پشت‌پای آمریکا به INF؛ لجاجت با روسیه یا تغییر ژئوپلیتیک هسته‌ای؟

آمریکا و روسیه بالاخره جمعه گذشته، ۳۲ سال بعد از آنکه «رونالد ریگان» و «میخائیل گورباچف» رؤسای جمهور وقت ۲ کشور، پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد یا (INF) را امضا کردند؛ از آن خارج شدند.

این پیمان که در سال ۱۹۸۷ اجرایی شد، مانع از توسعه و آزمایش موشک‌های میان‌برد زمین پایه به برد ۵۰۰ تا ۵۵۰۰ کیلومتر می‌شد.

بهانه خاتمه یافتن آن نیز اتهامی بود که دولت واشنگتن علیه روسیه مطرح کرد مبنی بر اینکه این کشور موشک کروزی را آزمایش کرده که ناقض شرایط مندرج در پیمان است و روسیه را در جایگاهی برتر از ناتو قرار می‌دهد و این یعنی «اروپا در معرض تهدید است»!

البته سابقه و زمان طرح این اتهام به دولت باراک اوباما رئیس‌جمهوری سابق آمریکا و سال ۲۰۱۴ میلادی باز می‌گردد حال آنکه بعدها به موضوع مورد علاقه دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری فعلی این کشور تبدیل شد.

همزمان با رد هرگونه اتهامی از سوی مسکو، ترامپ در تاریخ ۱۳ بهمن ۹۷، به روسیه فرصتی ۶ ماهه برای بازگشت به این پیمان داد حال آنکه طرف مقابل همچنان بر موضع خود پافشاری می‌کرد.

این در حالی است که رئیس‌جمهوری آمریکا علیرغم تهدید به خروج از INF، بر مذاکره در راستای حصول پیمانی جدید که این بار علاوه بر روسیه، شامل چین نیز باشد؛ تاکید داشت.

از سوی دیگر، اگرچه ناتو، کشورهای اروپایی و شورای امنیت درباره عواقب خروج از این پیمان هشدار داده و تاکید کردند قصدی برای درگیر شدن در رقابت‌های تسلیحاتی حاصل از این اقدام ندارند؛ برخی اظهارنظرها حاکی از جایگاه ویژه چین در بازی جدیدی است که آمریکا و متحدانش تحت عنوان امنیت هسته‌ای تعریف می‌کنند.

نگاهی به توانمندی موشکی چین

چین از طرفین INF نبود، اما آن‌طور که آمریکایی‌ها می‌گویند اگر بود حدود ۹۵ درصد از موشک‌های کروز و بالستیکش این توافق را نقض می‌کرد. یا به قول بعضی کارشناسان آمریکایی، این توافق نه تنها به زعم آنها از سوی روسیه رعایت نمی‌شد، بلکه دست و بال‌شان را برای برخورد با توانمندی‌های موشکی چین هم می‌بست.

از آن‌جا که محیط راهبردی جهان به سرعت رو به تغییر است، آمریکا خود را محتاج توسل به پیمان‌های کنترل تسلیحاتی می‌بیند که پاسخگوی زرادخانه‌های هسته‌ای چین و ذخایر تسلیحات غیرراهبردی روسیه و حتی ظهور فناوری‌های جدید مانند تسلیحات هایپرسونیک باشد. از سوی دیگر، بسط دامنه دانش هسته‌ای به کشورهای دیگر نظیر کره شمالی نیز اوضاع را در مقایسه با زمان عقد INF به مراتب پیچیده‌تر کرده است.

در واقع، اگرچه بهانه آمریکا برای ختم INF، آنگونه که ادعا می‌شود کارشکنی روسیه است؛ اما شاید چین اصلی‌ترین دلیل برای عملی کردن این تصمیم باشد.

بعضی‌ها مدعی هستند که در حال حاضر، چین پیشرفته‌ترین زرادخانه موشک‌های متعارف جهان را در اختیار دارد که در سراسر قلمرو پهناور این کشور، مستقر شده‌اند. این در حالی است که در سال ۱۹۸۷ و زمان اجرایی شدن INF، توان موشکی پکن به حدی نبود که قابل ملاحظه باشد.

حتی این ادعا وجود دارد که بُرد موشک‌های مستقر در جنوب شرق چین تا تایوان هم می‌رسد حال آنکه موشک‌های مستقر در دیگر سایت‌ها کشورهای هند، ژاپن و حتی پایگاه نظامی آمریکا در گوام را هم پوشش داده و از آنچه زنجیره دوم جزایر خوانده می‌شود؛ فراتر می‌روند.

چین در تیررس موشک‌های آمریکایی

این فرضیه که آمریکا با خروج از INF هدفی بیش از رقابت با روسیه دنبال می‌کند در همان واکنش‌های اولیه برخی مقامات اروپایی به پایان این پیمان موشکی محرز بود.

ازجمله سوالاتی که حین برهم زدن پیمان مطرح می‌شد این بود که آمریکا با رها شدن از قید و بندهای موجود، موشک‌های مورد نظر را کجا مستقر خواهد کرد. اگر قرار به مهار روسیه بود، آنها باید به جایی در اروپا به‌ویژه اروپای شرقی اعزام شوند حال آنکه «ینس استلتونبرگ» دبیرکل ناتو همان روز جمعه گفته بود: قصد نداریم پس از پایان یافتن این پیمان، موشک‌های هسته‌ای خود را در اروپا مستقر کنیم.

این در حالی است که بلافاصله، «هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان نیز به اظهارنظر در این باره پرداخت و گفت: هرگونه توافق «بین‌المللی» جدید باید «چین» را هم شامل شود.

به ادعای وی، چالش‌های احتمالی ناشی از منقضی شدن پیمان منع گسترش موشک‌های هسته‌ای میان‌بُرد تنها به اروپا محدود نمی‌شود و باید پیمانی جامع برای منع توسعه و استفاده از سلاح های هسته‌ای جایگزین آن شود.

اما حرف آخر را «مارک اسپر» وزیر دفاع جدید آمریکا زد. به گفته وی، آمریکا می‌خواهد موشک‌های جدید را در آسیا مستقر کند حال آنکه قانع کردن یکی از کشورهای ایندوپاسیفیک به پذیرش این میزبانی، چالش بزرگی برای واشنگتن محسوب می‌شود. باید دید آیا آنها حاضرند به بهای اتحاد با آمریکا، خشم و خصومت چین را به جان بخرند؟

رقابت تسلیحاتی از احتمال تا امکان

شاید بتوان خروج از INF را گامی در راستای خروج احتمالی از دیگر پیمان هسته‌ای آمریکا-روسیه نیز تلقی کرد. پیمان کاهش تسلیحات راهبردی نو یا همان «نیو استارت» که موشک‌های دوربرد مجهز به کلاهک هسته‌ای و پرتاب‌گرهای آن را پوشش می‌دهد در فوریه ۲۰۲۱ منقضی می‌شود و اگر تا آن موقع ترامپ همچنان رئیس‌جمهور آمریکا باشد، بیم خروج از آن نیز می‌رود.

این پیمان در سال ۲۰۱۰ بسته شد اما اجرای آن تا ۲۰۱۸ به تعویق افتاد حال آنکه ترامپ آن را یکی دیگر از معاهدات بد دوره اوباما تلقی می‌کند.

با این حساب آیا آنگونه که «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل هشدار داده، جهان با تهدیدی جدی روبرو است؟

وی در واکنش به خاتمه INF گفته بود: با انقضای این پیمان، عامل بازدارنده و ارزشمند جنگ هسته‌ای در جهان هم از بین می رود.

از زمان امضای پیمان یادشده، آمریکا و روسیه هریک ذخایر هسته‌ای خود را ۸۰ درصد کاهش داده‌اند حال آنکه این دستاورد ارزشمند اکنون در معرض خطر است.

از تهدید آمریکا برای آزمایش موشک‌های زمین‌پایه جدید که بگذریم، باید گفت رقابت تسلیحاتی هم‌اکنون نیز به واسطه سِیر تحول فناوری، تشدید تنش‌های واشنگتن-مسکو و نوسازی ارتش چین، در جریان است. همزمان، اشتباه آمریکا در خروج از برجام، توسعه توانمندی‌های نظامی کره شمالی، رقابت هند و پاکستان و البته سهم‌خواهی عربستان سعودی را نیز باید از عوامل تاثیرگذار در تغییر ژئوپلیتیک هسته‌ای تلقی کرد.

اگر نیواستارت هم از بین برود، عملاً تحولات در راستای تشدید رقابت تسلیحاتی و حتی محاسبات اشتباه شتاب بیشتری به خود می‌گیرد.

خبرگزاری دفاع مقدس