارهای اعلام‌شده از سوی وزارت مسکن و شهرسازی برآورد کنیم، اگر شرایط همین زلزله ۵.٧ شمال بجنورد را برای سایر واحدهای شهرهای دیگر در نظر بگیریم، متوجه خواهیم شد چه سرمایه هنگفتی در معرض خطر قرار دارد. از حدود ٢.٣‌میلیون واحد مسکن مهر در کشور با احتساب میانگین بنای مفید ٧۵ مترمربع و ارزش ساخت ٨٠٠‌ هزار‌تومان برای یک مترمربع به عدد ١٣٨‌هزارمیلیارد تومان می‌رسیم که البته هزینه زمین و آماده‌سازی و محوطه‌سازی و انشعابات را باید به آن اضافه کرد تا به ارزش کل آن دست یافت.»

چه باید کرد؟

«حداقل سوالاتی که در این زمینه مطرح می‌شود، این است که آیا این حجم عظیم از ساخت‌وسازهای مسکن مهر دارای مهندسین ناظر، پیمانکار و مجری ذی‌صلاح بوده است؟ آیا مسکن و شهرسازی، حداقل وظایف نظارتی خود را انجام داده است؟ نماینده مدعی‌العموم با کشف این حقیقت که بخشی از این ساختمان‌ها فاقد کیفیت لازم طبق استانداردها و آیین‌نامه‌های کشور هستند، چه وظیفه‌ای دارد؟ لرزه‌خیزی اکثر مناطق کشور و کیفیت تقریبا مشابه ساخت و اجرای این ساختمان‌ها، لزوم توجه جدی مسئولان به این ساختمان‌ها را بیش از پیش یادآوری می‌کند. »

http://aftabeyazd.ir/?newsid=78026

ش.د9602773