در نخستین سالگرد تشکیل دولت عادل عبدالمهدی، فراخوان هایی در فضای مجازی جهت تجمع و اعتراض علیه وضعیت موجود انجام شد. به دنبال آن، اعتراض های محدودی به شکل خودجوش در روز سه شنبه هفته گذشته 9 مهر ماه در میدان تحریر بغداد شروع شد، اما با دخالت نیروهای امنیتی، معترضان متفرق شدند.
معترضین بار دیگر به خیابان ها بازگشته و تظاهرات ابعاد گسترده تری پیدا کرد و شهرهای مختلف عراق را در برگرفت. شعارهای اولیه معترضان معطوف به مسایل اقتصادی و معیشتی مانند بیکاری و خدمات و نیز مساله فساد دولتی بود، اما در برخی موارد جهت گیری شعارهای تغییر یافته و صبغه سیاسی یافت.
شعارهای جدید ناظر به تغییر دولت و نخست وزیر و حتی تغییر حکومت و نظام سیاسی کنونی عراق بود و در موارد معدودی شعارهایی علیه حشد الشعبی و جمهوری اسلامی ایران سرداده شده است.
اعتراضات و تظاهرات در عراق، به دلیل مشکلات متراکم ساختاری، مسبوق به سابقه است. برای نمونه سال گذشته بصره کانون آشوب و درگیری شد و مراکز دولتی و نیز کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در این شهر مورد تعرض قرار گرفت.
ویژگی های اعتراضات کنونی
اعتراضات فعلی در عراق حداقل در سه امر نسبت به موارد گذشته دارای تمایز است:
- بر خلاف اعتراضات گذشته که با فراخوان شخصیت های سیاسی (مانند مقتدا صدر) انجام می شد، این بار خودجوش و در بستر فضای مجازی شکل گرفت. به عبارتی مرجعیت مشخصی برای اعتراضات وجود ندارد و عمده معترضان در اثر مشکلات معیشتی و متاثر از فراخوان در شبکه های اجتماعی به خیابان ها ریخته اند.
- جغرافیای اعتراضات کنونی محدود به مناطق شیعی مانند بصره، ناصریه، نجف، کربلا، الدیوانیه، الکوت و الحله بوده و مناطق اهل سنت و کردها شاهد تظاهرات نبود.
- شدت درگیری و خشونت در اعتراضات فعلی بالا و بی سابقه بوده و طبق اعلام منابع عراقی، حدود 100 نفر در شهرهای مختلف کشته شده و حداقل 500 نفر بازداشت شده اند. گزارش هایی نیز از حمله معترضان به نیروهای امنیتی و کشته و زخمی شدن آنان وجود دارد.
ریشه های داخلی
در سطح داخلی، ساختار عراق هنوز دچار مشکلات زیرساختی فراوانی بوده و طبعا دولت یک ساله عادل عبدالمهدی موفق به حل مشکلات مزمن کشور (خصوصا معضلات اقتصادی) در شرایط پساجنگ جنگ نشده است؛ لذا بروز اعتراضات در فضای نسبتا باز عراق، خصوصا از سوی جوانانی که اکثریت جمعیت عراق را تشکیل داده و شغل و درآمد کافی ندارند، یک امر طبیعی و قابل پیش بینی است.
اقتصاد عراق، گر چه پس از غلبه بر داعش و بالا رفتن قیمت نفت، رشد قابل توجهی را تجربه کرده است؛ اما انبوده مشکلات ناشی از جنگ و نیز فساد ساختاری این کشور مساله ای نیست که در کوتاه مدت قابل حل باشد.
بر اساس برآورد سازمان «شفافیت بین‌المللی»، عراق جزء کشورهایی است که دارای رتبه بالا در فساد می باشد. آمارهای بانک جهانی حاکی از آن است عراق به رغم آن که چهارمین ذخیره نفت جهان را در اختیار دارد، ۲۲ درصد از جمعیت ۴۰ میلیونی آن، زیر خط فقر بسر می برند. از طرفی، آمار بیکاری جوانان در سال ۲۰۱۸ در این کشور به بیش از 20 درصد رسیده است.
برخی نیز علت اعتراضات اخیر را به برکناری عبدالوهاب الساعدی فرمانده نیروهای ضد تروریسم نسبت داده اند. الساعدی نسبت به حشدالشعبی نظر مثبتی نداشته و در نتیجه رهبران حشد به دولت عبدالمهدی فشار آوردند تا وی را برکنار کرده و شخصی را به فرماندهی این یگان برگزیند که با حشد و نیز ج اا همسو باشد.
به نظر می رسد ماجرای برکناری الساعدی تاثیر زیادی در اعتراضات نداشته است، زیرا اولا عمده مطالبات تظاهرکنندگان مسایل اقتصادی و معیشتی بوده و ثانیا عموم مردم عراق نسبت به حشدالشعبی نگاه مثبت دارند و مخالفان آن در اقلیت و تحت تاثیر القائات دشمن هستند.
عوامل خارجی
در سطح خارجی، مثلث آشوب متشکل از آمریکا ـ رژیم صهیونیستی و عربستان با تکیه بر پیاده نظام خود در داخل (بازماندگان بعثی و داعشی) به سرعت وارد خط شده و سعی کردند از اعتراضات عراقی ها در جهت اهداف خود بهره برداری کنند.
گفته می شود آمریکایی‌ها در پایگاه عین الاسد در استان الانبار عراق با حضور بعثی ها، سعودی‌ها، اسرائیلی ها و اماراتی ها اتاق علمیات تشکیل دادند. همزمان رسانه های وابسته به مثلث آشوب به ویژه شبکه های سعودی به بزرگنمایی ماجرا و تحریک عراقی ها پرداختند.
شایان ذکر است به دلیل شکنندگی اوضاع عراق، دخالت عوامل خارجی در حوادث داخلی این کشور امر بی سابقه ای نیست. پرونده دشمنان آکنده از اقدامات ایذائی و تخریبی از کمک به شکل گیری داعش گرفته تا ایجاد ناامنی و انفجارات و ایجاد اغتشاش و آشوب در شهرهای مختلف عراق می باشد.
این بار نیز مثلث آشوب با توجه به شرایط خاص داخلی و منطقه ای، توطئه تازه ای را علیه عراق و محور مقاومت طراحی کرده اند.
اهداف و تاکتیک های مثلث آشوب
هدف اتاق عملیات دشمن از تحریک معترضان و تشدید اعتراضات در امور زیر خلاصه می شود:
- فشار بر دولت عبدالمهدی و برکناری او به دلیل عدم همسویی با سیاست های امریکا (قانونی کردن حشد الشعبی، رابطه خوب با ایران، قراردهای تازه با چین و...)؛
- فشار بر حشد الشعبی جهت انحلال و یا حداقل کاهش نقش و جایگاه آن در عراق؛
- فشار بر ج اا جهت کاهش حضور در عراق (خصوصا نیروی قدس) و در مجموع، اجرای پروژه منزوی ساختن ج اا در عراق و منطقه؛
- امنیتی کردن فضا از طریق آشوب سازی جهت توجیه و مشروعیت بخشی به تداوم حضور بیش از 5 هزار نظامی آمریکایی در عراق و دخالت آنان در روند امنیتی ـ نظامی کشور و در ادامه اجرای پروژه احیای داعش؛
- تصفیه حساب و انتقام از محور مقاومت به ویژه پس از شکست های سنگین در برابر انصارالله یمن (حمله موفق به تاسیسات نفتی آرامکو و عملیات پیروزمندانه نصر من الله)؛
- تحت الشعاع قرار دادن و کمرنگ سازی مراسم جهانی راه پیمایی اربعین به عنوان نماد قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران و محور مقاومت، از طریق ناامن کردن فضای داخلی عراق در استان های مرزی و خصوصا شهرهای نجف و کربلا؛
تاکتیک دشمن اما در دامن زدن به اعتراضات عراق شامل موارد زیر است:
- تغییر شعارهای معترضان از اقتصادی به سیاسی؛
- تبدیل اعتراضات مسالمت آمیز به درگیری و خشونت و کشته سازی؛
- بزرگ نمایی تعداد تظاهرکنندگان (برای نمونه 2 هزار نفر را 200 هزار نفر و بیشتر اعلام کرده اند)؛
- کار سنگین در فضای مجازی و توئیت کردن کلیدواژه هایی مانند «عراق بپا می خیزد»، «می خواهم حقم را بگیرم» و... و نیز شعارهای ضد ایرانی که معلوم شده منبع آن عراق نبوده، بلکه در عربستان و از طریق ربات انجام گرفته است.
واکنش ها
مرجعیت عالی در نجف اشرف از همه طرف‌ها خواسته است قبل از آن که خیلی دیر شود به خشونت‌ها پایان دهند. آیت‌الله سیستانی همچنین دولت عراق را به خاطر ناکامی آن در اصلاحات اقتصادی و مبارزه با فساد نکوهش کرد و از آن خواست که وظایف خود را به درستی انجام دهد تا رنج و مشقت مردم کاهش یابد.
عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق، طی یک سخنرانی تلویزیونی وعده داد که به خواسته‌های مشروع معترضان پاسخ خواهد داد. وی اما در عین حال تاکید کرد که راه‌حل سحرآمیزی برای مشکلات عراق وجود ندارد.
برهم صالح رییس جمهور عراق اعلام کرد که مقامات مسئول را با ایجاد فرصت‌های شغلی و اصلاح ساختاری، به پاسخ گویی به خواسته های معترضان فرا خوانده و انجام این کار را وظیفه دولت دانسته است.
هیات رئیسه پارلمان عراق در بیانیه ای ضمن به رسمیت شناختن حق تظاهرات مسالمت آمیز طبق ماده ۲۸ قانون اساسی، اعلام کرد کمیته های امنیت و دفاع و حقوق بشر را مسئول انجام تحقیقات لازم در خصوص حوادثی کرد که در تظاهرات مردم در خیابان های این کشور رخ داد.
مقتدی صدر، رهبر جریان صدر در عراق، خواستار عدم سکوت نسبت به ریخته شدن خون عراقی ها و کناره گیری دولت عراق و برگزاری انتخابات زودهنگام زیر نظر سازمان ملل متحد شده است.
حیدر العبادی نخست وزیر سابق عراق و رئیس ائتلاف «النصر» هم ضمن انتقاد از ناتوانی دولت در اداره کشور، طی نامه ای خواستار استعفای دولت و برگزاری انتخابات زودهنگام شد.
نوری المالکی رئیس ائتلاف دولت قانون در صفحه توئیتر خود نوشت: آنچه امروز در میدان التحریر بغداد رخ داد تاسف آور است و به نفع هیچ کس نیست. وی معترضان را به حفظ آرامش و احترام به قانون در تظاهراتشان فراخواند.
شیخ قیس خزعلی، رهبر «عصائب اهل الحق» عراق با حمایت از خواسته‌های اقتصادی مردم، با اشاره به دست های پشت پرده اعلام کرد آن چه در تظاهرات اخیر دیده شد دلیلی بر وجود دست‌های خبیثی است که می‌خواهند ثبات عراق را برهم زنند.
در سطح خارجی «آنتونیو گوترش» دبیر کل سازمان ملل متحد از عراقی‌ها خواست تا از خشونت دوری کنند و خویشتنداری نشان داده و با گفت و گو مشکلات را حل کنند.
جمع بندی
اعتراضات اخیر عراق به دلیل ریشه های داخلی و تحریک و صحنه گردانی عوامل خارجی، وارد مرحله حساسی شده و نگرانی های داخلی و خارجی را برانگیخته است. با توجه به گسترش اعتراضات و تشدید درگیری ها در عراق، دولت عراق ناچار به اتخاذ تدابیری از جمله اعلام منع عبور و مرور و برخورد سخت با معترضان شد، اما در ادامه در تصمیم خود تجدید نظر کرد.
به نظر می رسد دولت ضمن پاسخ گویی به مطالبات قانونی مردم و اقدام جدی در جهت اصلاح امور، باید به مدیریت بحران از طریق اشراف اطلاعاتی و شیوه های نرم (عملیات رسانه ای و تبلیغاتی) بپردازد و نیروهای امنیتی را از برخورد سخت و شلیک به مردم منع کند. نتیجه این کار تحریک بیشتر معترضان و زیر سوال رفتن اعتبار دولت و نیز سوء استفاده دشمنان می شود.
بروز شکاف در میان جریانات سیاسی نیز از دیگر نتایج این امر است. درخواست برخی رهبران سیاسی جهت برکناری دولت و برگزاری انتخابات زودهنگام نشانی از این شکاف است.
در سطح خارجی نیز دولت باید مراقب توطئه دشمنان باشد و شخصیت ها و رسانه های عراقی به افشای دست های پشت پرده توطئه اخیر و پروژه آشوب سازی در عراق بپردازند.
در شرایط فعلی از تب و تاب اعتراضات کاسته شده و به نظر می رسد معترضان دریافته اند که نباید فریب تحریک دشمن را خورده و بیش از این برای خود و کشورشان ایجاد هزینه نکنند.
در مجموع پیش بینی می شود با توجه به تمهیداتی که اندیشیده شده، روند اعتراضات در عراق رو به آرامش نهد و در ایام پر برکت سالگرد اربعین حسینی، همایش جهانی راه پیمایی اربعین با شکوهتر از سال های گذشته برگزار شود.
