کمک ابرقدرتها براى منطقه یا تحقق استراتژى قدرت

پل دوستى بر روى رودخانه مرزى و تاریخى «آمو دریا» یا «پنج» با حضور روساى جمهورى تاجیکستان و افغانستان و وزیر تجارت آمریکا و معاون وزیر امور خارجه این کشور و ده‌‌ها تن از دیپلمات‌‌هاى مقیم تاجیکستان و مقام‌‌هاى افغان و تاجیک بعد از دو سال بطور رسمی ‌مورد بهره‌بردارى قرار گرفت. در هنگام بهره‌بردارى از این پل مقامات تاجیکستان و افغانستان و همچنین آمریکایى‌‌ها بارها بر اهمیت اقتصادى این پل و گشودن دروازه جدید به جنوب آسیا و آب‌‌هاى آزاد تاکید کردند. به گزارش ایراس در مراسم گشایش آن امام على رحمان رئیس‌جمهور تاجیکستان، حامد کرزاى رئیس‌جمهور افغانستان، کارلوس گوتیرز وزیر تجارت آمریکا، شرکت کردند. تحلیلگران گشایش این پل را مهم ارزیابى کرده ‌‌می‌گویند که بعد از این دسترسى هر چه بیشتر مردم کشور به سرزمین پاکستان، مواد دارویى هندوستان، محصولات نساجى و عطریات افغانستان و یا دسترسى مردم افغان به گندم، روغن، دستگاه‌‌هاى برقى و خودرو از تاجیکستان، قزاقستان و روسیه آسان ‌‌می‌شود. بهره‌بردارى از پل دریاى پنج از یک طرف تجارت افغانستان و تاجیکستان و در کل آسیاى مرکزى را بهبود ‌‌می‌بخشد و از طرف دیگر بر اهمیت ارتباطى افغانستان با آسیاى مرکزى به عنوان پیوند منطقه‌اى در نزد همسایگانى چون ایران و پاکستان افزوده خواهد شد. از این طریق ارتباط تقریبا انحصارى افغانستان به بندر کراچى پاکستان با نیازمندى آن کشور به نقش ارتباطى افغانستان با آسیاى مرکزى ‌‌می‌تواند تلافى شود. این در حالى است که پاکستان در راستاى تحکیم ارتباط با آسیاى مرکزى در بندر گوادار استراتژى خود را دنبال ‌‌می‌کند ولى در عملیات ساخت آن که به کمک چینى‌‌ها صورت ‌‌می‌گیرد تا سال ۲۰۱۰ به اتمام ‌‌می‌رسد و از سوى دیگر بلوچ‌‌هاى اطراف بندر در اعتراض به نادیده گرفتن حقوقشان توسط دولت پاکستان تاکنون حملات زیادى را علیه شهروندان چینى که در بندر گوادار کار ‌‌می‌کنند انجام داده‌اند. در عین حال آمریکا علاقه چندانى به دسترسى شهروندان چینى در این منطقه مهم و استراتژیکى ندارد و مسیر عبورى این بندر به خاک چین از مناطق پشتون‌نشین و بلوچ‌نشین پاکستان ‌‌می‌گذرد که در حال حاضر شدیدا به خاطر حضور طالبان و القاعده و جنبش قو‌‌می بلوچ ناامن شده است. ولى به دور از تحلیل‌‌هاى غرب از این اقدام خیرخواهانه و بشردوستانه در همین حال اکثر کارشناسان و روشنفکران در برابر ستایش از افتتاح پل نو همچنین هشدار ‌‌می‌دهند که آن ‌‌می‌تواند تبدیل به یک گذرگاه دیگر براى عبور گروه‌‌هاى جنایى از جمله نیروهاى طالبان گردد. با این حال کارشناسان سرمایه‌گذارى ۳۷ میلیون دلارى آمریکا براى ساخت این پل بزرگ به روى رودخانه مرزى تاجیکستان و افغانستان که راه ارتباطى بین افغانستان به آسیاى مرکزى و روسیه را از جنوب آسیا آسان ‌‌می‌کند، یک رویداد مهم اقتصادى و منطقه‌اى ‌‌می‌دانند که در درازمدت بیشترین منافع آن را آمریکا خواهد برد.این پل اگرچه به ارتباطات اقتصادى و اجتماعى بین دو کشور همسایه و همچنین کشور‌‌هاى همسایه و همچنین کشور‌‌هاى منطقه کمک ‌‌می‌کند اما در نهایت پاسخگوى اهداف آمریکا در منطقه بخصوص حضور در کشور‌‌هاى آسیاى مرکزى و دسترسى آسان به روسیه و چین از شرق نیز محسوب‌‌ می‌شود. پیش از این تعدادى پل کوچک در رودخانه مرزى آمو وجود داشت که توان خودرو‌‌هاى سنگین را نداشت اما پل دوستى با ۷۰۰ متر طول و حدود ۱۲ متر عرض میزان رفت و امد وسائل نقلیه بین تاجیکستان و افغانستان را از ۴۰ دستگاه به ۱۰۰۰ دستگاه طى ۲۴ ساعت افزایش خواهد داد. تاجیکستان که در حال حاضر از نظر ارتباطى در بن بست قرار دارد و ازبکستان نیز در تردد کالاها از جنوب به ویژه ایران و افغانستان به این کشور سختگیرى ‌‌می‌کند، با بهره بردارى از این پل امید زیادى براى افزایش تجارت خود و رسیدن به بنادر تجارى آسیا به ویژه بندر کراچى پاکستان دارد و به همین خاطر بیشترین خوشحالى را از راه اندازى پل دوستى دارد. براى تاجیکستان بن بست ارتباطى و مشکل حمل و نقل کالا از این کشور اعم از واردات و صادرات در ۱۶ سال استقلال این کشور معضل بزرگ بوده است. بر اساس آمار رسمی‌ تا زمان افتتاح پل دوستى تنها ۲۵ درصد تجارت تاجیکستان با افغانستان در منطقه «پنج پایان» کهتاجیکستان را به شیر خان بندر افغانستان وصل ‌‌می‌کند انجام ‌‌می‌شد ولى با راه‌اندازى این پل بیش از ۵۰ درصد از معاملات تجارى تاجیکستان و افغانستان قرار است از این راه صورت گیرد. گفته ‌‌می‌شود در سال گذشته میلادى ۸۷ درصد صادرات تاجیکستان از راه‌‌هاى، جامعه کشور‌‌هاى مستقل مشترک المنافع (همسود) انجام گرفته بود که تاجیکستان از این بابت زیان‌‌هاى زیادى ‌‌می‌برد. به اعتقاد کارشناسان تاجیک افتتاح پل دوستى به مراتب روند حمل و نقل کالا‌‌ها را به تاجیکستان و صادرات این کشور را ساده تر خواهد کرد. با این حال انتظار ‌‌می‌رود واردات تاجیکستان از کشورهایى مثل ایران، پاکستان و چین افزایش یابد و میزان صادرات تاجیکستان به این کشور‌‌ها نیز بیشتر و ساده‌تر انجام گیرد.

پروفسور رحیم مسوف، عضو فرهنگستان علوم تاجیکستان و رئیس دپارتمان تاریخ انستیتو تاریخ و باستان‌شناسى آکاد‌‌می‌ علوم تاجیکستان، طرح پل دوستى را از مهم‌ترین کار‌‌هاى انجام شده براى تاجیکستان ‌‌می‌داند. وى گفت: ساخت این پل در منطقه پنج پایان و بر روى رودخانه مرزى آمو در دوران اتحاد شوروى سابق مطرح بود، ولى همسایه تاجیک‌‌ها (ازبکستان) با چالاکى این طرح را گرفت و در منطقه ترمز ـ حیرتان پل را احداث کردند.

مسوف افزود: اگر از سوى همسایه‌‌ها در رفت و آمد تاجیک‌‌ها و محموله‌‌هاى صادراتى و وارداتى تاجیکستان مانع ایجاد نمی‌شد، ساخت این پل چندان براى تاجیک‌‌ها اهمیتى نداشت. به اعتقاد وى در زمانى که فشار و موانع در برابر تاجیکستان بیش از پیش است، احداث پل دوستى تنها راه نجات این کشور از بن‌بست و ایجاد راه ارتباطى با همسایگان جنوبى تاجیکستان خواهد بود. ولى مسوف معتقد است که: در برابر اهمیت این پل خطر حمله گروه‌‌هاى تندرو را نیز نباید نادیده گرفت. وى معتقد است که در صورت نبودن نظارت شدید از جانب مرزداران دو کشور حمله گروه‌‌هاى طالبان از طریق این راه چندان مشکل نخواهد بود. «سیف‌الله صفر‌اف» معاون رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست‌جمهورى تاجیکستان نیز بهره‌بردارى از پل دوستى در مرز با افغانستان را نه فقط براى این دو کشور بلکه براى سایر کشور‌‌هاى منطقه آسیاى مرکزى پرارزش ‌‌می‌داند. وى گفت: این کشور‌‌ها بطور معمول با کشور‌‌هاى جنوب آسیا توسط جامعه کشور‌‌هاى همسود و با هزینه‌‌هاى بیشتر کالا‌‌هاى خود را حمل ‌‌می‌کنند، ولى با گشایش این پل امکان ساده‌تر حمل محموله‌‌ها به جنوب فراهم خواهد شد. صفر اف همچنین بر نقش این پل براى تحکیم روابط تاجیکستان با افغانستان، ایران و پاکستان تاکید کرد. کارشناسان همچنین تاکید نموده‌اند، که از این به بعد کار‌‌هاى احداث و تعمیر راه‌‌هاى مراسلاتى با این پل باید تحکیم بخشیده شود. کشور ژاپن در قلمرو تاجیکستان راه‌‌هایى را از سر پل تا شمال این کشور ترمیم و بازسازى ‌‌می‌کند. همچنین قرار است در محل احداث پل موسسات و نهاد‌‌هاى گمرک و مرزبانى و بازرسى ساخته شده خاتمه بیابد که براى بنیاد این انشاعات و تأمین آنها به تجهیزات لازمه، آمریکا بصورت اضافه۱۱ میلیون دلار و اتحادیه اروپا ۱۲ میلیون دلار اختصاص داده اند. در همین حال برخى از کارشناسان تاجیک ضمن تاکید بر سود فراوان پل دوستى در گسترش روابط منطقه‌اى، پیامد‌‌هاى منفى آن را نیز یاد آور شدند. «قاسم شاه اسکندر اف» رئیس مرکز نزاع‌شناسى تاجیکستان ساخت این پل و بهره‌بردارى از آن را در شرایطى که افغانستان درگیر مشکلات داخلى و برخى از ناامنى‌‌ها و حضور نظامیان کشور‌‌هاى مختلف و ناتو است، تا حدى براى تاجیکستان حساس و مشکل ساز دانست. وى گفت: با گشایش این پل شاید روابط تاجیکستان و افغانستان گسترش یابد ولى ناامنى برخى از مناطق مختلف افغانستان و بخصوص ولایت‌‌هاى مرزى با پاکستان از افزایش میزان حمل و نقل کالا تا حدى جلوگیرى خواهد کرد. توسعه مزارع کشت خشخاش و افزایش تولید مواد مخدر در افغانستان از دیگر تهدید‌‌هایى است که با گشایش پل دوستى، روند قاچاق مواد مخدر به تاجیکستان را بیشتر خواهد کرد. لازم به ذکر است که على‌رغم، تاکید به اهمیت راه‌اندازى این پروژه، عواقب منفى آن را نیز باید یادآور شد. در حالى که میزان فساد در تاجیکستان رو به افزایش است و هنوز شبکه‌‌هاى غیر رسمی‌ قاچاق مواد مخدر افغانستان از طریق تاجیکستان به جامعه کشور‌‌هاى مستقل همسود ‌‌می‌رسد، ممکن است تحت نفوذ برخى از گروه‌‌هاى بانفوذ، قاچاق مواد مخدر به این کشور افزایش یابد. در عین حال پل دوستى را باید تلاش آمریکا براى تحت نفوذ قرار دادن روسیه و کشور‌‌هاى آسیاى مرکزى عنوان کرد، اجراى سریع این طرح مهم توسط آمریکا، بیانگر اهمیت سوق‌الجیشى این پل براى طرح‌‌هاى بلند مدت آمریکا در آسیاى مرکزى است. در پى اجراى این طرح به احتمال قوى آمریکا به اجراى طرح‌‌هاى مهم‌ترى در تاجیکستان اقدام خواهد کرد. البته تلاش‌‌هاى آمریکا براى کسب اعتبار و نفوذ در آسیاى مرکزى از جمله در تاجیکستان تنها زمانى نتیجه خواهد داد که وضع افغانستان آرام شود.

کشور‌‌هاى آسیاى مرکزى با استفاده از پل دوستى و پل ترمز ـ حیرتان که در ازبکستان است ‌‌می‌توانند به راحتى به افغانستان و از طریق آن به کشور‌‌هاى داراى بندر آبى رفت و آمد کنند.

کارشناسان همچنین بر این باورند که آمریکا با ساخت و راه‌اندازى پل دوستى بر روى رودخانه مرزى افغانستان و تاجیکستان ضمن خشنود کردن و راضى نگه داشتن مقامات دو کشور، عبور و مرور زمینى خود را به آسیاى مرکزى که پیش از این با مشکل رو به رو بود با سرمایه‌گذارى که بیشترین برگشت پول را براى این کشور دارد آسان کرد. استراتژى حضور آمریکا و تثبیت آن در آسیاى مرکزى هدف اصلى آمریکایى‌‌ها در منطقه است که امروز به خاطر حساسیت و ضدیت سنتى کشور‌‌هاى مشترک‌المنافع «همسود» و شانگهاى در قالب دهها بنیاد فرهنگى و خیریه غربى و تشکل‌‌هاى کمک‌رسان در زیر چتر کشور‌‌هاى حا‌‌می ‌آمریکا انجام ‌‌می‌شود. به عقیده کارشناسان سیاسى آمریکایى‌‌ها دریافته‌اند که بهترین راه ممکن براى نفوذ بیشتر آمریکا و ناتو در آسیاى مرکزى از طریق شمال افغانستان است، موضوعى که خوشایند روسیه و چین و سازمان همکارى‌‌هاى شانگهاى و کشور‌‌هاى همسود نخواهد بود.