- صفحه نخست
- |
- استان ها
- |
- بین الملل
- |
- سیاسی
- |
- چند رسانه ای
- |
- اقتصادی
- |
- فرهنگی
- |
- حماسه و جهاد
- |
- صبح صادق
- |
- صدای انقلاب
- |
- محرومیت زدایی
(روزنامه جوان - 1395/08/08 - شماره 4944 - صفحه 6)
روابط روسيه و غرب طي دو دهه اخير يعني پس از فروپاشي شوروي همواره دستخوش نوسانات زيادي بوده است. هر چند در دهه 1990ميلادي در دوره زمامداري يلتسين، روس‌ها نگاه خوش‌بينانه‌اي به غرب داشتند و به‌دنبال روابط نزديك‌تر با اتحاديه اروپا و امريكا بودند، اما با طرح مسائلي مانند گسترش ناتو به سوي شرق، ادامه استقرار سامانه‌هاي ضد موشكي در اروپا از سوي ناتو، دخالت‌هاي مكرر در امور داخلي روسيه به بهانه حمايت از حقوق بشر و ديگر اقدامات غير‌دوستانه غربي‌ها عليه روسيه به تدريج زمينه‌هاي واگرايي روسيه با غرب فراهم شد. روس‌ها دريافتند كه غرب اساساً به دنبال تضعيف روسيه است و به ويژه امريكا به دليل بيم از آينده سياسي روسيه به‌دنبال اقدامات و تدابيري براي كاهش هر چه سريع‌تر و بيشتر زرادخانه هسته‌اي استراتژيك روسيه است. در عين حال بحران اوكراين منجر به وخامت بي‌سابقه روابط دوجانبه شده و شكاف فزاينده‌اي بين روسيه و غرب را موجب شده است.
با افزايش اين تنش‌ها، دو طرف به نمايش قدرت در برابر يكديگر پرداخته‌اند و در اين ميان ناتو به عنوان بازوي نظامي غرب بيشتر حالت تهاجمي و تهديد‌كننده عليه روسيه به خود گرفته است. امريكا به عنوان كشوري كه داعيه ابرقدرتي دارد از بعد نظامي نيز، موضعي خصمانه عليه روسيه اتخاذ كرده و آشكارا چه در قالب اسناد نظامي مانند سند استراتژي نظامي ملي 2015 امريكا و چه به‌صورت اظهارات مقامات بلند پايه سياسي و نظامي خود، مدام دم از جديت تهديد روسيه عليه امريكا و متحدان اروپايي آن مي‌زند. واشنگتن يك جنگ تبليغاتي عظيم نيز با هدف مخدوش كردن چهره روسيه در سطح منطقه‌اي و بين‌المللي به راه انداخته است. با اين همه روسيه در مقابل امريكا عملكردي پويا و مؤثر به نمايش گذاشته است. در مورد بحران اوكراين، اگرچه هدف واشنگتن جدا كردن اوكراين از حوزه نفوذ روسيه و همگرايي آن كشور با غرب بود اما روس‌ها توانستند از فرصت به‌وجود آمده نهايت استفاده را كرده و شبه جزيره كريمه را به خاك روسيه منضم كنند.
در مورد بحران سوريه نيز غربي‌ها به ويژه امريكايي‌ها تصور مي‌كردند كه با حمايت از گروه‌هاي مخالف مسلح خواهند توانست به راحتي دولت سوريه را كه روابط گسترده‌اي با روسيه دارد سرنگون سازند اما بر خلاف پيش‌بيني آنها، روسيه به‌منظور حمايت از دولت سوريه و بشار اسد رئيس‌جمهوري اين كشور از سپتامبر 2015 نيروهاي نظامي خود را به سوريه فرستاد كه نتيجه آن، شكست‌هاي متوالي مخالفان و موضع انفعالي آنها در برهه كنوني است. حالا بيش از اينكه روسيه نيازمند تجديد روابط با امريكا باشد، اين واشنگتن است كه براي برون‌رفت از بحران‌ها و مسائل پيچيده منطقه‌اي و بين‌المللي به ويژه مبارزه با تروريسم نيازمند همكاري مسكو است. تشديد تقابل امريكا و روسيه موجب شده برخي تحليلگران بازگشت به دوره جنگ سرد را اعلام كنند. به ويژه اكنون اختلاف دو طرف بر سر سوريه به منتهاي خود رسيده و حتي برخي تحليلگران از احتمال بروز رويارويي مستقيم نظامي بين امريكا و روسيه در صحنه سوريه سخن مي‌گويند، مسئله‌اي كه با توجه به تهديدات نظامي اخير امريكا از يك طرف در‌باره هدف قرار دادن هواپيماهاي سوريه و استقرار سامانه‌هاي موشكي اس - 300 و اس- 400 در لاذقيه و طرطوس از سوي روسيه جدي‌تر شده است.
روسيه به دنبال تبديل شدن به قدرت بين‌المللي
سران كرملين به اين جمع‌بندي رسيده‌اند كه روسيه براي حفظ امنيت ملي و ايفاي نقش مؤثر در روند تحولات بين‌المللي بايد به جاي اينكه در حد يك قدرت منطقه‌اي باقي بماند، بايد به تراز يك قدرت بين‌المللي ارتقا پيدا كند. مسكو بر خلاف سياستي كه دهه 1990 از سوي دولت يلتسين رئيس‌جمهور وقت روسيه در زمينه تعطيل كردن پايگاه‌هاي فرامرزي در نقاط مختلف جهان به دليل بحران مالي و نيز تغيير رويكرد استراتژيك روسيه دنبال مي‌شد، اكنون نه فقط به دنبال افزايش شمار پايگاه‌هاي نظامي خود در سوريه است، بلكه تلاش مي‌كند تا پايگاه‌هاي ديگري در خارج از مرزهاي اين كشور و در نقاط استراتژيك جهان به‌دست آورد. با توجه به دكترين امنيت ملي روسيه و نيز دكترين دريايي اين كشور، روسيه براي ايفاي نقش به عنوان يك قدرت بين‌المللي تأثير‌گذار در معادلات جهاني بايد در نقاط استراتژيك جهان به ويژه آسيا -اقيانوس آرام، امريكاي لاتين و خاورميانه پايگاه‌هايي را به‌دست آورده يا توسعه دهد.
در واقع روسيه با اقدام اخير خود يعني استقرار دائمي در پايگاه هوايي حميميم در جنوب شرق شهر لاذقيه سوريه گام ديگري در چارچوب حضور بلند مدت نظامي در اين كشور خاورميانه كه در كنار درياي مديترانه واقع شده برداشته است. روسيه تاقبل از اين از تنها پايگاه نظامي خارجي خود، يعني پايگاه دريايي طرطوس در ساحل مديترانه‌اي سوريه، براي تداركات و پشتيباني از ناوگان درياي سياه و ناوهاي مديترانه‌اي خود استفاده مي‌كرد. اما در اختيار گرفتن پايگاه ديگري در كشور سوريه كه اكنون درگير يك جنگ داخلي طولاني و فرسايشي شده است، به مفهوم توسعه قدرت نظامي مسكو در مناطق فرامرزي روسيه خواهد بود. مسلماً اين مسئله‌اي نيست كه خوشايند غربي‌ها به ويژه امريكا و ناتو باشد. روس‌ها با استقرار دائمي در اين پايگاه هوايي تلاش بيشتري براي برقراري امنيت و نيز كمك به دولت قانوني سوريه براي مبارزه با گروه‌هاي تروريستي خواهند كرد. اين مسئله موازنه را هر چه بيشتر به نفع دولت و ارتش سوريه و به ضرر گروه‌هاي تروريستي و حاميان غربي و عربي آنها بر هم خواهد زد.
در حال حاضر مهم‌ترين هدف روسيه، حفظ سوريه به عنوان تنها نقطه استقرار ژئوپليتيكي در خاورميانه و حاشيه مديترانه و استفاده از آن به‌عنوان سكويي براي تأثير‌گذاري بر معادلات سياسي و نظامي خاورميانه است. اين مسئله به ويژه با توجه به اهميت حياتي پايگاه دريايي طرطوس براي روسيه قابل تبيين است. با توجه به اينكه پايگاه دريايي طرطوس تنها پايگاه نظامي روسيه در خارج از مرزهاي اين كشور بوده، لذا مسكو مصمم است به هر قيمت ممكن اين پايگاه دريايي را كه براي تحرك اقيانوسي نيروي دريايي روسيه اهميت حياتي دارد حفظ كند. «نيكولاي پانكوف» معاون وزير دفاع روسيه اعلام كرد كه كشورش طرح‌هايي را مبني بر ازسرگيري حضور نظامي در كشورهايي مانند ويتنام و كوبا كه مسكو قبلاً در آن كشورها پايگاه نظامي داشته است، در دست بررسي دارد. به گفته پانكوف، وزارت دفاع روسيه هم‌اكنون در حال بازنگري در تصميمات گذشته مبني بر تعطيلي پايگاه‌هاي نظامي در برخي كشورهاست، هر چند كه وي به جزئيات بيشتري در اين زمينه اشاره نكرد.
حضور فزاينده روسيه در مديترانه شرقي
در آخرين تحول در زمينه افزايش حضور روسيه در ناحيه مديترانه شرقي، شاهد مذاكرات فايز السراج نخست‌وزير دولت وحدت ملي ليبي و ايوان مولوتكوف سفير روسيه در ليبي بوديم. السراج ضمن تصريح بر اهميت نقش روسيه در ايجاد توازن بين‌المللي، بر تمايل كشورش براي توسعه همكاري امنيتي و نظامي با مسكو و بازگشت شركت‌هاي روسي به ليبي تأكيد كرد. سفير روسيه نيز خواهان عملياتي شدن توافقنامه همكاري بين روسيه و ليبي شد كه در گذشته امضا شده بود و در عين حال بر آمادگي شركت‌هاي روسيه براي بازگشت به ليبي در صورت بهبود اوضاع امنيتي اين كشور تأكيد كرد. به نظر مي‌رسد مذكرات جديد روسيه و ليبي در مورد توسعه روابط در ابعاد مختلف در راستاي سياست جديد روسيه براي بازگشت قدرتمندانه به منطقه حساس خاورميانه و شمال آفريقا صورت گرفته است.
پس از فروپاشي شوروي و ظهور روسيه، به دليل مسائل و معضلات عظيمي كه روسيه مواجه بود، به‌سرعت حضور پررنگ خود به ويژه در ابعاد امنيتي و نظامي در اين منطقه را كه از زمان شوروي در كشورهايي مانند ليبي، يمن، عراق و سوريه وجود داشت، كاهش داد. در واقع روس‌ها به دليل محدوديت‌هاي مالي و نيز تغيير رويكرد قبلي خود، از ميان همه پايگاه‌هاي نظامي خود در خارج از اين كشور، فقط پايگاه دريايي طرطوس در ساحل مديترانه‌اي سوريه را حفظ كردند. در عين حال غربي‌ها، با اغتنام فرصت، حضور خود را در كشورهايي كه قبلاً در حوزه نفوذ سنتي روسيه بودند تقويت كرده و حتي در كشورهايي مانند عراق و ليبي، عملاً مسكو را از عرصه سياسي، اقتصادي و نظامي اين كشورها بيرون راندند.
جمع‌بندي
با توجه به بهبود قابل توجه وضعيت اقتصادي روسيه از سال 2000 ميلادي به بعد كه عمدتاً به دليل افزايش بهاي نفت صورت گرفت، روسيه به رهبري ولاديمير پوتين رئيس‌جمهور ملي‌گراي اين كشور، ضمن تلاش براي احياي اقتصاد و نيروهاي نظامي روسيه، از ابتداي دهه دوم قرن بيست و يكم در صدد احياي موقعيت قبلي روسيه به عنوان يك قدرت بين‌المللي برآمده است. روس‌ها تمركز كنوني خود را جدا از حضور فعال در شرق اوكراين، بر ناحيه مديترانه شرقي نهاده‌اند. لذا روسيه در اقدامي غير‌منتظره از سپتامبر 2015 در سوريه حضور پررنگ نظامي براي كمك به دولت سوريه و مبارزه با گروه‌هاي مخالف پيدا كرده و اكنون در صدد توسعه روابط در ابعاد مختلف با كشورهايي مانند مصر و ليبي برآمده است. نشانه اين مسئله، انعقاد قراردادهاي عظيم نظامي با مصر و فروش حجم گسترده‌اي از تسليحات و توسعه روابط نظامي و امنيتي با اين كشور است. اما در مورد ليبي، دولت روسيه اكنون در صدد جيران اشتباه ديميتري مدودف رئيس‌جمهور قبلي روسيه برآمده است.
مدودف با اشتباهي استراتژيك در سال 2011 با دادن رأي ممتنع به ايجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز ليبي عملاً به غربي‌ها در قالب ناتو اجازه دخالت براي سرنگوني رژيم معمر قذافي ديكتاتور سابق ليبي را داد. پس از سرنگوني قذافي دولت جديد ليبي قراردادهاي صنعتي و تسليحاتي كه روسيه با رژيم قذافي منعقد كرده بود را لغو كرد كه اين اقدام زياني 8 ميليارد دلاري را متوجه مسكو كرد. اما اكنون روسيه بر خلاف رويكرد قبلي خود، تلاش مي‌كند تا ضمن توسعه روابط با كشورهاي خاورميانه و شمال آفريقا، بار ديگر حضور تأثير‌گذار و پررنگي را در اين منطقه پراهميت به دست آورد. در مجموع مي‌توان گفت كه روسيه با توجه به اهميت فراوان حوزه مديترانه شرقي براي نيروي دريايي اين كشور و نيز مقابله با ناتو و نيز با توجه به اهميت اقتصادي و نظامي اين منطقه تلاش مي‌كند كه نه فقط در سوريه بلكه در ليبي و مصر نيز حضور سياسي، اقتصادي ونظامي امنيتي خود را تقويت كند.
ش.د9504614
