نگاهی به افول رسانه‌ای داعش به همراه بررسی آماری

(روزنامه جمهوري اسلامي ـ 1396/10/06 ـ شماره 11052 ـ صفحه 10)

به گزارش ایرنا، از زمان ظهور داعش در ژوئن 2014 (خرداد 93 ش) رفته رفته این عبارت بر سر زبانها افتاد که 'داعش سر را برای خبر می‌برد'. در واقع این باور وجود دارد که بسیاری از اقدامات تروریستی داعش، به خودی خود هدف نیست و اصالت ندارد بلکه کم و کیف نشر و تبلیغات پیرامون آن است که هدف اصلی این گروه تروریستی است. اکنون و با افول نظامی ماههای اخیر داعش در عراق و سوریه و سرانجام، اعلام پیام نظامی داعش در این دو کشور، بحث بر سر سرنوشت بخش تبلیغات / رسانه داعش یک موضوع جدی است.

سوال اساسی اینجاست آیا با سرکوب نظامی داعش از سوی نیروهای دولتی و مقاومت در عراق، سوریه و لبنان، بخش رسانه‌ای آن نیز از بین خواهد رفت یا این که با تمرکز قوا روی رسانه، باید شاهد افزایش فعالیت‌های داعش در این بخش پس از یک دوره افول کوتاه و موقت باشیم.

افول رسانه‌ای داعش؛ مداوم یا موقت؟

یک مرکز مطالعاتی عراق به نام 'مرکز مطالعات و برنامه ریزی البیان ' به نقل از 'بی بی‌سی مانیتورینگ' نتیجه بررسی تولیدات رسانه‌ای روزانه گروه تروریستی داعش از 22 نوامبر (اول آذرماه) 2016 تا 22 نوامبر 2017 را منتشر کرده که نشانگر افول تدریجی ماشین رسانه‌ای داعش در دوره زمانی مورد بررسی است.

پژوهش موضوع این گزارش نشان می‌دهد، داعش همزمان با شکست‌های میدانی و سریع در جبهه‌های جنگ عراق و سوریه، از نظر رسانه‌ای نیز بتدریج رو به افول گذاشته است اما آیا این به معنای بی‌اثر شدن رسانه داعش است؟

رسانه داعش همچنان بیش و پیش از اقدامات میدانی، سعی درتاثیرگذاری برمخاطبان خود دارد و بر این اساس بویژه در دوره پساداعش تاکید مقامات عراقی بر این است که مبارزه فکری و رسانه‌ای با داعش با قدرت بیشتری باید ادامه یابد.

مطالعه روند افول رسانه‌ای داعش

از زمان پیدایش داعش در عرصه بین‌المللی در سال 2014 (93ش)، این گروه تروریستی سعی کرد تا در یک اقدام راهبردی با پخش مداوم تصاویر و ویدئوهایی با کیفیت‌های عالی، تولیدات رسانه‌ای خود را به سطح تازه‌ای برساند و به این روش به انتشار پیام خود و جذب هزاران جنگجو بپردازد.

مطالعات و پژوهش‌های انجام شده نشان می‌دهد که کار رسانه‌ای داعش در حال حاضر دوره 'سایه قبلی' خود را طی می‌کند که این امر به دلیل افت زیاد تولیدات رسانه‌ای این گروه بعد از ساعاتی از عقب نشینی از رقه سوریه است که محل اصلی سرمایه گذاری‌های این گروه بوده است.

از زمان سقوط رقه تولیدات رسانه‌ای روزانه داعش از 29 خبر در روز به تنها 10 مورد کاهش یافته و در دوره زمانی بین 22 و 23 نوامبر، قطع بی‌سابقه یک دوره 24 ساعته در تولیدات خبری این گروه که در صفحات رسمی آن منتشر می‌شد، اتفاق افتاد.

گروه پژوهشی مذکور در طول سال گذشته تولیدات خبری روزانه گروه تروریستی داعش را پیگیری و رصد کرد. به خصوص اخباری که این گروه در 'خبرگزاری ناشر' منتشر می‌کرد که سلسله‌ای از کانال‌های خبری بر روی تلگرام بود و به انتشار اخبار تبلیغی تولیدی از سوی مرکز رسانه‌ای داعش از جمله اخبار منتشر شده در خبرگزاری 'اعماق' می‌پرداخت. این گروه پژوهشی از دوره زمانی 22 نوامبر 2016 تا 22 نوامبر 2017 به طور روزانه به رصد این کانالها می‌پرداخت و به مستند کردن کلیه بیانیه‌ها، تصاویر، ویدئوها و نمودارهای منتشر شده، اقدام کرد.

داعش گاه تصاویرش را به صورت یک مجموعه منتشر می‌کرد ازاین رو هر مجموعه به صورت یک عنصر واحد ارزیابی شد به جای اینکه هر تصویر یک مجموعه به شمار برود.

سقوط رقه

نتایج تحقیقات نشان داده که تولیدات داعش بعد از، از دست دادن رقه در تاریخ 17 اکتبر(مهر) در نشان دادن بهبود وضعیت، به طور کامل با شکست مواجه بوده است ورسانه‌ها در انتشار این اخبار در همان 18 اکتبر عقبگرد داشتند. به گونه‌ای که تنها 4 خبر منتشر شد و این امر در دوره انجام این تحقیقات، کاهش بی‌سابقه‌ای در کمیت محتوای خبری روزانه این گروه به شمار می‌رود.

گروه تروریستی داعش در روزهای پس از سقوط رقه، به طور جزئی به از سرگیری فعالیت‌هایش پرداخت اما آخرین آمارها حاکی از آن است که هم چنان آمار تولیدی اخبار این گروه بسیار پایین‌تر از حد متوسط تولیدات روزانه آن که به 29 خبر در طول سال گذشته می‌رسید، بود.

داعش در 22 نوامبر تنها سه خبر منتشر کرد و هیچ خبری را بر روی کانال تلگرامی‌اش در طول 24 ساعت قرار نداد که این طولانی‌ترین زمان ثبت شده در طول سال گذشته بود.

این سطح پایین از تولیدات رسانه‌ای این گروه حاکی از آن است که بخش اعظمی از روند رسانه‌ای این گروه در رقه بود وبا به دست گرفتن کنترل این شهر از سوی نیروهای تحت فرماندهی کردها و مورد حمایت آمریکا، فعالیت آن تعطیل شد.

کاهش فعالیت کلیه رسانه‌های داعش

این کاهش در همه انواع محتوای رسانه‌ای داعش به چشم می‌خورد. تعداد اخبار منتشر شده از سوی خبرگزاری اعماق از 421 مورد خبر در سبتامبر به 193 خبر در نوامبر کاهش یافت. در همین حال تعداد ویدئوهای منتشر شده از سوی اعماق از 52 ویدئو در سبتامبر به 11 ویدئو در نوامبر کاهش یافت.

این سناریو در قبال تولیدات گروه‌های رسانه‌ای مرکزی و منطقه‌ای این گروه هم تکرار شد و در دوره بین سپتامبر تا نوامبر تعداد اظهارنظرهای داعش از 138 مورد به 52 مورد کاهش داشت. و تعداد تصاویر هم بین 175 تا 81 تصویر بود. در همین حال تعداد ویدئوها هم از 15 تا به 4 ویدئو کاهش یافت و این در حالی است که عدم انتشار تصاویر ویدئویی شکست بزرگی برای این گروه که تکیه زیادی بر تصاویر ضبط شده برای انتشار پیامهای تروریستی‌اش داشت، به شمار می‌رود.

کاهش فعالیت‌های رسانه‌ای این گروه در توقف انتشار دو رسانه اصلی داعش یعنی رادیو البیان و نشریه الرومیه هم دیده می‌شود. در ماه اکتبر انتشار نشریه الرومیه که به زبان انگلیسی و 10زبان دیگر از سبتامبر 2016 منتشر می‌شد، متوقف شد وشماره دیگری از آن در نوامبر منتشر نشد.

در عین حال، خبرهای رادیو البیان که بخش اصلی تولیدات خبری روزانه داعش را از آوریل 2015 تشکیل می‌داد، از زمان وارد آمدن خساراتی به داعش در از دست دادن کنترل رقه، به صورت پیوسته پخش نشد و در 25 اکتبر به طور کامل متوقف شد. باوجود اینکه این خبرهای رادیویی در 11 نوامبر کارش را در اینترنت آغاز کرد اما یک بار دیگر کارش بعد از 10 روز به طور ناپیوسته انجام شد.

تولیدات رسانه‌ای ماهیانه داعش (به استثنای خبرگزاری اعماق)

رادیو البیان در 11 نوامبر از طریق اینترنت تنها به انتشار برنامه‌های ضبط شده قبلی بسنده کرد که این نشان می‌دهد این شبکه تروریستی نتوانسته به پخش زنده رادیویی‌اش دست پیدا کند و علاوه بر آن از 20 نوامبر هم ارتباطات رادیویی بر روی اینترنت فعال نشد.

آغاز افول رسانه‌ای داعش

در حالی که از دست دادن رقه دلیلی برای کاهش تولیدات رسانه‌ای شبکه تروریستی داعش بود، اما بیانیه‌های موجود در این باره حاکی از آن است که تولیدات رسانه‌ای آنها بعد از از دست دادن کنترل موصل (عراق) در 10 ژوئیه با دشواری‌های زیادی مواجه شد به گونه‌ای که انتشار اخبار این گروه به کمتر از 20 خبر کاهش یافت و این امر تا قبل از این تاریخ کاملا امری نادر بود.

داده‌ها نشان می‌دهد که این مساله غافلگیرکننده نبوده است که عملیات رسانه‌ای داعش اساسا بر دو پایگاه تولیدی اصلی آن در موصل و رقه تکیه داشته باشد.

باید گفت در میان خسارتهایی که به داعش در موصل و رقه وارد شده، این مساله از سایر پایگاه‌های این گروه در عراق و سوریه مثل تلعفر، حویجه و دیر الزور دور نگه داشته شده چرا که مطمئنا شکست‌های پی درپی بر توان رسانه‌ای این گروه تاثیر می‌گذاشت.

تولیدات رسانه‌ای داعش که روش‌های حکومتی و ارائه خدمات عمومی و زندگی روزانه را در سرزمینهای تحت کنترل آن بیان می‌کرد، به شکل بی‌سابقه‌ای طی دو ماه گذشته، به یک مساله نادر تبدیل شد. البته این امر قابل پیش‌بینی بود چرا که این گروه بیشتر سرزمین‌های تحت کنترلش را از دست داد و وارد وضعیت جنگی شد.

بر این اساس نشانه‌های کاهش تولیدات رسانه‌ای از اوایل اکتبر بیش از پیش و با تشدید درگیریها در رقه آشکار شد.

تولیدات رسانه‌ای ماهیانه خبرگزاری اعماق

تولیدات رسانه‌ای داعش با فرارسیدن دوم اکتبر کاهش یافت به گونه‌ای که به طور متوسط 17 خبر در روز تولید می‌شد و این میزان بعدها افزایش نیافت.

داده‌ها از چه حکایت دارند؟

صرف نظر از وضعیت‌های مربوط به افزایش این تولیدات رسانه‌ای و کاهش آن_که به نظر می‌رسد مرتبط با شکست‌ها و خسارت‌های منطقه‌ای و یا شروع حملات نظامی است _ روش مشخصی برای تولیدات رسانه‌ای داعش در دوره زمانی انجام این پژوهش نیست. این امر نشان می‌دهد که روند تولیدات رسانه‌ای این گروه در سال 2017 آنطور که در گذشته منظم بود، منظم نبوده است.

انتظار می‌رفت که فعالیت رسانه‌ای یک گروه تروریستی همانند گروه داعش در پی حملات گسترده در غرب در عالی‌ترین سطح آن قرار داشته باشد اما داده‌های موجود در این تحقیق حکایت از آن دارد که با این گونه حملات تولیدات رسانه‌ای این گروه‌ها حضور برجسته‌ای ندارند.

برای توضیح بیشتر باید به حملات داعش در انگلیس اشاره کرد. بعد از حملات این گروه به وستمنستر، منچستر و پل لندن تولیدات رسانه‌ای این گروه بعد از بیان اظهارنظرهایی مبنی بر انجام این حمله، به میزان 5 تا 10 خبر کاهش یافت که نوع و حجم آن با تبلیغات رسانه‌ای هماهنگ با مرکز در سالهای 2015 2016 که این گروه بعد از انجام حملات مهم در غرب نظیر حملات پاریس در 13 نوامبر 2015، و حملات بروکسل در 22 مارس 2016 بیان می‌کرد، همخوانی ندارد.

درحملات قبل، تبلیغات داعش با سلسله فیلم‌های ویدئویی که غالبا تعداد آن به نزدیک به 12 قطعه می‌رسید، همراه بود که شامل محتوای مشابهی بود که چند ساعت بعد از حمله منتشر می‌شد اما این بار خبری از این امر نبود.

نتیجه گیری

با وجود کاهش تولیدات رسانه‌ای روزانه داعش اما فعالیتهای رسانه‌ای آن به طور کامل پایان نیافته است. برای داعش که در بسیاری از اوقات فعالیت‌هایش به واسطه کارهای رسانه ای‌اش قضاوت می‌شود، در نظر گرفتن این مساله امری مهم برای بقا بشمار می‌رود. با این حال احتمال بازگشت داعش به سطح قبلی از تولیداتش در آینده نزدیک محال به نظر می‌رسد مگر آنکه از دست دادن خلافت داعش بر سرزمینها این گروه را به حضور قوی در اینترنت بیش از هر زمان دیگری بکشاند تا نه تنها به جبران زیانهای منطقه‌ای و حفظ حامیان خود بپردازد بلکه بتواند وجهه و برندش را در عرصه بین‌المللی هم حفظ کند و تاریخ تروریسم هم این نظریه را تایید می‌کند.

بعد از سال 2007 دولت اسلامی عراق _ نام قبلی داعش _ به دلیل موجی که مورد حمایت آمریکا بود و از قبایل سنی در عراق در مبارزه با جهادگران مرتبط با آن حمایت می‌کرد، شکست بزرگی خورد با این حال به گروههای کوچکتری تقسیم و در خاک عراق پخش شد و فعالیت‌های رسانه‌اش از طریق اینترنت به طور مستمر ادامه یافت همچنین می‌خواست نام تجاری‌اش در زمانی که به جمع آوری نیروهایش می‌پردازد تا بتواند به عنوان یک گروه قویتر در2013 ظهور یابد و در سال بعد خلافتش را اعلام کند، فراموش نشود.

http://jomhourieslami.net/paper/?newsid=158891

ش.د9604348