میزان مصرف بنزین در ایران به بیش از ۹۰ میلیون لیتر در روز میرسد که تخمین زده شده است از این میزان بین ۱۰ تا ۲۰ میلیون لیتر قاچاق شود. اخیراً طبق اعلام دولت، روزانه بین ۲۰ تا ۴۰ میلیون لیتر سوخت قاچاق میشود.
اواخر سال ۱۳۸۵، آمریکایی‌ها در راستای تحریم‌های گسترد‌های که بر علیه ایران اعمال کرده بودند، تصمیم گرفتند که بنزین وارداتی ایران را تحریم کنند که با توجه به مصرف گسترده بنزین در ایران این اقدام میتوانست تبعات شدید امنیتی برای کشورمان داشته باشد. در این شرایط، دولت وقت برای مدیریت مصرف سوخت، از تیر ۱۳۸۶ اقدام به سهمیه بندی سوخت نمود؛ سهمیه بندی سوخت باعث شد، تیر دشمن در این موضوع به سنگ بخورد و تحریم ایران عملاً محقق نشود. اگرچه امروز شرایط تولید بنزین در کشور ما به گون‌های است که دشمن به فکر تحریم بنزین نیست لیکن از بسیاری جهات مدیریت سوخت در شرایط فعلی امری ضروری است. در زیر به برخی از این موارد اشاره میشود؛
۱- در حال حاضر بدلیل اعمال تحریم‌های نفتی امریکا و با توجه به کاهش میزان فروش نفت و کسری بودجه ناشی از آن، باید مدیریت منابع به شکل دقیق تری انجام شود. در حال حاضر بودج‌های بالغ بر ۱۸۰ هزار میلیارد تومان در سال در شکل یارانه پنهان به سوخت تعلق میگیرد که این میزان یارانه تقریباً ۳ برابر بودجه عمرانی کشور است. این رقم در مقایسه با کسری بودجه ناشی از فروش نفت که حدود ۱۰۰ هزار میلیارد تومان میباشد، بسیار قابل توجه میباشد. این در حالی است که بر اساس تجربه گذشته، سهمیه بندی سوخت حدود ۲۰ درصد مصرف بنزین در کشور را کاهش میدهد. با توجه به شرایط اقتصادی کشور و جنگ تمام عیار اقتصادی دشمن، به نظر میرسد این اقدام بسیار ضروری است و دولت با اجرای آن میتواند هم افزایش مصرف بنزین در کشور را کنترل کند و هم بخشی از کسری بودجه سال جاری را از ناحیه صرفه جویی در مصرف انرژی و صادرات بنزین تأمین کند.
۲- اختلاف شدید قیمت سوخت در ایران و کشورهای همسایه همواره دلیل اصلی قاچاق سوخت از کشور بوده است، ولی این بدلیل افت شدید ارزش پول ملی طی سال اخیر و امسال موجب شده است که میزان قاچاق سوخت بسیار افزایش یابد به گون‌های که علاوه بر مرز‌های خاکی، مرز‌های آبی نیز محملی برای قاچاق سوخت شده است.
در حال حاضر میزان مصرف بنزین در ایران به بیش از ۹۰ میلیون لیتر در روز میرسد که تخمین زده شده است از این میزان بین ۱۰ تا ۲۰ میلیون لیتر قاچاق شود. اخیراً طبق اعلام دولت، روزانه بین ۲۰ تا ۴۰ میلیون لیتر سوخت قاچاق میشود. در این شرایط برای مدیریت سوخت نمی‌توان به کنترل مرز‌ها اکتفا کرد و چار‌های جز سهمیه بندی سوخت نیست. ایران بعد از ونزوئلا ارزانترین بنزین جهان را دارد و قیمت بنزین در آن کمتر از نصف میانگین قیمت بنزین در کشورهای همسایه است.
۳- در ایران به ازای هر نفر، ۱۰ برابر هر ترکی‌های و ۳ برابر هر چینی بنزین مصرف میشود و طبق اعلام دولت، ایرانی‌ها در هر ساعت ۳ میلیون و ۷۹۰ هزار لیتر بنزین مصرف میکنند که این رقم تقریباً ۶ برابر میانگین مصرف بنزین در جهان است. این مصرف بیرویه سوخت علاوه بر زیان‌های اقتصادی و هدر رفت منابع، باعث آلودگی هوای کلان شهرها، بویژه تهران شده است. در حالی که، مطالعات انجام شده بین سال‌های ۸۶ تا ۹۴ نشان از تأثیر مثبت سهمیه بندی سوخت بر کاهش آلودگی محیط زیست داشته است.
باید توجه داشت که سهمیه بندی سوخت تبعات اقتصادی هم دارد. تورم ناشی از سهمیه بندی، ایجاد فساد در مراکز توزیع سوخت به دلیل چند نرخی بودن آن، برخی مشکلات مربوط به کارت‌های سوخت و مفقود شدن و یا خراب شدن آن‌ها و ... با این وجود، با توجه به این که سهمیه بندی سوخت بین سال‌های ۸۶ تا ۹۴ عملیاتی شده است، نگرانی افکار عمومی از آن کمتر است و کنترل آن بسیار آسانتر از سال ۸۶ خواهد بود. امروز هم از لحاظ زیرساختی و هم از لحاظ فرهنگسازی، شرایط بهتری نسبت به سال ۸۶ وجود دارد و لذا به نظر میرسد، تبعات و چالش‌های این اقدام دولت نیز کمتر از سال ۸۶ باشد.
نکته پایانی این که امروز بخشی از مرزنشینان شرق و غرب کشور از طریق قاچاق سوخت ارتزاق میکنند که دولت باید برای معیشت این دسته از افراد تدبیری بیندیشد. با توجه به این که فرصت‌های شغلی در این مناطق کم است، ایجاد بازارچه‌های مرزی یکی از راهکار‌های پیش رو در رفع این محرومیت‌ها میتواند باشد.
