تأثیر گذاری رسانه های مجازی بر جامعه مخاطب هم در سال 88 و هم در سال 96 شاخص بوده است. نقش توییتر در سال 88 به قدری موثر بود که معاون سازمان سیا (آژانس اطلاعات مرکزی) در مصاحبه ای گفت: ما به جاسوس‌های خود در ایران گفته ایم به خانه هایشان برگردند چرا که اعضای فیس بوک و توییتر به اندازه ده ها جاسوس برای ما اطلاعات جمع می کردند.
شبکه های اجتماعی مجازی امروز به بخش جدایی ناپذیر زندگی مردم تبدیل شده اند. اگر فرهنگ را به هوایی تشبیه می کنیم که در آن تنفس می کنیم حقیقتا فضای مجازی نیز در شرای فعلی به بخشی از فضای تنفس جامعه تبدیل شده است.
این در حالی است که کنترل شبکه های اجتماعی مجازی در اختیار ما نیست و در زمان بحران نقشی بسیار خطرناک را برعهده می گیرند. نمونه ای از این نقش در اغتشاشات اخیر ایران به روشنی قابل دیدن است. سلیمان سبحانی، کارشناس فضای مجازی و استاد دانشگاه، در گفتگو با خبرنگار بصیرت، در توضیح بیشتر این موضوع، رسانه‌های اجتماعی (Social Media) و شبکه‌های اجتماعی (Social Networks) را از هم تفکیک می کند. وی می گوید: این دو مفهوم نزدیک به هم و با هم‌پوشانی و تفاوت زیاد هستند، این‌قدر جای هم به کار برده شده‌اند که ممکن است کسانی هم که تفاوت‌های آن را می‌دانند، نتوانند در بهترین حالت در بیشتر از یک سطر به آن اشاره کنند؛ شبکه های اجتماعی، اصطلاحی است که برای نخستین بار در سال ۱۹۵۴ توسط جان بارنز که در حوزه انسان شناسی اجتماعی فعالیت می‌کرد، ابداع شد. او تحقیقی در مورد گروه‌های اجتماعی در بخشی از نروژ انجام می‌داد و اصطلاح شبکه اجتماعی را در آن تحقیق برای توصیف رابطه بین انسان ها و تحلیل مکانیزم‌های ارتباطی و خصوصاً تصمیم گیری آنها به کار برد.
به گفته سبحانی، رسانه اجتماعی از دو واژه «رسانه» به معنای بستر یا وسیله ارسال پیام و «اجتماعی» که در اینجا منظور دریافت گروهی همان پیام است، تشکیل شده است. رسانه اجتماعی مجازی عبارت است از بسترهای مبتنی بر فناوری که زمینه ارتباط، تعامل و گردهمایی برای تولید و مصرف محتوا را فراهم می‌کنند. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های رسانه‌های اجتماعی مجازی شکل‌گیری فضای ارتباطی است که در آن مشارکت‌کنندگان یا حاضران – که کاربران هم نامیده می‌شوند – هم‌زمان هم تولید کننده اطلاعات هستند و هم مصرف‌کنند آن.
بنابراین به اعتقاد کارشناس فضای مجازی، هر بستری مانند یک بازی گروهی آنلاین، انجمن گفتگوی تخصصی ، یک ابزار ارتباطی متنی یا یک شبکه اشتراک گذاری تصاویر، نوعی رسانه اجتماعی است. در رسانه‌های اجتماعی هر کسی بسته به نیاز، انگیزه، مهارت و توانایی‌اش فرصت تولید، انتشار و تاثیرگذاری بر اطلاعات را دارد. همچنین هر کسی می‌تواند رسانه تخصصی خودش را ایجاد کند یا به هر رسانه پرمخاطب دیگری بپیوندد. همه تعاریف یاد شده صرفا به رسانه‌های اجتماعی «مجازی» که به کمک فناوری حضور غیرفیزیکی افراد را میسر می‌کند اطلاق می‌شود.
سبحانی در توضیح بیشتر درباره کارکردهای سیاسی رسانه های اجتماعی به خبرنگار بصیرت فت:
تأثیر گذاری رسانه های مجازی بر جامعه مخاطب باعث شده است که تحلیل گران سیاسی و امنیتی از بعد ذکر شده نیز به موضوع نگاه کنند. نقش توییتر در این حوزه هم در سال 88 و هم در سال 96 شاخص بوده است. نقش توییتر در سال 88 به قدری موثر بود که معاون سازمان سیا (آژانس اطلاعات مرکزی) در مصاحبه ای گفت: ما به جاسوس‌های خود در ایران گفته ایم به خانه هایشان برگردند چرا که اعضای فیس بوک و توییتر به اندازه ده‌ها جاسوس برای ما اطلاعات جمع می کردند.
توییتر پس از فیس بوک به عنوان دومین رسانه اجتماعی شناخته شده و پرطرفدار در جهان شناخته می شود. توییتر نوعی سرویس رسانه اجتماعی و میکروبلاکینگ آنلاین است که به کاربرانش امکان می‌دهد پست‌هایی متن محور تا 280 کاراکتر(پس از توسعه سال 2017 از 140کاراکتر) را، معروف به "توییت"، بفرستند و بخوانند. توییتر را "جک دورسی" در مارس ۲۰۰۶ ابداع و در ژوئیه همان سال راه‌اندازی کرد. این سرویس به سرعت محبوبیتی جهانی پیدا کرد، با بیش از 313 میلیون کاربر فعال، که روزانه بیش از 500 میلیون توییت پست می‌کنند. توییتر را "پیامک اینترنتی" توصیف کرده‌اند.
به گفته سبحانی: عربستان سعودی در اغتشاشات اخیر ایران بهره برداری زیادی را برای دامن زدن به آشوب ها از توییتر انجام داد. به گزارش سایت www.businessinsider.com ، بیش از 41 درصد از جمعیت آنلاین عربستان سعودی از توئیتر استفاده می‌کنند که بالاترین درصد حضور نسبت به دیگر کشورهاست. بررسی روند هشتگ‌ها در سایت www.trendsmap.com نیز موید این موضوع است که هشتگ تظاهرات_سیاسی به عنوان فراوانی بالای هشتگ اغتشاشات دی‌ماه1396، بیشترین توئیت و ری توئیت را از کشور عربستان داشته است. هدایت مردم از تجمعات «نه به گرانی» به ایجاد اغتشاش توسط عده‌ای آشوبگر در برخی از رسانه‌های اجتماعی با هشتگ #تظاهرات_سراسری به صورت وسیع توسط رسانه های اجتماعی به ویژه توییتر انجام می شد. البته توییتر همان طور که در سال 88 با انتشار مطالب گسترده علیه نظام جمهوری اسلامی ایران در صدد انحراف افکار عمومی و هدایت تجمعات علیه کشور بود در سال جاری نیز به یکی از رسانه های اپوزیسیون نظام تبدیل شد.
این کارشناس فضای مجازی در ادامه با نگاه دقیق تر به هشتگ تظاهرات_سراسری در توییتر و شناسایی مبدأ انتشاردهندگان از سایت‌هایی همچون www.trendsmap.com به مطلب مهمی اشاره می کند. وی در این باره گفت: با جستجوی هشتگ #تظاهرات_سراسری مشخص می شود 27 درصد از کسانی که این هشتگ را به اشتراک گذاشته‌اند از داخل خاک عربستان بوده‌اند. کاربران ایرانی با 26 درصد، انگلیس با 7 درصد و کاربران کشور فرانسه و آلمان نیز با 5 درصد در رتبه های بعدی قرار دارند. مابقی کاربرانی که این هشتگ را منتشر کرده‌اند از کشورهایی همچون کانادا، رژیم صهیونیستی، لهستان، استرالیا، سوئیس، هلند، سوئد و . . . بوده اند. در حقیقت با نگاهی به آمار توییتر و مکان منتشرکنندگان هشتگ #تظاهرات_سراسری مشخص می‌شود عربستان سعودی بازیگر مهمی در اغتشاشات اخیر ایران بوده است. در این برنامه که بی‌شک از قبل برنامه ریزی شده است توییتر نیز به عنوان رسانه محوری نقشی اساسی را ایفا کرده است.
سلیمان سبحانی کارشناس فضای مجازی در پایان افزود: در ناآرامی های اخیر (دی‌ماه1396) علاوه بر توئیتر، رسانه‌های اجتماعی دیگری نیز نقش داشتند که نمی توان نقش آنها را کمتر از توییتر دانست؛ رسانه اجتماعی تلگرام و اینستاگرام به دلیل محبوبیت بسیار بالا در بین کاربران ایرانی و دسترسی راحت و بدون فیلتر که اقدام به انتشار مطالب موهن و حتی آموزش نحوه اغتشاش در کانال‌های متعدد را می کردند دو نمونه از این رسانه های اجتماعی هستند .
گفتگو از: وحید قاسمی
