بررسی فرایند وضعیت دموکراسی در ساختار سیاسی کشورهای جهان

(روزنامه آسمان آبي ـ 1396/06/26 ـ شماره 65 ـ صفحه 14)

براساس داده‌های نهاد Freedom House، دموکراسی از سال 2016 با تهدیدات و چالش‌هایی جدی دست به گریبان است. شکل‌گیری جریان‌های پوپولیستی و رادیکال همزمان با گسترش نفوذ و فعالیت گروه‌های تروریستی جهان را در آستانه ناامنی قرار دارد و ساختار دولت‌ها را درگیر بی‌ثباتی کرد. مجموعه این تحولات نظم جهانی را در آستانه نابودی قرار داده است؛ نظمی که در بستر آن حقوق بشر، اصول دموکراسی و حاکمیت قانون تعریف شده است. براساس ارزیابی‌های صورت‌گرفته در میان 195 کشور، 87 کشور یعنی 46 درصد جوامع سیاسی جهان آزاد هستند، 59 کشور، 30 درصد جوامع سیاسی از آزادی نسبی برخوردارند و 49 کشور دیگر یعنی 25 درصد جوامع درگیر حکومت‌های اقتدارگرا توتالیتر هستند.

جنوب صحرای آفریقا

براساس داده‌های منتشر شده در سال 2017 تنها 12درصد از جمعیت ساکن در این منطقه از آزادی‌های سیاسی آن هم به شکل نسبی برخوردارند. برمبنای گزارش نهادی موسوم به Freedom House در سال 2016 جنبش‌های اعتراض‌آمیز در برخی کشورهای واقع در جنوب صحرای آفریقا به‌شدت سرکوب شد. سرکوب تجمع اعتراضی شهروندان اتیوپی به نقض حقوق قومی و مالکیتشان بر زمین، موانعی که جوزف کابیلا، رئیس‌جمهوری کنگو در ارتباط با برگزاری انتخابات مجلس قانون‌گذاری ایجاد کرد، افزایش خشونت‌های سیاسی در موزامبیک، فساد در ساختار دولتی زیمباوه و درنهایت بحران غذا که به چالشی جدی علیه شهروندان این منطقه از جهان تبدیل شده، ازجمله مصادیق آشکار نقض اصول دموکراسی در این بخش از قاره سیاه است.

آسیا و اقیانوس آرام

اصولی چون آزادی بیان و آزادی برگزاری تشکیلات و تجمعات ازجمله اصولی هستند که در این منطقه آسیایی نقض شده‌اند. در همین راستا، براساس گزارش شورای حقوق بشر، برخی از رهبران دولت‌های آسیایی برای مقابله با انتقادها موانع جدی را علیه رسانه‌ها اعمال کرده و محدودیت‌هایی را در حوزه فضای مجازی ایجاد کردند. رهبران چین و تایلند برای حراست از قدرت خود در بستر فضای مجازی محدودیت‌های زیادی را اعمال کردند. روردیگو دوترته، رئیس‌جمهوری فیلیپین با صدور مجوز قتل تمامی معتادان به شکلی گسترده اصول حاکم بر دموکراسی و حقوق بشر را نقض کرد. بااین‌حال در همین قاره، کره‌جنوبی به شکلی نسبی دارای ساختاری دموکرات است.پارک گئون هی، رئیس جمهوری پیشین این کشور به دلیل فساد و به خواست شهروندان محاکمه و از مسند ریاست برکنار شد.

آمریکای جنوبی

این قاره‌ درگیر آشفتگی‌های سیاسی است و رؤسای آن صرفا وعده تحقق صلح را می‌دهند. ونزوئلا، کشوری که مدت‌هاست توسط رهبران پوپولیست اداره می‌شود، مصداق بارز کشوری بی‌ثبات و غیردموکرات در این قاره است. تنش‌های حاکم بر این کشور و نحوه برخورد دولت نیکلاس مادورو با خیزش معترضان نمونه بارز نقض دموکراسی است. سیاست‌های مستبدانه دانیل اورتگا، رئیس‌جمهوری نیکاراگوئه این کشور را درگیر تنش‌های جدی کرده است؛ اورتگا استقلال نهاد قضایی را از بین برده و رسانه‌های مستقل را نابود کرده است. در این میان کوبا و روابط پرتنشش با ایالات متحده نیز باعث شده فعالان سیاسی از وضعیت دموکراسی در این کشور ابراز نگرانی کنند. برکناری دیلما روسف، رئیس‌جمهوری برزیل آن هم به اتهام فساد شاید رویداد تاریخی مهمی محسوب شود، اما حقیقت آن است که فساد در تمام ساختار سیاسی برزیل ریشه دوانده و این کشور را درگیر بحران اقتصادی و بیکاری کرده است. بااین‌حال تحقق معاهده صلح میان دولت کلمبیا و شورشیان فارک رویداد خوبی است، چراکه زمینه را برای پایان خشونت‌ها آن هم به شکلی دموکرات فراهم کرد.

خاورمیانه و شمال آفریقا

خاورمیانه در سال‌های اخیر درگیر جنگ‌های داخلی بوده است و از همین‌رو براساس داده‌های نهاد Freedom House بیش از 70 درصد ساکنان این سرزمین از آزادی برخوردار نیستند. بسیاری از دولت‌های این منطقه یا درگیر فساد هستند یا از اقتدارگرایی و مداخلات بی‌ثبات‌کننده رنج می‌برند. در سال‌های اخیر بحران‌های سیاسی و امنیتی در لیبی افرایش یافته است. درگیری میان شبه‌نظامیان اوج گرفته و همین موضوع باعث نقض اصول حقوق بشر و حقوق بشردوستانه شده است. جنگ در یمن، فقیرترین کشور عربی ادامه دارد و به نظر می‌رسد به‌دلیل فقدان پلورالیسم سیاسی این تنش‌ها به این زودی پایان نیابد. وضعیت سوریه بسیار جدی است، مانور قدرت گروه‌های افراطی در خاک این سررمین تراژدی تلخی را رقم زده است. سوریه نیز همچون یمن درگیر بحران انسانی است و از همین‌رو صحبت از دموکراسی در این دو کشور جنگ‌زده شوخی است.

اوراسیا

منطقه‌ای که میان دو بخش قرار دارد، بخشی از اروپای شرقی که گذار به دموکراسی را تجربه می‌کنند و بخش دیگر که درگیر خودکامگی است. در شرایطی که شهروندان اوکراین، گرجستان و مولداوی برای تحقق دموکراسی و ایجاد تحولات دموکراتیک در این کشور می‌جنگند، رهبران برخی از کشورهای این منطقه برای تثبیت قدرت سیاسی‌شان تلاش می‌کنند. رهبران آذربایجان به‌دنبال سقوط قیمت نفت از اهرم‌های موجود برای تثبیت قدرت خویش استفاده کردند. علی اف زمینه را برای ریاست بلندمدت خود فراهم کرد و از همین‌رو ترتیبی اتخاذ کرد که برمبنای آن تا سال2020 زمینه برای اعمال بازبینی در بستر سیاسی این کشور وجود نخواهد داشت. در تاجیکستان، امامعلی رحمان‌ با تکیه بر اهرم همه‌پرسی نه‌تنها موانع پیش‌رو برای ریاستش را برداشت بلکه زمینه را برای جانشینی پسرش فراهم کرد. بااین‌حال به باور ناظران، تلاش نخبگان سیاسی قرقیزستان برای انتقال قدرت از رئیس‌جمهوری به نخست‌وزیر در حقیقت تلاش برای تقویت استبداد حکومتی است.

اروپا

اروپا را دیگر نمی‌توان مأمن دموکراسی و اصول حقوق بشر قلمداد کرد. تصمیم بریتانیا برای خروج از اتحادیه اروپا، اصلاحات غیردموکراتیک در لهستان در کنار عوامل دیگری چون سیاست‌های مداخله‌جویانه روسیه و بحران مهاجران باعث شده است این قاره بیش از پیش درگیر بی‌ثباتی شود. ظهور احزاب رادیکال در کشورهای اروپایی موجب شده است ارزش‌هایی چون پوپولیست و تولرانس درگیر چالش‌های جدی شود. در این میان تلاش پوپولیست‌ها برای تکیه بر مسند قدرت آینده دموکراسی در اروپا را تیره کرده است. در این میان شهروندان اتریش در انتخابات اخیر به رادیکال‌ها و پوپولیست‌ها رأی منفی دادند، اما این به معنای شکست این جریان نیست. در این میان کاهش نقش اتحادیه اروپا نیز باعث شده است ملی‌گرایی افراطی، فساد و همچنین افزایش محدودیت‌ها در برخی از کشورهای شرق اروپا اوج بگیرد، تهدیدی بالقوه اما جدی است که آینده این قاره را به خطر انداخته است.

دستاوردها و تلفات در سال‌های 2017-2016‌

براساس داده‌های نهادهای مختلفی چون شورای حقوق بشر، گسترش فعالیت گروه‌های تروریستی که در شرایط کنونی به خطری جهانی تبدیل شده، زمینه را برای تقویت بی‌ثباتی سیاسی به‌‌ویژه در کشورهای اروپایی و آمریکا فراهم کرده است. تروریسم زمینه‌ساز بحران مهاجرت و پناهندگی شد و این عامل بر مشکلاتی چون بحران هویت دامن زده است. در این نمودار کشورها براساس سه عامل بی‌ثبات‌کننده یعنی تروریسم، مهاجرت و بحران هویت مورد ارزیابی قرار گرفتند.

بیشترین افول شاخص‌های دموکراسی

در این نمودار، کشورها براساس شاخص‌هایی که برای دموکراسی لحاظ شده است، رتبه بندی شده‌اند. مهم‌ترین شاخصی که در بستر دموکراسی تعریف شده، آزادی است. آزادی‌بیان، آزادی اندیشه، آزادی برگزاری تشکیلات و اجتماعات، آزادی مذهب و آزادی‌های مدنی و سیاسی تنها بخشی از حقوقی است که در قالب این اصل مورد توجه قرار گرفته است؛ مجموعه حقوقی که کشورها براساس نمودار فوق به لحاظ در نظر گرفتن و رعایت کردن آن، رتبه‌بندی شده‌اند.

https://asemandaily.ir/post/2032

ش.د9603754