به دنبال اوج گیری نبرد در شمال سوریه، رجب طیب اردوغان روز پنجشنبه پنجم مارس (۱۵ اسفند) به روسیه سفر کرد و با همتای روسی خود، ولادیمیر پوتین، پنج ساعت و ۴۰ دقیقه گفت وگو کرد. حاصل این دیدار طولانی اعلام برقراری آتش‌بس در استان ادلب، در شمال غرب سوریه بود.
این آتش بس که قرار شد از ساعت 00:01 ششم مارس (۱۶ اسفند) در منطقه ادلب آغاز شود شامل سه بخش اصلی است:
۱- توقف همه درگیری ها در امتداد خطوط تماس موجود، از نیمه شب ششم مارس (۱۶ اسفند)؛
۲- روسیه و ترکیه یک کریدور امنیتی شش کیلومتری در شمال و جنوب بزرگراه ام-4 (سراقب-لاذقیه) ایجاد خواهند کرد؛
۳ - از ۱۵ مارس (۲۵ اسفند) گشت های مشترک روسیه و ترکیه در امتداد بزرگراه ام-4 آغاز خواهد شد؛
گزارش های میدانی حاکی از آن است که در روز اول آتش‌بس ادلب طرفین عمدتا به توافق احترام گذاشته‌اند و برای اولین بار ظرف چند هفته خبری از پرواز جنگنده ها و بمب افکن‌ها نیست. البته درگیری میان نیروهای سوری و نیروهای اسلامگرای افراطی به کشته شدن چند نفر منجر شده است.
بررسی مفاد آتش بس
توافق آتش بس ادلب در حالی از سوی روسیه و ترکیه اعلام شده است که تا پیش از نشست دو طرف، دیدگاه ها و خواسته های اردوغان بسیار بلندپروازانه بود. با اعلام اتش بس، در واقع شاهد یک عقب گرد اساسی از سوی ترکیه هستیم.
طبق توافق آتش بس، اوضاع موجود تغییری خاصی نمی کند و ارتش سوریه همچنان در مناطق پس گرفته شده باقی می ماند. به عبارتی ضرب الاجل اردوغان برای خروج ارتش سوریه عملا ناکام شده است.
از نگاه برخی ناظران، توافق اخیر میان کرملین و آنکارا برای حفظ آبروی اردوغان صورت گرفته و در عین حال این پیام به او مخابره شد که یورش نظامی در قالب عملیات «سپر بهار» بی فایده بوده و مانع تحرکات نظامی و تنش زایی های او در آینده شده است.
نکته قابل توجه آن است که ارتش سوریه همچنان کنترل بزرگراه ام-5 (حلب- دمشق) را بصورت کامل در اختیار خواهد شد. این در حالی است که ترکیه تا پیش از مذاکرات اعلام کرده بود ارتش سوریه باید از ام-5 عقب نشینی کند. سیطره بر بزرگراه ام-5 یک موفقیت راهبردی محسوب می شود و قدرت نظامی سوریه در منطقه ادلب را تثبیت خواهد کرد
از سوی دیگر، گروه تروریستی تحریرالشام (جیهه النصره سابق) و متحدانش شامل توافق آتش بس نمی شوند، لذا برای ارتش سوریه محدودیتی برای مبارزه با این گروه ها وجود ندارد.
ایجاد منطقه امن ۶ کیلومتری در شمال و جنوب بزرگراه ام-4 (سراقب- لاذقیه) بدان معناست که تروریست هایی مانند تحریرالشام و حزب اسلامی ترکستان باید عملا از مناطق اصلی خود که در طول تمام این سال ها بعنوان عمق راهبردی آن ها در منطقه ادلب محسوب می شد، عقب نشینی کنند.
با آغاز گشت های مشترک روسیه و ترکیه از ۲۵ اسفند در بزرگراه ام-4 احتمال مقاومت گروه های ترویستی وجود دارد. در این صورت ارتش سوریه می تواند علیه این کروه ها وارد عمل شود.
طبق توافق، نیروهای ترکیه در منطقه ادلب باقی خواهند ماند؛ با این وجود در این تکلیف آن بخش از نفاط دیدبانی ترکیه که در مناطق تحت کنترل ارتش سوریه در محاصره قرار دارند مشخص نشده است. احتمالا این نقاط برای حفظ آبروی ترکیه باقی بمانند، اما دولت سوریه در مواقع ضروری می تواند از این نقاط به عنوان اهرم فشار علیه ارتش ترکیه استفاده کند.
به این ترتیب ترکیه با پذیرش توافق جدید آتش بس در منطقه ادلب، علیرغم رجزخوانی های فراوان، عملا پیشروی ها و دستاورهای چهارماه اخیر ارتش سوریه در منطقه ادلب را به رسمیت شناخته و شکست را قبول کرده است.
عوامل این شکست را می توان در اموری چون مقاومت ارتش سوریه و متحدانش در مساله ادلب، عدم همراهی ناتو و آمریکا با خواسته های آنکارا و نیز شرایط سیاسی متزلزل اردوغان در داخل ترکیه خلاصه کرد.
واکنش ها
سوریه: بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، در تماس تلفنی با ولادیمیر پوتین، همتای روس خود، از پوتین برای حمایتش از حکومت مرکزی سوریه تشکر کرده و از توافق اخیر روسیه و ترکیه برای آتش‌بس در استان ادلب سوریه حمایت کرد.
سازمان ملل: آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد طی بیانیه‌ای اعلام کرد، از برقراری توافق آتش بس بین ترکیه و روسیه در مورد ادلب ابراز خرسندی کرده وخواستار پایداری این آتش‌بس شد.
در این حال، شورای امنیت سازمان ملل روز جمعه نشستی غیرعلنی برای بررسی آتش‌بس روسیه و ترکیه برگزار کرد، اما به دلیل مخالفت آمریکا شورای امنیت نتوانست با بیانیه ای از آتش‌بس روسیه و ترکیه حمایت کند.
آمریکا: وزارت امور خارجه آمریکا از آتش‌بس ترکیه و روسیه حمایت کرده و دلیل این کار را رفع وضعیت خطرناک در ادلب و بحران انسانی وحشتناک به دلیل حملات رژیم اسد، روسیه، ایران و حزب‌الله در این منطقه اعلام کرد.
وزارت خارجه امریکا ضمن تاکید بر قطعنامه شماره 2254 شورای امنیت افزوده است آمریکا منتظر بررسی جزئیات این آتش بس با ترکیه به عنوان متحد خود در سازمان ناتو است.
اتحادیه اروپا: «جوزپ بورل»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ضمن استقبال از آتش بس در ادلب، آن را خبری خوب توصیف کرد. وی و در جمع خبرنگاران گفت که این توافق آتش بس فرصتی برای کمک به غیرنظامیان در ادلب است.
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ضمن ابراز امیدواری درباره پایدار بودن این آتش بس اظهار داشت که در حال حاضر تمرکز باید بر روی بُعد انسانی در این منطقه باشد.
جمهوری اسلامی ایران: ایران واکنش خاصی به توافق اتش بس ادلب نشان نداده است. به همین دلیل برخی رسانه ها پرسیده اند در توافق روسیه و ترکیه، ایران کجای معادله ایستاده و بعضی مدعی حاشیه نشینی و یا حذف ایران از معادلات کنونی سوریه شده اند.
این در حالی است که ایران همچنان در پرونده سوریه حضور فعال داشته و قائل به موضع اصولی خود در حمایت از تمامیت سرزمینی سوریه و مبارزه با تروریسم است.
در قبال ترکیه نیز ایران تلاش زیادی کرد تا اردوغان را از توسعه طلبی در خاک سوریه بازدارد. بیانیه مرکز مستشاری ایران در شمال سوریه در 11 اسفند نمونه ای از این تلاش ها است.
در عرصه دیپلماسی، قرار است ایران میزبانی ششمین نشست موسوم به «آستانه» را برعهده بگیرد و روسای جمهور ترکیه و روسیه برای بررسی ابعاد تنش‌ها و درگیری‌های سوریه به تهران بیایند.
دورنما:
توافق بین روسیه و ترکیه در باره آتش بس در ادلب را می توان راهکاری موقت برای آرام سازی اوضاع در این منطقه قلمداد کرد. این توافق از یک سو، آبروی اردوغان را خریده و به نحوی شکست های او را ماله کشی کرده است. اما از سوی دیگر مانع توسعه طلبی بیشتر او در ادلب شده است.
حضور سوریه در مناطق آزادشده به ویژه سیطره بر بزرگراه ام-5 و نیز حق مقابله با گروه تروریستی تحریرالشام از جمله اموری است که در توافق دو طرف، دستاورد مهمی برای نظام سوریه محسوب می شود.
پیش بینی می شود ترکیه حتی الامکان به مفاد آتش بس متعهد بماند، با این حال ضمانتی برای آتش بس از سوی گروه های ترویستی خصوصا تحریرالشام وجود ندارد. لذا هر گونه تعرض از سوی این گروه ها با پاسخ ارتش سوریه مواجه شده و این امر به نوبه خود مقدمات پروژه آزادسازی کامل ادلب فراهم خواهد کرد.
