- صفحه نخست
- |
- استان ها
- |
- بین الملل
- |
- سیاسی
- |
- چند رسانه ای
- |
- اقتصادی
- |
- فرهنگی
- |
- حماسه و جهاد
- |
- صبح صادق
- |
- صدای انقلاب
- |
- محرومیت زدایی
(روزنامه اطلاعات – 1396/09/05 – شماره 26876 – صفحه 12)
«شوراي روابط خارجي آمريکا» در گزارشي ضمن بررسي تحولات داخلي عربستان و سياست پاکسازي شاهزاده‌ها توسط وليعهد سعودي مي‌نويسد: دشوار بتوان درک کرد که يک پادشاهي فرامدرن با اقتصادي پيشرفته چگونه مي تواند از اين پاکسازي داخلي سر بر آورد.
گزارش مي افزايد: «محمدبن سلمان»، وليعهد سعودي به بهانه مبارزه با فساد دستور به بازداشت دهها نفر از نخبگان پادشاهي را داده است آنهم در آغاز يک هفته آشفته که «سعد حريري» نخست‌وزير لبنان هم استعفاي خود را اعلام کرده است. انديشکده شوراي روابط خارجي آمريکا ادامه مي دهد: يک شاهزاده عاليرتبه سعودي به نام «منصور بن مقرن» و هشت مقام رسمي ديگر هم در سقوط هلي‌کوپتر کشته شدند و هنوز علت اين سقوط اعلام نشده است. همچنين «مداوي‌الرشيد» در تارنماي «ميدل ايست آي» مي‌نويسد: دشوار بتوان درک کردکه يک پادشاهي فرامدرن با اقتصادي پيشرفته چگونه مي تواند از اين خنجر از پشت و پاکسازي دروني که در بالاترين سطوح انجام مي شود، سر بر آورد.
«اليوت آبرامز» در نيويورک تايمز نيز مي نويسد: اکنون قبضه تدريجي قدرت به مقاومت در درون و بيرون خانواده پادشاهي منجر شده و برآمدن محمدسلمان بعنوان وليعهد هم مورد حمايت يکپارچه شاهزاده‌هاي ارشد سعودي قرار نگرفته است. همچنين «بروس ريدل» پژوهشگر انديشکده المانيتور معتقد است: «پادشاهي سعودي بر سر يک چهارراه مهم در تصميم گيري قرار گرفته است؛ اقتصادي با درآمدهاي پايين نفتي؛ جنگ در يمن؛ ناکامي در محاصره قطر؛ افزايش نفوذ ايران در لبنان، سوريه و عراق و بحران جانشيني در کشور.اکنون شکننده‌ترين دوران در تاريخ پادشاهي سعودي طي نيم قرن گذشته است.
سعودي در آستانه دوربرگردان مشروعيت‌سازي
پدر و پسر تاجدارِ رياض در ادامه اقدامات شگفت آور و ناهمخوان با سنت‌هاي حکومتداري عربستان، از طريق راه اندازي کميته مقابله با فساد دهها نفر از شاهزادگان و مقام‌هاي سعودي را برکنار يا بازداشت کردند؛ رخدادي که فراتر از هموارسازي مسير سياسي پيش روي وليعهد جوان، تحولي در منابع مشروعيت بخش به حاکمان تازه آل سعود به شمار مي آيد.
به گزارش ايرنا، اندک زماني پس از صدور فرمان «ملوکانه» ملک سلمان پادشاه سعودي مبني بر تشکيل «کميته عالي مبارزه با فساد»، دهها نفر از شاهزادگان، مقامات و چهره‌هاي شاخص آل سعود از مناصب خود برکنار يا بازداشت شدند. فاصله صدور اين فرمان در شامگاه شنبه سيزدهم آبان تا اجرا که کمتر از يک شبانه روز به طول انجاميد، چهره‌هاي حاضر در فهرست برکنار و بازداشت شدگان و به طور کلي بي سابقه و غيرمتعارف بودن اين رخداد سبب شد تا جامعه سعودي در بهت فرورفته و ناظران مسائل منطقه‌اي نيز نگاه خود را به تحولات رياض بدوزند. از شاخص‌ترين افرادي که زير تيغ کميته يادشده قرار گرفتند بايد به «متعب‌بن‌عبدالله بن عبدالعزيز» فرزند «ملک عبدالله» پادشاه پيشين سعودي اشاره کرد که در راس گارد ملي عربستان از رقيبان بالقوه «محمد بن سلمان» وليعهد سي و دو ساله سعودي به شمار مي آمد. «وليد بن طلال» ديگر نواده بنيانگذار مملکت سعودي و شاهزاده 20 ميليارد دلاري اين کشور بود که گرفتار کمند کميته ضد فساد شد.
در کنار اين سرمايه گذار و بازرگان شاخص سعودي، «ترکي بن عبدالله بن عبدالعزيز» امير پيشين رياض، «عبدالله بن سلطان» فرمانده نيروي دريايي، «خالد التويجري» رييس سابق ديوان سلطنتي، «ابراهيم العساف» وزير دارايي پيشين و «عادل فقيه» وزير دارايي دولت سعودي در زمره سرشناس ترين چهره‌هاي فهرست مبارزه با فساد قرار دارند.همزمان با برکناري و دستگيري دهها شاهزاده سعودي و وزراي پيشين و کنوني، رسانه‌ها از سقوط بالگرد يکي ديگر از پسرعموهاي بن سلمان خبر دادند. بنابر اعلان منابع سعودي، «منصور بن مقرن بن عبدالعزيز» جانشين امير منطقه عسير با ديگر همراهانش در اين حادثه جان خود را از دست دادند.
پدر منصور يعني «مقرن» آخرين فرزند ذکور بنيانگذار سعودي بود که برپايه وصيتنامه «ملک عبدالعزيز» مبني بر انتقال سلطنت به صورت موروثي ميان برادران، در اوايل سال 2015 ميلادي (زمستان 93) بر جايگاه وليعهدي تکيه زد. مقرن اما پس از چند ماه جاي خود را به يکي از برادرزادگانش يعني «محمد بن نايف» داد و بن نايف نيز در ادامه روندي مشابه که برخي ناظران آن را کودتاي سفيد ناميدند، در اواخر خردادماه سال جاري از وليعهدي کنار رفت تا بن سلمان به عنوان جانشين پدر معرفي شود. نکته قابل تامل اينکه فرزند جانباخته مقرن مدتي مشاورت وليعهد پيشين سعودي را برعهده داشت.
از ديد برخي تحليلگران، مجموعه رخدادهاي اخير را مي توان نوعي قدرتنمايي و ضرب شستي به رقباي بالقوه بن سلمان دانست. مجموعه اعتراض‌هايي که پس از اعلام وليعهدي بن سلمان در عربستان بروز کرد و بخشي از آن در مراسم شب بيعت با وي به صورت زنده در رسانه‌ها بازتاب يافت نشان داد جانشيني وي بي دردسر نخواهد بود.از اين منظر، اصلاحات اخير اجتماعي و تلاش براي نوسازي اقتصاد عربستان را مي توان با هدف هموارسازي مسير بن سلمان به سوي پادشاهي همپيوند دانست؛ اصلاحاتي که خود با واکنش‌هايي در عربستان مواجه شد و شکاف‌هاي سياسي در اين کشور را نمايان تر ساخت.
بر اساس برنامه‌هاي بلندپروازانه بن سلمان، عربستان به سوي اقتصادي غيرنفتي و صنعتي گام برخواهد داشت و اين روند منجر به ايجاد تضاد منافعي جدي ميان برخي خانواده‌ها و صاحبان بنگاه‌هاي اقتصادي سنتي خواهد شد. اصلاحات اجتماعي اخير شامل اعطاي حقوقي چون رانندگي، ورود به ورزشگاه، صدور فتوا و ... به زنان سعودي نيز سبب شد تا حاميان غالبا جوانِ بن‌سلمان در برابرِ نسل‌هاي سنتي اين کشور قرار گيرند. بن سلمان به تازگي در اظهارات خود از ضرورت عبور سعودي از اسلام تندرو و حرکت به سوي اسلامگرايي ميانه و مدرنيسم سخن گفت که اين سخنان با واکنش‌هاي بسياري روبرو شد. در تحليل اوضاع سياسي عربستان برخي صاحبنظران مي گويند، ملک سلمان و فرزندش قصد دارند با قرار دادن مخالفان بين لبه‌هاي قيچي اصلاحات و سرکوب، هر گونه مقاومت سياسي را در هم شکسته و براي زمينه‌سازي پديده نوظهورِ انتقال قدرت به نسل نوادگان پرشمار عبدالعزيز، سنت‌هاي پيشين حکومتداري را در هم بکوبند.در اين ارتباط مي توان شاهد تغيير مباني مشروعيت ساز در مملکت سعودي بود.
تا پيش از اين، تصميمات پشت پرده بزرگان خاندان آل‌سعود که در هيات بيعت يا همان مجلس موسسان عربستان مهر تاييد مي خورد مهمترين متغير در فرايند انتقال قدرت پس از مرگ پادشاهان به شمار مي آمد و مشروعيت جانشينان به نوعي مشروعيتي سنتي- خانداني بود.در فرايندي که پادشاه کنوني سعودي و فرزندش دنبال مي کنند، درآميختن قدرت به شکلي برهنه و سرکوبگرانه با نوعي تاييد محدود در افکار عمومي قرار است پيشران ارابه بن سلمان به سوي پادشاهي باشد؛ اهميت اين موضوع زماني آشکارتر مي شود که با توجه به جواني بن سلمان، وي در صورت دست يافتن به پادشاهي دهه‌ها زمام امور و سرنوشت سعودي را در دست خواهد گرفت. همين واقعيت سبب شده تا همچنان کانون‌هاي مقاومت سياسي در خاندان آل سعود فعاليت داشته و دغدغه و درگيري‌هاي متعددي را براي پدر و پسر تاجدار اين خاندان فراهم سازند.
کشمکش در عربستان و آثار آن بر تحولات منطقه
اصابت موشک يمني به فرودگاه خالد دررياض همزمان با تحولات پيچيده استعفاي جبري سعدحريري وموج بازداشت‌هاي خانگي شاهزاده‌ها و وزراي سابق بويژه دانه درشت‌هاي آنها بيانگرعمق و ابعاد وپيامدهاي چندوجهي وبه هم پيوسته، اين رخدادها است.
اکبر قاسمي سفير پيشين ايران در اوکراين و مصر،در ايرنا نوشت:اين بازداشت‌ها شامل متعب فرمانده گارد ملي ، بکربن لادن برادر ناتني بن لادن، وليد بن طلال شاهزاده و ميلياردر معروف و اولين معارض محمد سلمان، ترکي بن عبداله اميرسابق رياض و از فرزندان ملک عبدالله، وعادل فقيه وزير اقتصاد فعلي، وعبدالله بن سلطان معاون قبلي وزير دفاع وفرزند سلطان وليعهد سابق است. همچنين کشته شدن مبهم فرزندان مقرن و فهد يعني منصور و عبدالعزيز و گروگان گرفتن سعد حريري در رياض بين اعلام استعفا در نخست وزيري و مسکوت گذاردن پرونده فساد در مجموع اهميت دارد و بايد مورد توجه قرار گيرد.
اظهارات زودهنگام ترامپ که در پرواز درحال عزيمت به ژاپن بوده که اين موشک ايراني بوده نشانگر تاثير لابي سعودي برترامپ و همچنين ادامه نوار ناپختگي‌هاي او دراظهارنظرهاي بي ربط را بدرستي مي رساند. هرچند ادامه اظهارات وي و بخش ديگري از اظهارات ترامپ که موشک‌هاي پاتريوت آمريکا باعث خنثي سازي اين موشک شد، خود بيانگر اهداف واقعي ترامپ در بازاريابي و راهبرد تجارت سلاح‌هاي آمريکايي را به سعودي‌ها وحتي ژاپني‌ها در تهديدات ناشي از کره شمالي مي رساند، وليکن پاسخ حساب شده فرمانده سپاه بر ارائه استدلال مبني براينکه اين نوع موشک‌ها برخاسته از ظرفيت خود يمني‌ها و امکان ارسال موشک برد بلند به يمن ميسر نمي باشد معقول واقناع کننده به نظر مي رسد.
درپرتو تحولات داخلي و رخدادهاي مبهم وچندلايه متواتر ناشي ازتسويه حساب‌هاي دروني عربستان در درجه اول درايت حکم مي کند همچون رويکرد سنجيده اي که آقاي سيد حسن نصرالله دبيرکل حزب الله در تعامل با استعفاي جبري و اعلام شده سعد حريري از رياض، و هرگونه واکنش به اين رخداد مبهم را به روشن شدن زواياي پنهان اين تحولات و مشورتهاي آقاي ميشل عون با گروههاي داخلي و توصيه به آرامش وصبر و خويشنداري احاله‌کرد.
دراين ميان چند نکته قابل توجه ،نگرش ما را به بسياري از زوايا هرچه بيشتر آگاه تر خواهد کرد، يکي اظهارات مشترک وعجولانه نتانياهو و ليبرمن که هردو آنها معروف به هنرمند بودن در جوسازي و فرصت طلبي دربهره برداري حداکثري در رويکردهاي تبليغاتي و رواني برخوردار بوده و هردو مهارت‌ها وچيرگي‌هاي قابل توجهي دردکترين توليد آشوب وتنش بين کشورهاي منطقه داشته و دارند. چرا که بلافاصله برموج استعفاي سعد حريري سوارشده و دستورکار خودرا خلاصي يافتن لبنان از سلاح حزب الله قرار دادند. فارغ از اينکه، داستان استعفاي جبري حريري سري در خمره گيرکرده مفسدين متعددي دررياض دارد که کمترين آن هيولايي بوده که آرزوهاي نتانياهو وداماد ترامپ را برباد خواهد داد.
بيانيه ائتلاف عربستان در خصوص ادعاي دخالت ايران درتوليد و قاچاق موشک‌هاي يمني، هرچند بعنوان يک کار روتين تبليغاتي رياض قلمداد مي شود و اثر کاربردي ندارد وليکن بدلايل عديده و از جمله مهمترين آنها ، در شرايطي که رخدادهاي دروني و برامده ازرويکردهاي حاکمان رياض ،داراي ابهامات و زايش‌هاي پژواک دار متنوع بوده است ، اتخاذ رويکردهاي سنجيده در اظهارات و جلوگيري از پراکندگي در اظهارات غير ضرور و ارائه پاسخ‌هاي معقول و صرفا کاربردي بسيار حائز اهميت و ضروري مي نمايد.
ازسوي ديگر آنچه در خصوص تحولات داخلي عربستان نيز قابل پيش بيني بوده است رخدادهاي جاري در چارچوب مجموعه حلقه‌هاي تاکتيکي باهدف آماده سازي واگذاري زمام امور رسمي به ملک محمد در حال تبلور هست که اين حلقه‌ها شامل عزل اجباري مقرن و محمد نايف، اجلاس ترامپ و ملک سلمان در رياض، بروز اختلاف رياض و دوحه ،سفر ملک سلمان به مسکو، در آخرين پرده تسويه حساب دانه درشت‌هاي مخالفين خود بر سرراه تخت پادشاهي ملک محمد با پروژه پرزرق و برق پوئن دادن به حضور جوانان و زنان و تحقق خاستگاه 70 درصد جوانان سعودي و اجراي پروژه نئوم در کنار درياي سرخ و نهايتا جانمايي جنبش اصلاحات به رهبري ملک محمد براي بدست آوردن کرسي پادشاهي که به همين زودي ودرروزهاي آينده، روبان آن توسط ملک سلمان قيچي شود.
پاسخ به اين سئوال که آيا اقدامات بي محابا ملک محمد مخاطره آميز براي او و پدر نخواهد بود؟ اين است که اين رخدادها صدا دارد وليکن در جامعه سعودي بدلايل ساختاري و مولفه‌هاي موثر روانشناختي و پديده‌هاي ايستايي و سنتي اجتماعي وقبيله اي ، آثار عملي و فوق العاده‌اي خارج از سطح تاکتيکي قدرت سياسي نداشته و ندارد. بنابراين آثار حذف عناصر ذي‌مدخل درقدرت تا استقرار ملک محمد پيامد قوي و تحول سازي در شاکله اصلي نداشته و نخواهند داشت.
فراخوان ناگهاني ابوالعباس به رياض و سفرمخفيانه يک هفته قبل کوشنر بهمراه تيم خاورميانه گرينبلات وپاول به رياض براي پخت و پزنمودن سريع تر تعيين تکليف سرنوشت صلح فلسطين و اسرائيل با تحولات سريع السريع موازنه تغييرمولفه‌هاي قدرت داخلي درشاکله خانواده آل سعود به همديگر گره خورده است ودراين ميان فرزندان ملک عبدالله و فهد و سلطان ومقرن براي کسب قدرت واعلام هرچه سريع تر ملکيت به نفع ملک محمد بگونه اي برق آسا ازصحنه مبارزه قدرت حذف وخارج مي شوند.
در اين ميان ابهامات متعددي درصحنه لغزنده پرونده‌هاي مختلف منطقه اي وداخلي عربستان که با همديگر يک تاثيرمتقابلي داشته و گره خورده گي پيداکرده اند بوجود آمده است، دراين رابطه سئوال اصلي همچنان بدون پاسخ مانده است.
آيا ملک سلمان براي ملک نمودن هرچه سريعتر فرزندخودمحمد به قدرت، سعد حريري و آرمان فلسطين را فدا خواهد کرد يا بالعکس سعدحريري وابوعباس ازمهلکه ضربه فني شدن خلاصي خواهند يافت وسرنوشت نخست وزيري سعد حريري لبنان به نفع مسکوت گذاردن پرونده فسادش درمحاق ابهام فرو خواهد رفت و آيا قضيه فلسطين دربده وبستان ملک سلمان به ضرر آرمان فلسطين و يابه منافع شخصي عباس درتقابل با گروههاي مقاومت دچار آسيب خواهند شد؟ اينها همگي ابهامات و پرونده‌ها ومسائل سياسي متعدد و متداخلي هستند که چشم‌انداز آنها درابهام هستند. حالا اينکه کداميک از مسائل بنفع و يا ضرر ديگري خرج خواهند کردهمچنان در هاله‌اي از ابهام بوده که تحولات سيال و مهم چندروز آينده ابعاد آنها را روشن تر خواهد ساخت ؟
ش.د9603872
