بازار بورس از دو جهت میتواند به اقتصاد ایران کمک کند. از یک طرف جذب سرمایه از بازارهای موازی باعث میشود آثار سوء تجمیع سرمایه در بخشهای غیر مولد کاهش یابد و از طرف دیگر با افزایش مشارکت مردم در اقتصاد، نقدینگی لازم برای رونق تولید فراهم شود.
مطالعات اوليه درباره تأسيس بورس در ايران به سال ۱۳۱۵هجري شمسي بر مي‌گردد. در اين سال، فردي بلژيكي به نام “ران لوترفِلد” پس از انجام مطالعات گسترده درباره تأسيس بورس در ايران، اساسنامه‌ي داخلي بورس را تهيه و به مسئولان ايراني ارائه كرد، اما با توجه به شرايط آن زمان و وقوع جنگ جهاني دوم، عملاً موضوع بررسي و تأسيس بورس در ايران بيش از ۲۵ سال به تأخير افتاد. در نهایت بورس ایران در سال ۱۳۴۶ راه‌اندازی شد. در واقع در سال ۱۳۴۵ قانون تشكيل بورس اوراق بهادار در مجلس تصويب و براي اجرا از سوي وزارت اقتصاد به بانك مركزي ابلاغ شد. حدود يك‌سال بعد از ابلاغ قانون تشكيل بورس اوراق بهادار، در پانزدهم بهمن ماه سال ۱۳۴۶، بورس اوراق بهادار تهران با انجام چند معادله بر روي سهام بانك توسعه صنعتي و معدني كه بزرگ‌ترين مجتمع واحدهاي توليدي و اقتصادي در آن تاريـخ به شمار مي‌رفت، به طور رسمـي فعاليت خود را آغاز كـرد.
بورس ايران در تاريخ 52 ساله فعاليت خود، همواره فراز و فرودهاي بسيار زيـادي را تجربه كرده است، اما شايد بتوان گفت يكي از مهم‌ترين تحولات تاريخ بورس ايران، تأسيس قانون جديدي تحت عنوان قانون بازار اوراق بهادار در اول آذر سال ۱۳۸۴ بوده است كه ضمن رفع برخي نارسايي‌ها و نواقص موجود در قانون اوليه، زمينه توسعه گسترده بورس در ايران را فراهم كرد.
بر اساس اين قانون، بخش نظارتي بورس از بخش‌هاي عملياتي آن تفكيك شد، به اين معنا كه سازماني به عنوان سازمان بورس و اوراق بهادار، به عنوان نهاد نظارتي بورس تشكيل شد. سازمان بورس كه خود تحت نظارت شورايي به اسم شوراي عالي بورس فعاليت مي‌كند، وظايف متعددي دارد كه يكي از مهم‌ترين وظايف آن، تأسيس و نظارت بر عملكرد بورس‌هاي مختلف است. اعمال نظارت بر بورس باعث کاهش میزان ریسک سرمایهگذاری در آن می شود.
در حال حاضر، چهار بورس بزرگ کشور تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت میکنند:
1- بورس اوراق بهادار تهران که در آن، سهام شرکتها و سایر اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت خرید و فروش میشود.
2- فرابورس ایران که در آنجا هم سهام شرکت‌هایی که بنا به دلایلی موفق به پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران نمی‌شوند، مورد دادوستد قرار می‌گیرد.
3- بورس کالای ایران که در آن انواع کالاها مانند محصولات پتروشیمی، فلزات، محصولات کشاورزی و قراردادهای آتی سکه و... خریدوفروش میشود.
4- در نهایت بورس انرژی که در آن، حامل‌های انرژی از جمله برق، نفت و ... خرید و فروش شود.
سرمایهگذاری در بازار بورس و فرابورس از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا سرمایهگذاری در بخش تولید را تقویت نموده و ابزاری است که دولت ها برای رونق تولید از آن استفاده میکنند. امروزه در بیشتر کشورهای دنیا سرمایهگذاری در بورس انجام میشود و بانک‌‌ها صرفاً به بانکداری می‌‌پردازند. شاید بزرگترین مشکل امروز بانک‌‌های ایران بنگاه‌‌داری آنهاست، وظیفه‌‌ای که باید بورس میدان‌‌دار آن باشد و نه بانک‌‌ها.
انگیزه اصلی شرکتها برای ورود به بازار بورس، جذب نقدینگی است. شرکتها با ارئه بخشی از سهام خود در بازار بورس از یک طرف نقدینگی لازم برای سرمایهگذاری مجدد را کسب میکنند و از طرف دیگر با افزایش ارزش سهام در بازار بورس ارزش سرمایهگذاری آنها افزایش می‌‌یابد.
فعالین بازار سرمایه که افراد حقیقی و حقوقی هستند نیز انگیزه لازم برای حضور در بازار بورس را دارند. در زیر به چند نمونه از این موارد اشاره میشود:
1- افراد با سرمایه های بسیار اندک می‌‌توانند در بازار بورس سرمایهگذاری کنند. در حال حاضر هر فرد ایرانی میتواند با حد اقل مبلغ 100 هزار تومان در بازار بورس به خرید و فروش سهام بپردازد.
2- عرضه شرکتها در بازار بورس بر اساس روش بوک بیلدینگ (ثبت سفارش) انجام میشود و سهام شرکت به صورت مساوی بین متقاضیان تقسیم میشود و امکان خرید و فروش رانتی آن از بین رفته است. از آنجا که سود مشارکت در عرضه اولیه شرکتها معمولاً جذابیت بالایی دارد، میزان مشارکت افراد در عرضه‌‌های اولیه به سرعت در حال افزایش است به گونه‌‌ای که ظرف مدت یک سال میزان شرکت‌‌کنندگان در عرضه اولیه حدود 5 برابر شده و در آخرین عرضه اولیه به تعداد 640 هزار نفر رسیده است.
3- با توجه به سرمایهگذاری خرد افراد در بازار بورس، ریسک پذیری افراد حقیقی بالاست و افزایش قدرت ریسک در بازار باعث جذابیت بازار بورس است. به عنوان نمونه وقتی که فردی یک میلیون تومان در بازار بورس سرمایه گذاری کند، احتمال ضرر کردن بیش از 300 هزار تومان بسیار کم است و احتمال سودآوری صددرصدی هم وجود دارد. این موضوع باعث میشود افراد در بازار سرمایه گذاری کنند. ولی وقتی فردی می‌خواهد با سرمایه 200 میلیون تومانی در بازار فعالیت کند، قدرت ریسک او بسیار پایین می‌‌آید.
4- بررسی آمارها نشان می‌‌دهد، رشد سرمایه در بازار بورس نسبت به بازارهای موازی مانند سکه و ارز و یا مسکن در ده سال گذشته بیشتر بوده است.
5- امروزه کارگزاری‌‌ها در آموزش و خرید و فروش نیابتی (سبد گردانی) با هم رقابت میکنند و بسیاری از افراد بدون این که ریسک جدی داشته باشند در بازار بورس فعالیت میکنند.
اگرچه انگیزه کافی برای ورود افراد به بازار بورس وجود دارد ولیکن آگاهی کم جامعه نسبت به این بازار باعث شده است که سرمایه افراد به سمت بازارهای موازی مانند طلا و ارز سوق پیدا کرده است. تداوم این وضعیت نه تنها به ضرر اقتصاد کلان جامعه است، بلکه با نگاهی عمیق‌‌تر زیان مستقیم افراد را نیز در پی دارد. بر اساس سیاست‌‌های کلی اصل چهل و چهار، اقتصاد ایران باید مردم پایه باشد تا از آسیب‌‌ها و فشارهای اقتصادی خارجی در امان بماند. بازار بورس از دو جهت میتواند به تحقق این سیاست کمک کند؛ از یک طرف جذب سرمایه از بازارهای موازی باعث میشود آثار سوء تجمیع سرمایه در بخشهای غیر مولد کاهش یابد و از طرف دیگر با افزایش مشارکت مردم در اقتصاد، نقدینگی لازم برای رونق تولید فراهم شود. بنابراین انتظار می‌‌رود با حمایت و معرفی بیشتر بازار بورس و با سرمایهگذاری بیش از پیش مردم در آن، ضمن رونق تولید، گامی مهم در پیشبرد سیاست‌‌های اقتصادی نظام برداشته شود.
