قرن بیست‌ویکم پایان نفت نیست

شیوع ویروس کرونا فعالیت‌های اقتصادی زیادی، از جمله فعالیت‌های مربوط به گردشگری، مانند حمل‌ونقل و مسافرت‌ها به شدت کاهش یافته است. کاهش این فعالیت‌ها به کاهش تقاضای انرژی در جهان منجر شده و میزان تقاضای انرژی در جهان به طرز بی‌سابقه‌ای کاهش یافته است. این کاهش تقاضا در حالی است که حتی قبل از شیوع ویروس کرونا نیز عمده اقتصادهای دنیا در شرایط رونق اقتصادی قرار نداشتند و رکودی نسبی در اقتصاد بیشتر کشورهای جهان حاکم بود؛ به نحوی که کشورهای صادرکننده نفت معتقد بودند برای ایجاد تعادل در بازار نفت و افزایش قیمت‌ها، صادرات نفت باید حدود یک تا یک و نیم میلیون بشکه‌ کاهش یابد. با شیوع ویروس کرونا این رکود به‌شدت عمیق‌تر شد و در پی آن تقاضای نفت نیز کاهش یافت و آمارها حکایت از خروج ۳۰ میلیون بشکه نفت از مدار تولید دارد که تاکنون به هیچ وجه سابقه نداشته است. شرایطی که حداقل تا حدود یک سال دیگر ادامه خواهد داشت.

طبیعتاً نفت تولیدشده در کشورها یا باید مصرف شود یا در مخازن و انبارهای مخصوص ذخیره شود. مصرف نفت عملاً به علت کاهش تقاضا در پی شیوع ویروس کرونا کاهش یافته و موضوع ذخیره‌سازی نیز تا حد مشخص و محدودی امکان‌پذیر است؛ ضمن اینکه به واسطه کاهش شدید قیمت‌های جهانی، ذخیره نفت‌ـ حتی در صورت امکان‌ـ صرفه اقتصادی ندارد؛ برای نمونه در شرایط فعلی، هزینه نگهداری نفت در مخازن کشتی‌ها بیشتر از قیمت نفت خواهد بود؛ لذا این کار صرفه اقتصادی ندارد و احتمال اینکه تولید در بسیاری از کشورهای تولیدکننده، با وجود برخی هزینه‌ها و خسارت‌ها، متوقف شود،‌ ناگزیر و بسیار محتمل است. با این حال، قطعاً این شرایط موقتی است و بعد از پایان بیماری کرونا (درمان یا کشف واکسن) طی یک بازه سه ماهه اقتصاد به روال عادی خود باز خواهد گشت و شاهد افزایش شدید تقاضای نفت در دنیا هستیم و بعد از پایان این بحران تاریخی طبیعتاً شاهد افزایش قیمت نفت خواهیم بود.در میان کشورهای صادرکننده نفت، این موضوع کمترین آسیب را متوجه اقتصاد ایران خواهد کرد؛ چراکه ایران به سبب تحریم‌های نفتی، در سال‌های اخیر عملاً با عدم صادرات نفت مواجه بوده و نقش درآمدهای نفتی در بودجه کشور به حداقل‌ میزان ممکن رسیده است.  از سوی دیگر و با توجه به ارقام اعلام‌شده درباره میزان فرارهای مالیاتی، امکان اینکه دولت کمبود منابع خود از طریق درآمدهای نفتی را با توجه به درآمدهای مالیاتی، ازجمله مقابله با فرار مالیاتی و ایجاد پایه‌های مالیاتی جدید تأمین کند کاملاً شدنی است و قابلیت اجرا دارد. با توجه به این موضوع به نظر می‌رسد شرایط برای تحقق ایران منهای نفت با  این توفیق اجباری مهیاست. بی‌شک قیمت نفت در آینده روند صعودی به خود می‌گیرد و باز هم شاهد نفت چند ده دلاری حتی نفت بالای ۱۰۰ دلار خواهیم بود؛ باید برای آن روز آماده بود. امروز بهترین زمان برای خداحافظی با درآمدهای نفتی در بودجه و مصداق واقعی تبدیل تهدید به فرصت است.