ائتلاف‌سازی، توازن قوا یا تعدیل تهدیدها

(روزنامه آسمان آبي ـ 1396/08/06 ـ شماره 98 ـ صفحه 11)

حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق، به ریاض، آنکارا و تهران سفر کرده است و براساس آن‌چه مجلس عراق اعلام کرده، احتمال دارد در ادامه این سفرها، وارد دمشق شده و با بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه، دیدار کند. سفر نخست‌وزیر عراق به کشورهای منطقه در حالی انجام شده است که براساس اخبار ضد و نقیض منتشرشده، مسعود بارزانی، رهبر اقلیم کردستان نیز نتایج همه‌پرسی در این منطقه را به‌حالت تعلیق درآورده است؛ خبری که بعد از انتشار چندین‌بار تایید، تکذیب شد. از سوی دیگر، اخبار متناقضی درباره استعفای بارزانی منتشر شده و گمانه‌زنی‌ها درباره عملکرد سه حزب اصلی کرد علیه رئیس اقلیم کردستان اوج گرفته است.

در این میان، بنابر دستور مستقیم مسعود بارزانی، رئیس اقلیم، نیروهای پیش‌مرگه باید هر نظامی عراقی را که در درگیری‌های اخیر بازداشت شده است آزاد کنند. به نظر می‌رسد رهبر اقلیم در شرایط کنونی راه مصالحه با دولت مرکزی بغداد را در پیش گرفته است. با این حال، آن‌چه در میان این اخبار و گمانه‌زنی‌ها برجسته است، تلاش‌های آشکار عربستان برای ایجاد شکاف در روابط ایران و عراق است. ریاض در راستای استراتژی ایالات‌متحده تلاش می‌کند در مسیر روابط عراق و ایران مانع‌تراشی کند. از همین رو می‌توان سفر رکس تیلرسون به عراق و دیدارش با مقام‌های این کشور را توجیه کرد. واقعیت این است که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، تلاش می‌کند با استفاده از اختلاف‌های شیعیان و سنی‌ها در عراق و همچنین رقابت میان ریاض و تهران زمینه را برای اجرایی‌کردن استراتژی‌اش فراهم کند. ایالات‌متحده به‌خوبی می‌داند قادر نیست با رهبران ایران به‌صورت مستقیم وارد مذاکره شود؛ از همین رو، سیاستمداران آمریکایی از یک طرف با طرح برنامه‌های موشکی ایران و اعمال تحریم‌های جدید در این زمینه و از طرفی دیگر، با شکل‌دهی ائتلاف‌های منطقه تلاش می‌کنند زمینه انزوای ایران را فراهم کنند.

در این میان، آن‌چه اهمیت دارد سیاست‌ها و تصمیم‌های دولت عراق است. عراق پس از داعش به ویرانه تبدیل شده و برای بازسازی نیازمند حمایت‌های مالی است و از همین رو، عربستان در این زمینه وعده‌هایی را به رهبران عراق داده است. با این‌حال، براساس شواهد موجود به نظر می‌رسد رهبران عراق تلاش می‌کنند از یک‌طرف سیاست‌های منطقه‌ای خود را بازتعریف کرده و از طرفی دیگر، میان ایران و ایالات‌متحده به مثابه وزنه‌ای متعادل‌کننده عمل کنند. ایران در دورانی که گروه تروریستی داعش عراق را اشغال کرده در بیرون راندن این گروه تروریستی کمک‌های زیادی را در اختیار رهبران عراق قرار داد. با اوج‌گیری تنش‌ها در کرکوک و اقلیم، عراق به حمایت‌های ایران دلخوش بوده و هست؛ از همین رو دولتمردان عراق مخالف هرگونه سیاستی هستند که زمینه‌ساز جدایی بغداد- تهران شود. به همین دلیل، نخست‌وزیر عراق رسما با پیشنهاد انحلال نیروهای حشد الشعبی مخالفت کرد. با این حال، حقیقت این است که تنش‌ها در کرکوک و اقلیم، سیاست‌های منطقه‌ای را تحت‌الشعاع قرار می‌دهند.

در شرایط کنونی، سیاست‌های بارزانی به یکی از معضلات منطقه‌ای تبدیل شده است؛ چراکه نه‌تنها ایران بلکه سوریه و ترکیه نیز با تداوم این تنش‌ها با چالش‌های ژئوپلیتیکی و سیاسی متفاوتی روبه‌رو خواهند شد. در این میان، نباید نقش ایالات‌متحده و متحدان غربی‌اش را که منافع‌شان از فروش سلاح تامین می‌شود نادیده انگاشت. کشورهای فرامنطقه‌ای همیشه در راستای تحقق منافع و سیاست‌های‌شان زمینه‌ساز تنش‌های منطقه‌ای بودند. در این میان، تحرکات رژیم‌صهیونیستی را هم باید لحاظ کرد. دو روز پس از آن‌که شرکت نفتی روس با اقلیم قراردادی را منعقد کرد، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم‌صهیونسیتی، دیدار کرد؛ دیداری که اهداف پشت آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. اقلیم درگیر بی‌ثباتی است؛ از یک طرف، اقتصاد این منطقه کاملا رانتی و مبتنی‌بر درآمدهای نفتی بوده و از طرف دیگر، این منطقه درگیر چندصدایی است؛ به بیانی دیگر، احزابی چون گوران و اتحادیه میهنی کردستان مخالف‌خوانی‌ها علیه بارزانی را آغاز کردند، مجموعه این عوامل موجب شده این منطقه هم از منظر اقتصادی و هم سیاسی در موضع ضعف قرار بگیرد. عراق پساداعش درگیر چالش جدی دیگری شده و آن هم مسئله اقلیم است؛ مسئله‌ای که دغدغه مشترکی میان کشورهای منطقه چون ترکیه، ایران و سوریه ایجاد کرده و می‌تواند بستر لازم را برای همکاری‌های دیپلماتیک کوتاه و شکل‌گیری ائتلاف‌های منطقه‌ای فراهم کند. اگر این ائتلاف شکل بگیرد، طبیعتا ایالات‌متحده و متحدانش، کشورهایی چون عربستان آسیب‌دیده و در موضع ضعف قرار خواهند گرفت.

https://asemandaily.ir/post/6001

ش.د9603465